Οι νέες απεργιακές κινητοποιήσεις στα βρετανικά πανεπιστήμια, σε συνέχεια των προηγούμενων¹, φέρνουν στο προσκήνιο τις επιπτώσεις της επιχειρηματικής τους λειτουργίας και της αστικής πολιτικής διαχείρισης της κρίσης και της πανδημίας σε «πρότυπα» σύγχρονα αστικά πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Αναδεικνύουν, δε, με χαρακτηριστικό τρόπο τη ζοφερή πραγματικότητα της «αξιολόγησης» και του «αυτοδιοίκητου», που αποτελούν διαχρονικά πυλώνες των παρεμβάσεων και της ρητορικής όλων των αστικών κομμάτων και κυβερνήσεων στην Ελλάδα.

Τα βρετανικά πανεπιστήμια αποτελούν Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αλλά θεωρούνται «δημόσιοι» οργανισμοί που χρηματοδοτούνται από το κράτος για να παρέχουν το «δημόσιο αγαθό» της Ανώτατης Εκπαίδευσης ως εμπόρευμα, με όρους αγοράς.

Η πλήρης εμπορευματοποίηση επιβλήθηκε σχεδιασμένα από το αστικό κράτος, με παρεμβάσεις που υλοποίησαν με συνέχεια και συνέπεια οι διαδοχικές κυβερνήσεις Συντηρητικών και Εργατικών.

Το σύστημα των διδάκτρων και των κρατικά εγγυημένων φοιτητικών δανείων αποτέλεσε το όχημα για την «οικονομική αυτονομία» των πανεπιστημίων, με το κράτος να «επιδοτεί» τον «αγοραστή» που κατευθύνει τα χρήματά του σε κάποιον «πάροχο». Η πορεία απελευθέρωσης και ρύθμισης αυτής της «αγοράς» κατέληξε στην εμβληματική νομοθετική παρέμβαση του 2017, με σκοπό τη διασφάλιση του ανταγωνισμού μεταξύ των «παρόχων» και της ανταποδοτικότητας των δημόσιων επενδύσεων σε εκπαίδευση και έρευνα, με κριτήρια «διασφάλισης ποιότητας» και «παραγόμενου αποτελέσματος». Οσα, δηλαδή, είναι γνωστά και στην Ελλάδα, μέσα από τα κείμενα του ΟΟΣΑ και της ΕΕ και στις πολιτικές που διαχρονικά προωθούν ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ και ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ.

Το αστικό κράτος από «διαχειριστής» της Ανώτατης Εκπαίδευσης σταδιακά μετατράπηκε σε «ρυθμιστή» μιας αγοράς, όπου τα πανεπιστήμια χαράσσουν πολιτική με όρους ανταγωνισμού, επιχειρηματικών μοντέλων, οικονομικής βιωσιμότητας κ.ο.κ. Το διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό δεν μισθοδοτείται ούτε ασφαλίζεται από το κράτος (πέραν της πενιχρής κρατικής σύνταξης), αλλά από ιδίους πόρους των ιδρυμάτων, στη βάση συμβάσεων που υπογράφουν οι εργαζόμενοι με αυτά.

Εποπτικό ρόλο έχουν δύο ρυθμιστικές αρχές, η υπηρεσία Office for Students (OfS), με αρμοδιότητα στα θέματα εκπαίδευσης, και ο φορέας UK Research and Innovation (UKRI), με αρμοδιότητα στην κατανομή των ερευνητικών κονδυλίων. Η πρώτη λειτουργεί με χαρακτηριστικά «αρχής προστασίας καταναλωτή»: Τα πανεπιστήμια οφείλουν να δίνουν ακριβείς πληροφορίες στους φοιτητές για την επιλογή σπουδών και επαφίεται στην αγορά η «αξιολόγηση» για την αξία και βιωσιμότητα κάθε προγράμματος και ιδρύματος, που μπορεί και να κλείσουν. Το κράτος εγγυάται την ομαλή λειτουργία του συστήματος, κατοχυρώνοντας το δικαίωμα του φοιτητή για μεταφορά σε άλλα προγράμματα, χωρίς υποχρέωση διάσωσης οποιουδήποτε παρόχου! Για την κατανομή της κρατικής χρηματοδότησης και τη ροή διδάκτρων/φοιτητικών δανείων στα ιδρύματα, τίθενται κριτήρια «ποιότητας» και «απόδοσης». Ο νόμος προβλέπει τη σταδιακή άρση και των τελευταίων περιορισμών στον αριθμό των εισακτέων και στο ύψος των διδάκτρων, ώστε οι «χρεώσεις» των υπηρεσιών να έχουν αντίκρισμα στην «παρεχόμενη ποιότητα», ενώ ετοιμάζονται κυρώσεις για περιπτώσεις «παρόχων» που δεν πιάνουν τα ελάχιστα κριτήρια.

