Την περασμένη Τρίτη ψηφίστηκε στη Βουλή νομοσχέδιο του υπουργείου Ανάπτυξης για τις λεγόμενες Στρατηγικές Επενδύσεις. Ενα νομοσχέδιο που προσφέρει νέες διευκολύνσεις, ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις σε επίδοξους επενδυτές σε μια σειρά από κλάδους. Ανάμεσά τους ξεχωριστή θέση κατείχε το Πανεπιστήμιο, με ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για την ίδρυση τεχνοβλαστών (των λεγόμενων spin off). Φυσικά κάποιος, δικαιολογημένα, θα αναρωτηθεί: «Και τι καινούργιο υπάρχει σε αυτό;». Εξάλλου, οι spin off και start up παρουσιάζονται χρόνια τώρα ως λύση στην αξιοποίηση της δημιουργικότητας των νέων ερευνητών, με το γνωστό σλόγκαν «κάνε την ιδέα σου επιχείρηση» να λαμβάνει ειδική έκφραση στα Πανεπιστήμια μέσω τέτοιων «καινοτόμων» επιχειρήσεων. Τι εξυπηρετεί λοιπόν η συγκεκριμένη ρύθμιση;

Το ζητούμενο είναι οι ανάγκες της καπιταλιστικής οικονομίας, η οποία χρειάζεται έναν αποτελεσματικότερο τρόπο διασύνδεσης και μεταφοράς ερευνητικών αποτελεσμάτων από ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα στην αγορά.

Τα αστικά επιτελεία προβληματίζονται, γιατί παρότι χρόνια τώρα έχουν προχωρήσει τα απαραίτητα μέτρα για την επιχειρηματική λειτουργία των Πανεπιστημίων, εντοπίζονται στην Ελλάδα καθυστέρηση και μικρότερη αξιοποίηση του συγκεκριμένου τύπου επιχειρήσεων συγκριτικά με άλλες χώρες της ΕΕ. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην έλλειψη ενός συνεκτικού ιστού οικοσυστημάτων καινοτομίας και κατάλληλου νομικού πλαισίου που θα διαμορφώνει κίνητρα στα ιδρύματα και τους ενδιαφερόμενους ερευνητές, αλλά και στις εταιρείες που δύναται να συμμετέχουν στις συμπράξεις. Ετσι, το νέο πλαίσιο αποτελεί ένα μικρό αλλά σίγουρα σημαντικό βήμα σε αυτήν την κατεύθυνση, αφού εξασφαλίζει ταχύτερη, αποδοτικότερη και σε μεγαλύτερη κλίμακα ανάπτυξη «καινοτόμων» επιχειρήσεων.

Γιατί όμως η αγορά έχει ανάγκη την επέκταση ενός δικτύου μικρών εταιρειών εντός των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων; Οι αστοί βλέπουν ότι η νέα γνώση έχει έναν χαρακτήρα κάπως ασυμβίβαστο με τους νόμους της καπιταλιστικής παραγωγής. Θα ήθελαν να την εγκλωβίσουν ολοκληρωτικά, όμως αυτή έχει τη δική της επαναστατικότητα και την τάση να διαχέεται στην κοινωνία. Αναγνωρίζοντας ότι σήμερα χωρίς το Πανεπιστήμιο δεν θα μπορούσε να αναπτύσσεται η επιστήμη, ο καπιταλισμός εξασφαλίζει την ιδιοποίηση των πορισμάτων της, με τα συστήματα καινοτομίας να παίζουν τον ρόλο γέφυρας ανάμεσα στο Πανεπιστήμιο και την οικονομία.

Ετσι, από τη μία, οι μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι δεν θέλουν και δεν μπορούν να αναλαμβάνουν το μεγάλο επενδυτικό ρίσκο για την ανάπτυξη όλης της νέας γνώσης. Από την άλλη, το πανεπιστημιακό σκέλος εγκλωβίζεται στις ανάγκες των επενδυτών αναλαμβάνοντας στην ουσία, μέσω των spin off, όλο το ρίσκο του νέου προϊόντος ή της υπηρεσίας που συνιστά την καινοτομία. Μόλις, και αν, το προϊόν αποδειχθεί ότι αντέχει στην ανταγωνιστικότητα και έχει προοπτική κερδοφορίας, ο ιδιώτης μπορεί να πάρει στα χέρια του μια έτοιμη και δοκιμασμένη επιχείρηση, να εξαγοράσει τη spin off και τα αντίστοιχα πνευματικά δικαιώματα. Το Πανεπιστήμιο στην πράξη τζογάρει χρηματικά ποσά για λογαριασμό μεγάλων επιχειρήσεων, τα οποία θα έπρεπε να προορίζονται για κάλυψη αναγκών της διδασκαλίας και έρευνας, ενώ σε περίπτωση που η εταιρεία - τεχνοβλαστός πτωχεύσει, μη αντέχοντας στον ανταγωνισμό, τίποτα δεν εξασφαλίζεται.

