Οι τάσεις αυτές στο πλαίσιο της επιγραμμικής οικονομίας της περιστασιακής απασχόλησης είναι ενδεικτικές του τρόπου με τον οποίο ένα σημαντικό ποσοστό του σημερινού εργατικού δυναμικού ενδέχεται να αποκτά γνώσεις και να εργάζεται αύριο».

Τα παραπάνω αναφέρονται σε πρόσφατη έρευνα του «Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης» (CEDEFOP), η οποία μελετά τμήμα των σημαντικών επιπτώσεων που προβλέπεται να έχει η κρίση του κορονοϊού στον τρόπο εργασίας των εργαζομένων στην ΕΕ.

Συγκεκριμένα, καθώς υποστηρίζεται πως «η πανδημία του κορονοϊού ανέδειξε σημαντικές ευκαιρίες που υπάρχουν στον τομέα της ψηφιακής εργασίας και μάθησης», αλλά και με βάση την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 27ης Μάη σχετικά με τον επόμενο προϋπολογισμό της, όπου επαναλήφθηκε η δέσμευσή της να προωθήσει «...επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές και δεξιότητες (οι οποίες) θα βοηθήσουν στην τόνωση της ανταγωνιστικότητας και της τεχνολογικής αυτοδυναμίας», ο CEDEFOP, με βάση αυτή την κατεύθυνση, μελετά την πείρα από την αξιοποίηση της τηλεργασίας, πριν από την κρίση του κορονοϊού.

Η περαιτέρω αξιοποίηση διαφόρων μορφών τηλεργασίας αποτελεί έναν διατυπωμένο στόχο του κεφαλαίου και των επιτελείων του, για την εντατικοποίηση της εργασίας και την αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων, ακόμα και πριν την εμφάνιση του νέου κορονοϊού. Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα της έκθεσης του ΣΕΒ τον Μάη του 2019, στην οποία έμπαινε ως προτεραιότητα η ανάγκη να προωθηθεί με συγκεκριμένο πλαίσιο η μορφή της τηλεργασίας στη χώρα μας.

Η έκθεση υποστηρίζει πως για την ανάπτυξη της τηλεργασίας την περίοδο της πανδημίας αλλά και μετά, μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα για το κεφάλαιο συμπεράσματα από τους περιστασιακά απασχολούμενους και τους εργαζόμενους βάσει του μοντέλου του «πληθοπορισμού», καθώς η ψηφιακή εργασία και αλληλεπίδραση υπήρξε ανέκαθεν ο κυρίαρχος τρόπος λειτουργίας τους. Ως εργαζόμενοι βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού (crowdworkers ή freelancers) ορίζονται τα άτομα που μέσω τηλεργασίας χρησιμοποιούν ενδιάμεσους ιστοτόπους ή εφαρμογές για να εξασφαλίσουν την επ' αμοιβή εκτέλεση έργων ορισμένης διάρκειας.

Ουσιαστικά, πρόκειται για εργαζόμενους που δουλεύουν σε καθεστώς τηλεργασίας με «μπλοκάκι» μέσα από τις διάφορες αντίστοιχες διαδικτυακές πλατφόρμες. Οι εργαζόμενοι αυτοί, που θεωρούνται αυτοαπασχολούμενοι, δουλεύουν με ανάθεση έργου, συνήθως μετά από «διαγωνισμό» με συναδέλφους τους για το ποιος μπορεί να εκπληρώσει την ανάθεση σε μικρότερο χρόνο και με το μικρότερο κόστος για τον εργοδότη, δηλαδή δουλειά όποτε και όσο το απαιτούν οι ανάγκες των εργοδοτών, με όλα τα βάρη ασφάλισης, μέτρων ασφαλείας, κόστους των υποδομών, εξοπλισμού κ.λπ., να μετακυλίονται από την εργοδοσία στους ίδιους.

Βάσει των εκτιμήσεων έρευνας που εκπονήθηκε κατ' ανάθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 11% των ενηλίκων σε ολόκληρη την ΕΕ περιστασιακά παρέχουν υπηρεσίες που αμείβονται μέσω αντίστοιχων διαδικτυακών πλατφορμών, ενώ ποσοστό μεταξύ 1,4% και 2% εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εργασία που προσφέρεται μέσω πλατφορμών για να εξασφαλίσει τα προς το ζην.