Βάση της αξιολόγησης των πανεπιστημίων είναι τα δύο «πλαίσια αριστείας»: Το Teaching Excellence Framework (TEF) χρησιμοποιεί ως βασικούς δείκτες την «ικανοποίηση» των φοιτητών - πελατών, όπως καταγράφεται στην ετήσια πανεθνική έρευνα τελειόφοιτων (NSS) και τα στοιχεία απασχόλησης αποφοίτων 6 μήνες μετά την αποφοίτηση. Το Research Excellence Framework (REF) είναι μια μέτρηση σε πενταετή βάση του όγκου και της ποιότητας του ερευνητικού έργου.

Με κίνδυνο να... σοκάρουμε τους λάτρεις των κατατάξεων αξιολόγησης, σημειώνουμε ότι η «δημιουργική λογιστική» είναι οργανικό μέρος της όλης διαδικασίας. Π.χ. τα πανεπιστήμια καταθέτουν στοιχεία μόνο για όσους έχουν «σημαντική ανάθεση ερευνητικού έργου» και όχι για όλους, ενώ για να μεγιστοποιήσουν τη βαθμολογία τους συχνά κάνουν «στρατηγικές μετεγγραφές» από άλλα πανεπιστήμια το τελευταίο έτος πριν την υποβολή του REF!

Η λειτουργία των πανεπιστήμιων με όρους καπιταλιστικής επιχείρησης μπορεί να μην εκφράζεται π.χ. στη διανομή κερδών σε μετόχους, αλλά η αξιοποίηση των εργαλείων της ανταγωνιστικής αγοράς τα διατρέχει οριζόντια και κάθετα: Εχουν επιχειρηματικό πλάνο με στόχους διεύρυνσης στους οποίους και επενδύουν τα κέρδη τους, τακτικές μείωσης λειτουργικού και μισθολογικού κόστους και εντατικοποίησης της εργασίας κ.λπ.

Εδώ ακριβώς εντοπίζεται η αιτία για τα οξυμένα προβλήματα που πυροδοτούν τις απεργιακές κινητοποιήσεις στα βρετανικά πανεπιστήμια, όπως:

-- Απώλεια εισοδήματος 20% από το 2009,

-- Περαιτέρω προώθηση των ελαστικών σχέσεων εργασίας, με 68% των ερευνητών σε συμβόλαια ορισμένου χρόνου και 41% των διδασκόντων σε ωρομίσθια,

-- Μεγάλη αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών που αποδίδουν οι πανεπιστημιακοί στο ταμείο USS (ο μεγαλύτερος ιδιωτικός ασφαλιστικός φορέας στη Βρετανία), ενώ δρομολογείται η μείωση των εργοδοτικών εισφορών και η πλήρης απαλλαγή των πανεπιστημίων - εργοδοτών από τις εγγυήσεις για τη βιωσιμότητά του, ώστε να εξοικονομηθούν πόροι για επενδύσεις και να βελτιωθεί το «αξιόχρεο» των ιδρυμάτων.

Η πανδημία έδωσε αφορμή για νέες αναδιαρθρώσεις και αξιολόγηση προγραμμάτων σπουδών με όρους οικονομικής βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας, μια εμπειρία ενδεικτική για την προοπτική της - πλέον συσχετισμένης με την κρατική χρηματοδότηση - αξιολόγησης των πανεπιστημίων από την αναβαθμισμένη ΕΘΑΕΕ στην Ελλάδα.

Στην πλέον χαρακτηριστική περίπτωση του πανεπιστημίου Goldsmiths - University of London, ένα από τα πιο παλιά κι ονομαστά ιδρύματα της χώρας που εμφανίζει έλλειμμα 10 εκατ. λιρών, η συμφωνία διάσωσης και νέου δανεισμού από τις τράπεζες περιλαμβάνει «σχέδιο εξυγίανσης» από εταιρεία επενδυτικών συμβούλων, με περικοπές εξόδων και δεκάδες απολύσεις από τα τμήματα κλασικών και ανθρωπιστικών σπουδών. Αλλα πανεπιστήμια προαναγγέλλουν περικοπές, παρά τα υγιή ταμειακά αποθέματα, γιατί οι όροι των συμβάσεων δανεισμού και ο μελλοντικός προγραμματισμός απαγορεύουν την εμφάνιση ελλειμμάτων!