Ετσι το Πανεπιστήμιο λειτουργεί περισσότερο με εμπορευματικά κριτήρια. Ας δούμε ορισμένες πλευρές:

«Ρυθμίζονται οι όροι ώστε οι οργανισμοί να μπορούν να παραχωρήσουν δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, την χρήση υποδομών έναντι ανταλλάγματος (...) με ελάχιστη αποζημίωση το 1% επί των κερδών του τεχνοβλαστού».

Δηλαδή, ενώ παραμένει χαμηλή η κρατική χρηματοδότηση και υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις, η κυβέρνηση κόπτεται να διαμορφώσει κίνητρα για τα ερευνητικά ιδρύματα για τη διάθεση υποδομών προς επιχειρηματική αξιοποίηση. Αντικειμενικά δεν θα τα ωθήσει περισσότερο στην αυτοοργάνωση και την αναζήτηση πόρων μέσω κερδοφόρων συμπράξεων; Παράλληλα δεν θα ενταθούν ο ανταγωνισμός και η κατηγοριοποίηση των ιδρυμάτων; Τμήματα στο πνεύμα της αγοράς θα αναπτύσσουν τέτοιες εταιρείες, θα εξασφαλίζουν κέρδη αυξάνοντας το ποσοστό των εσόδων που προκύπτουν από τον ιδιωτικό τομέα, σε σχέση με τη δημόσια χρηματοδότηση, και γι' αυτό θα αξιολογούνται καλύτερα.

Εκτός των άλλων η ίδρυση εταιρείας εντός του ιδρύματος στερεί από τους φοιτητές και άλλες ερευνητικές ομάδες, που δεν συμμετέχουν στις συγκεκριμένες εταιρείες, εργαστηριακούς χώρους και εξειδικευμένο εξοπλισμό. Στο Πανεπιστήμιο της αγοράς δημιουργείται πάντα ειδικό καθεστώς στην πράξη, με τα συμφέροντα της εταιρείας να μπαίνουν σε προτεραιότητα. Αυτό μας λέει η πείρα των πανεπιστημιακών τμημάτων όπου υπάρχουν τεχνοβλαστοί. Αυτό μας λέει η πραγματικότητα των Τεχνολογικών Πάρκων που στήνονται εντός ερευνητικών κέντρων, στα οποία δραστηριοποιούνται δεκάδες τεχνοβλαστοί, που απομυζούν χρηματοδοτήσεις και ιδιοποιούνται σύγχρονες εγκαταστάσεις.

«Οι ερευνητικοί οργανισμοί δύναται να κρατούν ποσοστό 0,5% από τα overheads των προγραμμάτων που διαχειρίζονται οι ΕΛΚΕ προκειμένου να τα διαθέσουν ως κεφάλαιο σποράς για συμμετοχή σε τεχνοβλαστούς».

Ετσι, το εκάστοτε ίδρυμα μπορεί να γίνεται μέτοχος - συνέταιρος με πόρους που υπολείπονται από τα ερευνητικά προγράμματα, τα οποία ξανά θα κεφαλαιοποιούνται, αντί να αξιοποιηθούν για τις ανάγκες του προσωπικού και ενώ εργαζόμενοι μένουν απλήρωτοι για μήνες. Τα ιδρύματα θα τζογάρουν με τον νόμο αποθεματικά.

«Η συμμετοχή ερευνητή σε τεχνοβλαστό συνεκτιμάται στο πλαίσιο της αξιολόγησης του ερευνητικού έργου κάθε υποψηφίου για την υπηρεσιακή του ανέλιξη».

Και άλλη αξιολόγηση με κριτήρια της αγοράς. Δηλαδή, ο καθηγητής «μάνατζερ», με επιχειρηματικές διασυνδέσεις, που αξιοποιεί την περιουσία του Πανεπιστημίου για λογαριασμό της εταιρείας του, θα αξιολογείται καλύτερα από τους συναδέλφους του που δίνουν την αναγκαία βαρύτητα στην εκπαιδευτική διαδικασία. Η ποιότητα του ερευνητικού έργου για την εξέλιξη ενός ερευνητή σε βαθμίδα θα εξαρτάται από την εμπορική του αξιοποίηση και όχι από τη χρησιμότητά του στην κοινωνία, την επιδραστικότητά του στην επιστημονική κοινότητα.

