«Γυναίκες Μαχήτριες - Η τριπλή απελευθέρωση» τιτλοφορείται το νέο ντοκιμαντέρ του Λεωνίδα Βαρδαρού, το οποίο θα προβληθεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, τη Δευτέρα 14 Μάρτη στις 21.30 στην αίθουσα «Τζον Κασσαβέτης». Στη συνέχεια θα είναι διαθέσιμο στην online πλατφόρμα του Φεστιβάλ, ενώ από 31 Μάρτη θα προβάλλεται και στο «Τριανόν».

22 γυναίκες καταθέτουν αυτά που έζησαν από τη δεκαετία του 1930 έως το 1949. Με μεγάλη αγάπη και σεβασμό προς τις ίδιες τις πρωταγωνίστριες του ντοκιμαντέρ, ο Λ. Βαρδαρός συνθέτει το μεγάλο πορτρέτο των αγώνων του ελληνικού λαού εκείνης της περιόδου, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις γυναίκες. Αυτές τις γυναίκες που είδαν τους άνδρες τους, την οικογένειά τους να παίρνει τον δρόμο της φυλακής, της εξορίας, κάποτε και του εκτελεστικού αποσπάσματος. Αυτές τις γυναίκες που βγήκαν στον δρόμο του αγώνα και έγιναν «χείμαρροι για μια νέα ζωή». Αυτές τις γυναίκες που πέρασαν από την αφάνεια στο προσκήνιο της Ιστορίας, συνδεόμενες με την πιο πρωτοπόρα ιδεολογία και τα πιο υψηλά ιδανικά...

Οσο για τον δημιουργό του ντοκιμαντέρ δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις... Ο Λ. Βαρδαρός είναι γνωστός εδώ και πολλά χρόνια όχι μόνο για το έργο του, που είναι εξολοκλήρου αφιερωμένο στους αγώνες της εργατικής τάξης, αλλά και για την πλούσια συνδικαλιστική του δράση στο χώρο του Πολιτισμού. Με το φακό του καταγράφει κάθε μικρή και μεγάλη στιγμή της Ιστορίας των αγώνων του λαού μας, συμβάλλοντας στη διατήρηση της μνήμης. Τον συναντήσαμε λίγες μέρες πριν την πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ, στο συλλαλητήριο, με την κάμερα στο χέρι, όπως πάντα, και συνομιλήσαμε μαζί του...

-- «Γυναίκες Μαχήτριες - Η τριπλή απελευθέρωση» είναι ο τίτλος της νέας σου δουλειάς, που θα κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Σε τι αναφέρεσαι;

-- Θέλω να μιλήσω για τις γυναίκες. Τις γυναίκες εργάτριες, τις γυναίκες οικιακές εργάτριες, τις γυναίκες αγωνίστριες που μπήκαν στην ΕΠΟΝ και μετά στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Τις γυναίκες που υπόφεραν και άντεξαν στην περίοδο της «λευκής τρομοκρατίας» και μετέπειτα στα ξερονήσια και τις φυλακές.

Αυτές είναι οι γυναίκες που μου μιλάνε... Και μέσα από τις δικές τους αφηγήσεις, άλλοτε συγκινητικές, άλλοτε δυναμικές, άλλοτε πρωτάκουστες, αλλά πάντα απλές και αληθινές, περνούν μπροστά από τα μάτια του θεατή και οι μεγάλες στιγμές του λαού μας κατά τον 20ό αιώνα. Ετσι, δεν θα μπορούσα να μην καταγράψω και τη μεγαλειώδη προσφορά των γυναικών. Και αν θες επειδή προέρχομαι από ένα νησί με έντονη τη «μητριαρχική» παράδοση, την Ικαρία, είχα έναν λόγο να δείξω παραπάνω τον θαυμασμό μου σε αυτές τις γυναίκες που βγήκαν μπροστά, πάλεψαν, ονειρεύτηκαν καλύτερες μέρες για εκείνες και τα παιδιά τους και δεν σταμάτησαν να αγωνίζονται μέχρι τέλους.

Πιστεύω ότι είναι ένα ντοκουμέντο για αυτή την περίοδο και αυτούς τους αγώνες και εύχομαι να συναντηθούν μαζί του οι νεότεροι και να αποτελέσει ένα έναυσμα για να γνωρίσουν την αληθινή ιστορία του τόπου μας.

-- Και η φράση «τριπλή απελευθέρωση» που χρησιμοποιείται και στον τίτλο τι σημαίνει;

-- Είναι ο Υμνος της «Λεύτερης Νέας». Η «Λεύτερη Νέα» ήταν μια αντιστασιακή οργάνωση που δρούσε στα πλαίσια του ΕΑΜ από το 1942 και απευθυνόταν στα νέα κορίτσια. Το 1943 συμμετείχε στην ίδρυση της ΕΠΟΝ. Στον ύμνο της ανέφερε:

Να λυτρωθούμε απ' την τριπλή σκλαβιά

κατακτητή, προϊσταμένο και άνδρα

να κατακτήσουμε τη λευτεριά...