Αλλα αποκαλυπτικά παραδείγματα αναδιαρθρώσεων περιλαμβάνουν:

α) Συρρίκνωση υποδομών σχολών Υγείας και Βιολογίας - σε περίοδο πανδημίας! - γιατί δεν προσελκύουν αρκετούς φοιτητές, ενώ έχουν μεγάλο λειτουργικό κόστος,

β) Απόλυση ακαδημαϊκών (και από σχολές Υγείας) από πανεπιστήμια με έμφαση στην έρευνα, για χαμηλή παραγωγικότητα ερευνητικών αποτελεσμάτων, καθώς ήταν και χρονιά υποβολής του REF,

γ) Σε πανεπιστήμιο με έμφαση στη διδασκαλία, καθηγητές πρώτης βαθμίδας με ερευνητική δραστηριότητα απολύθηκαν σε χρονιά REF, αφού το πανεπιστήμιο χρησιμοποίησε το έργο τους για να αντικατασταθούν με φτηνότερους ακαδημαϊκούς χαμηλότερης βαθμίδας,

δ) Σε αρκετές περιπτώσεις, στο στόχαστρο των διοικήσεων μπήκαν και εκλεγμένοι συνδικαλιστές πανεπιστημιακοί.

Η πελατοκεντρική αντίληψη του συστήματος θέλει τους φοιτητές να σκέφτονται ως «ατομικοί επενδυτές» και να αξιολογούν διαρκώς αν τα χρήματά τους «πιάνουν τόπο», με τις διαμαρτυρίες τους να αποτυπώνονται σαν «παράπονα καταναλωτή», λες και οι εξελίξεις δεν έχουν επιπτώσεις στην επιστημονική τους μόρφωση και την επαγγελματική τους προοπτική.

Παρά τις τυμπανοκρουσίες για υψηλή «απασχολησιμότητα», για προγράμματα συνδεδεμένα και πιστοποιημένα από την αγορά, η πλειοψηφία των αποφοίτων καταλήγουν με μια κακοπληρωμένη εργασία και ένα δάνειο δεκάδων χιλιάδων λιρών, το οποίο αυξάνει το υπέρογκο φοιτητικό χρέος των 160 δισ. λιρών, με ρυθμούς 18 δισ. λίρες το χρόνο².

Μεγάλο ποσοστό φοιτητών εργάζεται για να ανταπεξέλθει στο αυξημένο κόστος ζωής και σπουδών, ενώ πληθαίνουν οι αναφορές για φοιτητές και φοιτήτριες που πέφτουν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, με το 3% του φοιτητικού πληθυσμού να εκτιμάται ότι καταφεύγει στην πορνεία³. Η πανδημία όξυνε περαιτέρω την κατάσταση της ανέχειας, καθώς περιορίστηκαν πηγές ευκαιριακής απασχόλησης φοιτητών, όπως η εστίαση.

Ας σημειωθεί ότι σε παρόμοια μοίρα βρίσκονται και οι χαμηλόμισθοι και επισφαλώς εργαζόμενοι διδάσκοντες και ερευνητές, που φτάνουν να κοιμούνται σε σκηνές ή βιβλιοθήκες πανεπιστημίων, με τον Τύπο να καταγράφει τέτοια περιστατικά πριν την απεργία του Δεκέμβρη.

Η πανδημία βοήθησε να πέσουν οι μάσκες του πανεπιστήμιου - επιχείρησης. Η συμμετοχή στην πρώτη φάση των απεργιών τον Δεκέμβρη φανέρωσε ότι ενισχύονται ο προβληματισμός και οι διαθέσεις για αλλαγή της κατάστασης, ενώ οι κινητοποιήσεις συνέβαλαν αποφασιστικά να ανοίξει πιο έντονα στη Βρετανία η συζήτηση για τις συνέπειες της εμπορευματοποίησης.