«Ο ερευνητής - διδάσκοντας δύναται να αφιερώνει μέρος του χρόνου άσκησης των καθηκόντων του στην υποστήριξη του έργου εταιρείας - τεχνοβλαστού».

Δηλαδή, μας λένε ότι θα στερήσουν και άλλο διδακτικό προσωπικό από τα Πανεπιστήμια. Αλλά η συνταγή είναι έτοιμη. Μαθήματα θα κάνουν, αντί του μόνιμου διδακτικού προσωπικού, ακαδημαϊκοί υπότροφοι και συμβασιούχοι διδάσκοντες.

Στα παραπάνω όμως δεν συμφωνεί μόνο η ΝΔ. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που έχει αυτοανακηρυχθεί ο «υπερασπιστής» του δημόσιου και δωρεάν χαρακτήρα του Πανεπιστημίου, ψήφισε ΝΑΙ ή ΠΑΡΩΝ στα μισά άρθρα του νόμου, ξεκαθαρίζοντας ότι ως κόμμα έχει συμβάλει στη διασύνδεση παραγωγής και Πανεπιστημίων, δηλαδή στην επιχειρηματικότητα στην Ανώτατη Εκπαίδευση, αλλά θεωρεί ότι αυτή πρέπει να γίνεται με δίκαιο τρόπο. Ετσι το πρόβλημα δεν είναι ότι σουλατσάρουν επιχειρήσεις στα Πανεπιστήμια αλλά ότι η ΝΔ δεν έχει λάβει υπόψη όλες τις παραμέτρους, ότι υπάρχουν ασάφειες, ότι χρειάζονται πάντα ακαδημαϊκά κριτήρια δίπλα στα επιχειρηματικά. Η λογική να ταιριάξουμε τα ασυμβίβαστα πάλι στο προσκήνιο. Ετσι διαφώνησε υποκριτικά με την αξιολόγηση των ερευνητών βάσει της προϋπηρεσίας τους σε εταιρείες, ως μέτρο άδικο για την ακαδημαϊκή κοινότητα, αλλά ψήφισε το άρθρο 64 που αφήνει τα Πανεπιστήμια να επενδύουν τα έσοδά τους για να συμμετέχουν σε επιχειρήσεις, όπως και το άρθρο 62 που ορίζει τους όρους εξαγοράς των ιδεών των spin off από επιχειρηματικούς κολοσσούς. Τόσο δημόσιο Πανεπιστήμιο θέλουν εκεί στον ΣΥΡΙΖΑ...

Σε τελική ανάλυση όμως πολλοί θα πουν: Με αυτούς τους όρους, στον καπιταλισμό, δεν θα ήταν καλύτερα να φτιαχτεί ένα σύστημα καινοτομίας που θα αναπτύξει την Ερευνα; Δεν θα ωφεληθούν οι ερευνητές που θα μπορούν έτσι να εξασφαλίσουν τα δικαιώματα της έρευνάς τους;

Το ερώτημα είναι: Τι θεωρείται σήμερα καινοτόμο; Στον καπιταλισμό καινοτόμος είναι η νέα τεχνολογία που «επιταχύνει τα πρακτικά οφέλη της έρευνας για τις επιχειρήσεις». Οπως διαβάζουμε σε στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον αντίκτυπο των ευρωπαϊκών προγραμμάτων, «κάθε 1 ευρώ που επενδύεται σε έρευνα και καινοτομία μπορεί να επιστρέψει στην πραγματική οικονομία 11 ευρώ (...) Ετσι οι ρηξικέλευθες ανακαλύψεις αποτελούν επένδυση στο μέλλον της Ευρώπης. Μας βοηθούν να είμαστε ανταγωνιστικοί σε παγκόσμιο επίπεδο...». Δεν τους απασχολεί λοιπόν αν το αποτέλεσμα της έρευνας είναι κάτι χρήσιμο που απαντά σε κοινωνικές ανάγκες, αλλά τους ενδιαφέρει να μπορεί γρήγορα να μετατραπεί σε εμπόρευμα για έναν αγοραστή νέων ιδεών. Δηλαδή, να έχει συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των ανταγωνιστών του, να μειώνει το κόστος παραγωγής, να αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας, που μεταφράζεται σε γρηγορότερο και μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους στις πλάτες των εργαζομένων.