Οπως αναφέρει και η ιστορικός Λη Σαράφη στο ντοκιμαντέρ, η γυναίκα την περίοδο της Αντίστασης, ακόμα και στα χωριά, κατάλαβε ότι μπορεί να πάρει τη ζωή στα χέρια της. Δεν χρειαζόταν να αποφασίσει ο πατέρας ή ο άντρας της... Και ξέρεις, δυστυχώς και η έκβαση του αγώνα γύρισε πίσω τα πράγματα... Μια γυναίκα στο ντοκιμαντέρ αναφέρει ότι μετά από όλα αυτά της παραγγείλανε γαμπρό, άλλη ότι αναγκάστηκε να δουλέψει υπηρέτρια σε πλουσιόσπιτο, ενώ άλλα είχε ονειρευτεί την περίοδο του Αγώνα. Και όπως λέει κάπου στο ντοκιμαντέρ και η Αλέκα Παΐζη, «τα πράγματα δεν ήρθανε έτσι όπως τα περιμέναμε...».

-- Καταλαβαίνουμε ότι η συλλογή όλου αυτού του υλικού ήταν μια κοπιώδης δουλειά, που κράτησε χρόνια και ότι απέκτησες με όλες αυτές τις γυναίκες μια ιδιαίτερη σχέση.

-- Το σίγουρο είναι ότι τις αγαπώ πολύ. Αγαπώ όλη αυτήν τη γενιά. Αντρες και γυναίκες έκαναν την υπέρβαση και μας έδειξαν πώς πρέπει να ζούμε. Τους άκουσα και συζήτησα μαζί τους. Και όλοι αυτοί μου έδωσαν πολλά στοιχεία, ώστε να μπορώ κι εγώ να υπάρχω σαν άνθρωπος και να μπορώ να τα μεταφέρω και σε άλλους ανθρώπους και στα παιδιά μου...

Δεν θα μπορούσα, λοιπόν, να μην ερευνήσω και καταγράψω τη μεγάλη προσφορά των γυναικών για όλη αυτή την περίοδο. Η σχέση που ανέπτυξα με όλες αυτές τις γυναίκες στα πάνω από 25 χρόνια που ξεκίνησα να μαζεύω το υλικό είναι σχέση συντροφική.

Με την ευκαιρία θα ήθελα να αναφέρω ότι το ντοκιμαντέρ καταπιάνεται και με ένα θέμα στο οποίο δεν έχουν γίνει πολλές αναφορές και αυτό είναι οι οικιακές εργάτριες, οι υπηρέτριες, όπως τις λέγανε. Και βλέπουμε ότι αυτές οι γυναίκες και μέσα από τη δουλειά τους συνέβαλαν με διάφορους τρόπους στο κίνημα. Δεν ήταν λίγες οι φορές που πολλοί αγωνιστές βρήκαν καταφύγιο στα σπίτια που εργάζονταν.

-- Το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ είναι το πρώτο μέρος. Τι περιλαμβάνεται στο επόμενο;

-- Αναγκαστικά, λόγω του μεγάλου όγκου του υλικού που διαθέτω και της αδυναμίας να το διαχειριστώ όπως θα ήθελα, αυτό το ντοκιμαντέρ, το Α' δηλαδή μέρος, ολοκληρώνεται με τη λήξη του Εμφυλίου.

Το επόμενο ντοκιμαντέρ καταπιάνεται με τη δεκαετία του '50, που έχει μεγάλο ενδιαφέρον και περνά στη δεκαετία του '60, που έχουμε μια ανάταση ξανά. Γίνονται φοβερά πράγματα εκείνη την περίοδο στο χώρο του Πολιτισμού, στο χώρο των διεκδικήσεων του εργατικού κινήματος, μέχρι που έρχεται η δικτατορία και τα βάζει όλα αυτά σε «γύψο». Και συναντάμε πάλι τις γυναίκες που αντιστέκονται, που πάνε εξορία και βασανίζονται... Εχω πολύ υλικό για εκείνη την περίοδο.

Κείμενο υπογραφών διακινείται από τον Πανελλήνιο Μουσικό Σύλλογο προς τους καλλιτέχνες της χώρας ενάντια στον πόλεμο, στην εμπλοκή της Ελλάδας στους πολεμικούς σχεδιασμούς, αλλά και ενάντια στις πολιτιστικές διακρίσεις, στις απαγορεύσεις, στις επικίνδυνες περιχαρακώσεις, στον εξαναγκασμό καλλιτεχνών να συμμορφωθούν με το κυρίαρχο αφήγημα της κάθε πλευράς.