«Τα ποσοστά αυτά ενδέχεται να αυξηθούν σημαντικά τους προσεχείς μήνες και τα προσεχή έτη λόγω των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων της κρίσης», συνεχίζει η έκθεση, η οποία αποτέλεσε το έναυσμα για την πλατιά εφαρμογή της τηλεργασίας. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, «περίπου το 1/3 των εργαζομένων στις χώρες της ΕΕ και σε άλλες αναπτυγμένες οικονομίες θα μπορούσε να εργάζεται εξ αποστάσεως, ενώ αρκετοί θα μπορούσαν να ενταχθούν στο περιστασιακώς απασχολούμενο εργατικό δυναμικό».

Οπως εξηγείται στον δείκτη κινδύνων που ενέχει η κοινωνική αποστασιοποίηση λόγω του Covid-19 (Cov19R index), που ανέπτυξε το CEDEFOP, «οι θέσεις εργασίας που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη φυσική εγγύτητα και την επαφή με άλλους ανθρώπους ενδέχεται να συνεχίσουν να αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα μεσοπρόθεσμα. Αντίθετα, οι εργασίες που εξαρτώνται περισσότερο από τις ψηφιακές δεξιότητες και τεχνολογίες και τείνουν περισσότερο να εκτελούνται εξ αποστάσεως έχουν επιτρέψει στις επιχειρήσεις να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κρίσης όσον αφορά την παραγωγικότητα και την απώλεια θέσεων εργασίας».

Οι κίνδυνοι που ενέχει για τα δικαιώματα των εργαζομένων η γενίκευση της τηλεργασίας, έχουν βρεθεί στο προσκήνιο της πάλης του οργανωμένου εργατικού κινήματος σε διάφορους κλάδους όπως ο χρηματοπιστωτικός και οι τηλεπικοινωνίες, που η τηλεργασία εφαρμόστηκε πλατιά την περίοδο των μέτρων περιορισμού αλλά και στη συνέχεια. Κινδύνους, μάλιστα, που και από την πλευρά τους τα αστικά επιτελεία δεν μπορούν να παραβλέψουν:

«Η επιδημία του κορονοϊού ενέχει κινδύνους για την επιβίωση των εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των περιστασιακά απασχολούμενων σε online πλατφόρμες», αναγνωρίζει η έκθεση, απειλή μάλιστα η οποία «εν πολλοίς επισκιάζει τα (εικαζόμενα) οφέλη από την εν λόγω μορφή απασχόλησης».

Και συνεχίζει: «Η πανδημία ανέδειξε τις δυνατότητες που προσφέρει το ψηφιακό εργατικό δυναμικό σε περισσότερες επιχειρήσεις. Καθώς η έξοδος από την κρίση οδηγεί σε μια νέα κανονικότητα, η αυξημένη έκθεση στις ψηφιακές τεχνολογίες ενδέχεται να ωθήσει τις επιχειρήσεις στην επαναξιολόγηση των παραδοσιακών μεθόδων εργασίας γραφείου που εφαρμόζουν. Αφού διαπιστώσουν την αξία της ψηφιακής εργασίας στην πράξη, ενδέχεται να αρχίσουν να αμφισβητούν τη σκοπιμότητα της πρόσληψης μόνιμου εργατικού δυναμικού που θα απασχολείται στις εγκαταστάσεις τους και να προτιμήσουν τη μεγαλύτερη ευελιξία που προσφέρει το επιγραμμικό εργατικό δυναμικό, συμπεριλαμβανομένων των περιστασιακά απασχολούμενων που αμείβονται κατ' αποκοπήν».

Πέρα από τις έρευνες που προσπαθούν να αναδείξουν τα θετικά αυτής της μορφής απασχόλησης, όπως η δήθεν δυνατότητα του εργαζόμενου να είναι «κύριος του εαυτού του», οι έρευνες του CEDEFOP αναγκάζονται να αναγνωρίσουν ορισμένες από τις αρνητικές επιπτώσεις για τους εργαζόμενους. Τέτοιες είναι για παράδειγμα η κοινωνική αποξένωση και απομόνωση του εργαζόμενου, ο οποίος, βρισκόμενος μακριά από τους συναδέλφους του, αντιμετωπίζει περισσότερα εμπόδια στην κατανόηση του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας, στη δημιουργία κοινωνικών δεσμών, στη συμμετοχή σε ομαδικές και κοινωνικές συζητήσεις, στην οργάνωση και διεκδίκηση. Μαζί με αυτά, ακόμα και τα τεράστια επίπεδα εντατικοποίησης της εργασίας όπως και τις εξουθενωτικές προθεσμίες, δεδομένα που εντάθηκαν την πρόσφατη περίοδο:

«Η έρευνα CrowdLearn του CEDEFOP αποκαλύπτει ότι οι πάροχοι υπηρεσιών επιγραμμικής εργασίας εργάζονται κατά κανόνα μόνοι κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους - το 62% πολύ συχνά και το 25% συχνά - ενώ μόλις το 17% συνεργάζεται με άλλους. Το 83% επικοινωνεί διά ζώσης σπάνια - ή καθόλου - με άλλους εργαζόμενους της πλατφόρμας. (...) Ο φόρτος εργασίας των περιστασιακά επιγραμμικών απασχολούμενων, ιδίως όσων παρέχουν υπηρεσίες παράδοσης και τεχνικής υποστήριξης, αυξήθηκε κατακόρυφα κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Από τα στοιχεία της έρευνας CrowdLearn προκύπτει ότι, ήδη κατά την περίοδο που προηγήθηκε της κρίσης του Covid-19, το 48% των εργαζομένων βάσει του μοντέλου του πληθοπορισμού δήλωνε ότι εργαζόταν με πολύ υψηλή ταχύτητα και το 54% με πιεστικές προθεσμίες».

Παρόλο που η τηλεργασία, και μάλιστα η συγκεκριμένου είδους, παρουσιάζεται ως κάποιου είδους «αντίδοτο» στην εργασιακή ανασφάλεια και την ανεργία, ειδικά σε αυτή την περίοδο, η Ετήσια έκθεση για τις εργασιακές προοπτικές του ΟΟΣΑ για το 2020 σημειώνει πως «εργαζόμενοι σε "μη τυπικές θέσεις εργασίας" - δηλαδή αυτοαπασχολούμενοι εργαζόμενοι και εκείνοι με συμβάσεις προσωρινής ή μερικής απασχόλησης - έχουν εκτεθεί ιδιαίτερα σε απώλειες θέσεων εργασίας και εισοδήματος» τους μήνες από την εμφάνιση της πανδημίας.

Ακόμα, προσθέτει πως «ακόμα κι αν οι κανόνες σχετικά με τα (εργατικά) δικαιώματα είναι συνήθως οι ίδιοι για όλους τους εξαρτώμενους υπαλλήλους, οι όροι για την ελάχιστη διάρκεια απασχόλησης ή εισοδήματος πριν από την περίοδο της ανεργίας είναι συχνά πιο δύσκολο να πληρούνται για όσους χάνουν εργασία μερικής απασχόλησης ή έχουν ασταθή ή σύντομα ιστορικά απασχόλησης. Οι αυτοαπασχολούμενοι και άλλοι μη τυπικοί εργαζόμενοι συχνά δεν προστατεύονται καθόλου ή δεν προστατεύονται καθόλου».

Τα νέα τεχνολογικά εργαλεία που είναι σήμερα διαθέσιμα, έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν πολλαπλά οφέλη και πλεονεκτήματα στους εργαζόμενους και αποκαλύπτουν παράλληλα τις τεράστιες δυνατότητες που υπάρχουν στο σήμερα για σταθερή δουλειά με δικαιώματα, για σύγχρονους όρους δουλειάς και αμοιβής.

Ωστόσο, όπως φαίνεται και από τις εκτιμήσεις των επιτελείων του κεφαλαίου, όσο αυτά παραμένουν στα χέρια των μονοπωλίων, θα αξιοποιούνται με μόνο κριτήριο την αύξηση της κερδοφορίας τους μέσω της ακόμα μεγαλύτερης εκμετάλλευσης των εργαζομένων.

Απέναντι στο σημερινό σύστημα, που κλονίζεται από την εμφάνιση μιας νέας οικονομικής κρίσης, οι εργαζόμενοι και τα λαϊκά στρώματα έχουν τη δύναμη να χαράξουν το δρόμο για μια άλλη κοινωνία, απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση. Για τη σοσιαλιστική κοινωνία, όπου οι εργαζόμενοι θα είναι αφέντες του πλούτου, των παραγωγικών μέσων, των τεχνολογικών και επιστημονικών επιτευγμάτων, που θα αξιοποιούνται με γνώμονα την ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών και λαϊκών αναγκών.