Παράλληλα, τα συστήματα καινοτομίας στα Πανεπιστήμια στην πραγματικότητα εντείνουν την ανισομέρεια μεταξύ των επιστημονικών αντικειμένων, δεν λύνουν το πρόβλημα της απόστασης ανάμεσα στις δυνατότητες ανάπτυξης της επιστήμης και στην αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της για την κοινωνία αλλά το επιδεινώνουν. Ας πάρουμε το εξής παράδειγμα: Πόσες spin off αναπτύσσονται για να επενδύσουν σε γνώση που αφορά τη Βασική Ερευνα, δηλαδή το θεωρητικό υπόβαθρο που απαιτεί η μελέτη του κόσμου; Στην πλειοψηφία τους αφορούν έρευνα άμεσα εφαρμόσιμη. Αντέχουν όλες στον ανταγωνισμό; Στην πράξη χρηματοδοτούνται μόνο όσες spin off αναπτύσσουν αντικείμενα στα γούστα της αγοράς, ανεξάρτητα από την ποιότητά τους. Καινοτόμος και προς αξιοποίηση την εποχή της «πράσινης μετάβασης» θα κρίνεται η έρευνα που γίνεται για εγκατάσταση αιολικών πάρκων, για καύση απορριμμάτων, την ηλεκτροκίνηση και φυσικά όχι για αντισεισμική, αντιπυρική προστασία, για την αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου, για υδροηλεκτρική ενέργεια.

Οσο για το δεύτερο σκέλος και τη νεανική επιχειρηματικότητα, υπάρχουν πείρα και στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η πλειοψηφία αυτών των εταιρειών είναι καταδικασμένες να αποτύχουν. Και φυσικά δεν ξεκινούν όλες από την ίδια αφετηρία. Γιατί πέρα από όσους νέους προσπαθήσουν να αναπτύξουν μια επιχειρηματική ιδέα, πολλοί θα είναι αυτοί που θα κληθούν να εργαστούν σε μία εταιρεία κάποιου μεγαλοερευνητή. Και γι' αυτούς η πορεία είναι προκαθορισμένη, αφού θα συνεχίζουν να έρχονται αντιμέτωποι με τις σχέσεις εργασίας που χρόνια συνοδεύουν το ανταγωνιστικό περιβάλλον των ΑΕΙ - επιχειρήσεων.

Μάλιστα στον νόμο ορίζεται η δυνατότητα του τεχνοβλαστού να προσλαμβάνει προσωπικό για ορισμένο χρόνο και με σύμβαση παροχής έργου, δηλαδή «μπλοκάκι». Μιλάμε για πραγματικό «παράδεισο» για τους νέους ερευνητές που θα προσλαμβάνονται ως εξωτερικοί συνεργάτες, με δεδομένες την κινητικότητα και την εργασιακή ανασφάλεια.

Στον αντίποδα, οι κομμουνιστές είμαστε οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές της Καινοτομίας. Γιατί υποστηρίζουμε ότι οι νέες παραγωγικές μέθοδοι θα πρέπει να αξιοποιούνται για την επίλυση μιας σειράς προβλημάτων που ταλανίζουν τον άνθρωπο και η νέα γνώση να ανοίξει τον δρόμο για τον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομίας. Ετσι το Πανεπιστήμιο των σύγχρονων αναγκών και δυνατοτήτων θα πραγματοποιεί τη μεταφορά των τεχνολογικών ανακαλύψεων στην παραγωγή, αυτές θα γίνονται κτήμα της κοινωνίας. Γι' αυτό σήμερα χρειάζεται να παλέψουμε για να μην προχωρά η ευθυγράμμιση της λειτουργίας των Πανεπιστημίων με τις ανάγκες της καπιταλιστικής αγοράς, ώστε οι νέοι ερευνητές επιστήμονες να βλέπουν διέξοδο στον αγώνα για σύγχρονες ανάγκες σε σπουδές και έρευνα, και όχι στον ατομικό δρόμο της επιχειρηματικότητας.

Για να αναπτυχθούν αγώνες που θα διεκδικούν αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης στο ύψος των αναγκών των ιδρυμάτων για έρευνα και εκπαίδευση, και όχι για την εξυπηρέτηση συμπράξεων δημόσιου - ιδιωτικού τομέα, την προσέλκυση επενδύσεων. Την ώρα μάλιστα που στα ερευνητικά ιδρύματα επεκτείνονται οι «ελαστικές» εργασιακές σχέσεις σε όλες τις κατηγορίες προσωπικού, όπου εντείνονται φαινόμενα απληρωσιάς, με χρηματοδοτικά προγράμματα να λήγουν και να μην ανανεώνονται, χρειάζεται να βγουν συμπεράσματα, ώστε το κίνημα των εργαζόμενων ερευνητών να στοχεύσει σωστά, να μην εγκλωβιστεί στα άγχη και τις αγωνίες της ΕΕ και των καπιταλιστών.