Ο τυμπανιστής θα φαφλατίζει περί απελευθέρωσης

μα χωρίς προηγούμενο η καταπίεση μέσα στη χώρα θα 'ναι

Μπ. Μπρεχτ, «Η αρχή του πολέμου»

Καταδικάζουμε απερίφραστα τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και δηλώνουμε την αμέριστη συμπαράσταση και στήριξή μας στον λαό της, που χρόνια τώρα δοκιμάζεται από τις συνέπειες του ξέφρενου ανταγωνισμού ανάμεσα στη Ρωσία και σε ΗΠΑ - ΝΑΤΟ - ΕΕ για τον έλεγχο της Ενέργειας και το μοίρασμα των ζωνών επιρροής στην περιοχή.

Ταυτόχρονα, με ιδιαίτερη ανησυχία παρακολουθούμε την προέκταση αυτής της σύγκρουσης στο πολιτιστικό πεδίο, τη γενικευμένη επιχείρηση των δύο αντιμαχόμενων πλευρών να μετατρέψουν τον Πολιτισμό από συνώνυμο του ανθρωπισμού, της παιδείας και της ειρήνης σε πολεμικό εργαλείο. Και αυτό για την Τέχνη σημαίνει θάνατος.

Η διακοπή σχέσεων ανάμεσα στους πολιτιστικούς οργανισμούς της ΕΕ και των ΗΠΑ και στους αντίστοιχους της Ρωσίας, και αντίστροφα, δεν στρέφεται απλά κατά των κρατικών πολιτιστικών φορέων, όπως ισχυρίζονται αυτοί που την επιβάλλουν. Στην πραγματικότητα στρέφεται κατά της τέχνης και των καλλιτεχνών. Τα έργα τέχνης πεθαίνουν όταν μένουν κλεισμένα στα συρτάρια. Αποκτούν υπόσταση και ζωή μόνο όταν ερμηνεύονται και διαδίδονται. Ούτε οι ΗΠΑ, η ΕΕ και η Ουκρανία, ούτε η Ρωσία έχουν δικαίωμα να τα απαγορεύουν, γιατί δεν τους ανήκουν. Τα πνευματικά επιτεύγματα της κάθε χώρας είναι προϊόντα εργασίας χιλιάδων ανθρώπων όπου Γης στη διάρκεια των αιώνων. Ανήκουν στην ανθρωπότητα.

Η κατάλυση της ελευθερίας στη σκέψη και στο φρόνημα, ο εξαναγκασμός καλλιτεχνών να συμμορφωθούν με το κυρίαρχο αφήγημα της κάθε πλευράς κάτω από την απειλή ότι θα απολυθούν, θα αποκλειστούν και θα καταστραφεί η σταδιοδρομία τους, ανήκουν στις πιο μαύρες εποχές στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το ίδιο και στη χώρα μας η στοχοποίηση, η λοιδορία και η ιδεολογική τρομοκράτηση όποιου καλλιτέχνη, οποιουδήποτε ανθρώπου αρνείται να συνταχθεί με το κλίμα φανατισμού, μισαλλοδοξίας και διακρίσεων ανάμεσα στους λαούς, είναι τρομακτικά επικίνδυνο φαινόμενο.

Δεν είναι το δίκιο του λαού της Ουκρανίας αυτό που υπερασπίζονται όσοι μεταχειρίζονται τέτοια μέσα. Τα ανθρωπιστικά αισθήματα δεν συμβαδίζουν με τη ρητορική του μίσους και οπωσδήποτε δεν είναι επιλεκτικά. Εκδηλώνονται προς όλους τους λαούς στο Ιράκ, στη Γιουγκοσλαβία, στη Λιβύη, στη Συρία, στην Παλαιστίνη, στην Υεμένη, στην Κύπρο. Αυτό που στα αλήθεια επιδιώκουν με τη διαίρεση του πολιτισμού και τη φίμωση κάθε γνήσιας αντιπολεμικής φωνής είναι η προετοιμασία του πολέμου, που θέλει τους λαούς στοιχισμένους σε στρατόπεδα και απόλυτα ευθυγραμμισμένους με τις επιδιώξεις αυτών που τους εξουσιάζουν. Μα οι λαοί είναι οι μόνοι που δεν έχουν τίποτα να χωρίσουν. Αντίθετα, έχουν όλα εκείνα που τους ενώνουν: Την ανάγκη για ειρήνη, ευημερία, δημιουργική ζωή.

Σ' αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς οι άνθρωποι της Τέχνης και των Γραμμάτων καλούμαστε να αγωνιστούμε γι' αυτήν την ενότητα. Να σταθούμε στο πλευρό τόσο των Ουκρανών όσο και των Ρώσων καλλιτεχνών, να αντισταθούμε στις πολιτιστικές διακρίσεις, στις απαγορεύσεις και στις επικίνδυνες περιχαρακώσεις, να δυναμώσουμε τις φωνές μας ενάντια στον πόλεμο, που προϋποθέτει την απεμπλοκή της χώρας από τους πολεμικούς σχεδιασμούς. Με λίγα λόγια, στο πραγματικό δίλημμα, «Πολιτισμός ή Βαρβαρότητα;», παίρνουμε το μέρος του Πολιτισμού, παίρνουμε τη θέση μας στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.