Οι σοσιαλδημοκρατικές και οπορτουνιστικές δυνάμεις που διαμορφώνουν τη γραμμή του UCU, του σωματείου των διδασκόντων και ερευνητών στα βρετανικά πανεπιστήμια, βάζουν εμπόδιο στην περαιτέρω ουσιαστική ενίσχυση της πάλης. Παρά το αγωνιστικό τους προφίλ, στην πράξη προτάσσουν πλαίσια πάλης μακριά από τις πραγματικές ανάγκες των εργαζομένων, αφήνοντας συστηματικά εκτός κάδρου τον πραγματικό ένοχο: Τη λειτουργία των πανεπιστημίων στα πλαίσια της αγοράς και με τους όρους της, την ίδια την ύπαρξη της καπιταλιστικής αγοράς που αναπόφευκτα εγκλωβίζει και τα ίδια τα πανεπιστήμια και τις τύχες όσων δουλεύουν και σπουδάζουν σε αυτά στα δίχτυα της. Επιδιώκουν έτσι να ενσωματώσουν τη δυσαρέσκεια και τις αγωνιστικές διαθέσεις σε διεκδικήσεις για μια εναλλακτική, πιο «προοδευτική», «δίκαιη» και «κοινωνικά ευαίσθητη» επιχειρηματική λειτουργία, σε συνθήκες που εμφανίζονται τριγμοί στη σταθερότητα της κυβέρνησης των Συντηρητικών και διαφαινόμενης ενίσχυσης των Εργατικών.

Την περίοδο αυτή, οι δυνάμεις του ΚΚΕ στα βρετανικά πανεπιστήμια έχουν αναβαθμίσει την παρέμβασή τους μέσα στα σωματεία για το ανέβασμα της συσπείρωσης γύρω από αιτήματα που ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες εργαζομένων και φοιτητών. Η πείρα και του τελευταίου διαστήματος επιβεβαιώνει ότι αυτή η παρέμβαση μπορεί να δημιουργήσει ρήγματα στον αρνητικό συσχετισμό, να αναβαθμίσει το επίπεδο της διεκδίκησης, να συμβάλει ώστε να ωριμάσει η πολιτική συνείδηση περισσότερων εργαζομένων, κάτι που αποτελεί και το πιο ουσιαστικό μέτρο αποτελεσματικότητας των αγώνων και της παρέμβασης. Εκεί που οι δυνάμεις του ΚΚΕ μπήκαν μπροστά στην οργάνωση της πάλης και ενίσχυσαν τη διαπάλη τόσο με την πολιτική της κυβέρνησης και των πανεπιστημίων - εργοδοτών, όσο και με τη λογική των σοσιαλδημοκρατικών και οπορτουνιστικών δυνάμεων, οι κινητοποιήσεις απέκτησαν μεγαλύτερη δυναμική και βάθος.

Η δουλειά με τις θέσεις του ΚΚΕ για τα πανεπιστήμια, η συζήτηση στις ΚΟΒ, μπροστά και κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων, έδωσαν τη δυνατότητα καλύτερης παρακολούθησης των εξελίξεων και της διαπάλης, άρα και σχεδιασμού και οργάνωσης της παρέμβασης. Η αναγνώριση που έχουν κατακτήσει τα μέλη του ΚΚΕ με την πρωτοπόρα δράση τους και μέσα στο σωματείο τους, η καλή προετοιμασία των παρεμβάσεων στις συνελεύσεις, το γεγονός ότι οι εκλεγμένοι συνδικαλιστές μας πρωτοστάτησαν στην προετοιμασία και κατά τη διάρκεια της απεργίας στα πανεπιστήμια που δουλεύουν και η συστηματική δουλειά με τον περίγυρο αποτέλεσαν τη βάση για τη διεύρυνση της επιρροής μας στις εν εξελίξει διεργασίες στο κίνημα. Η επεξεργασία και ζύμωση αιτημάτων που απαντούν στην καρδιά των προβλημάτων, φωτίζοντας την ανάγκη να δυναμώσει ο αγώνας για ένα πανεπιστήμιο που δεν λειτουργεί στη βάση του κέρδους, αλλά με γνώμονα τις σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και δυνατότητες της εποχής, αποδείχτηκε κρίσιμος παράγοντας για την επιτυχία της παρέμβασης.

Τα στοιχεία αυτά αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη για τη συνέχεια.

Παραπομπές:

1. Βλ. «Η απεργία στα βρετανικά πανεπιστήμια», «Ριζοσπάστης», 14-15/3/2020, σελ. 28 και «Πανδημία αντεργατικών εξελίξεων στα βρετανικά πανεπιστήμια», «Ριζοσπάστης», 27/5/2020, σελ. 14.

2. https://commonslibrary.parliament.uk/research-briefings/sn01079/

3. https://thetab.com/uk/2021/09/20/thousands-of-students-are-sex-workers-universities-need-to-do-more-to-protect-them-222364