Φωτεινή εξαίρεση αποτέλεσαν οι Μπολσεβίκοι στη Ρωσία, οι Σπαρτακιστές στη Γερμανία και ορισμένες ακόμη διάσπαρτες κομμουνιστικές δυνάμεις και ομάδες σε διάφορες χώρες, διατηρώντας σταθερά συνεπείς προλεταριακές - διεθνιστικές θέσεις ενάντια στον πόλεμο, από τη σκοπιά της πάλης για την εργατική εξουσία. Την ώρα που οι σοσιαλσοβινιστές των συμβιβασμένων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων αναλάμβαναν «ζεστές υπουργικές θεσούλες» για να υπηρετήσουν τον πολεμικό σκοπό, οι μπολσεβίκοι και οι συνεπείς επαναστατικές δυνάμεις αντιμετώπιζαν τις σκληρές διώξεις, την εξορία και την παρανομία.

Οι επεξεργασίες του Λένιν και των μπολσεβίκων αποτέλεσαν «φάρο» για την επαναστατική πάλη του προλεταριάτου με διαχρονική αξία. Φυσικά, η μελέτη των επεξεργασιών αυτών πρέπει να γίνεται πάντα σε στενή σύνδεση με τις ιστορικές συνθήκες μέσα στις οποίες διαμορφώνονται, να λαμβάνονται υπόψη διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα σε ιστορικές περιόδους, προηγούμενες ή επόμενες, που παρουσιάζουν και διαφορετικά χαρακτηριστικά. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, οι λενινιστικές επεξεργασίες διαμορφώνουν μεθοδολογικά και θεωρητικά βάθρα, που αποτελούν σταθερή «πυξίδα» για τη στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος.

Η στάση εξάλλου του κομμουνιστικού κινήματος απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο είναι ζήτημα κορυφαίας σημασίας. Δοκιμάζει την ικανότητα της επαναστατικής πρωτοπορίας να χαράσσει γραμμή πολιτικής και ταξικής ανεξαρτησίας, για να μη συρθεί ο λαός στα καλέσματα του κεφαλαίου, να διαμορφώνονται όροι ώστε ευρύτερες λαϊκές μάζες να συνειδητοποιούν ότι ο βασικός εχθρός είναι η εξουσία του κεφαλαίου και όχι οι εργάτες και οι λαοί των άλλων χωρών.

Το ζήτημα αυτό είναι άλλωστε άμεσα συνδεδεμένο, σε συνθήκες πιθανού κλονισμού της αστικής εξουσίας στην εξέλιξη του πολέμου, με την ικανότητα της πάλης της εργατικής τάξης για την εξουσία, για να βγει ο λαός από τα δεινά της πολεμικής καταστροφής αλλά και από τον βάλτο της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και της «ειρήνης με το πιστόλι στον κρόταφο» (...)

(...) Στα κείμενα του Λένιν και των μπολσεβίκων μετά το ξέσπασμα του πολέμου επισημαίνεται αποφασιστικά ότι η εργατική τάξη πρέπει να στρέψει τα βέλη της στον πραγματικό αντίπαλο, στην εξουσία του κεφαλαίου, και το προλεταριάτο κάθε χώρας ενάντια στη δική του κυβέρνηση που στέλνει τον λαό στη σφαγή.

Η κάθε αστική τάξη εμφανίζει παραπλανητικά το δικό της ταξικό συμφέρον ως «εθνικό», καλώντας σε συστράτευση το προλεταριάτο στους λεγόμενους «εθνικούς σκοπούς», οι οποίοι ουσιαστικά αποτυπώνουν τους στόχους μιας μερίδας καπιταλιστών για την επικράτηση στον ανταγωνισμό - οικονομικό, πολιτικό, εδαφικό, στρατιωτικό - με τους αντιμαχόμενους καπιταλιστές.

«Η αστική τάξη εξαπατά τις μάζες καλύπτοντας την ιμπεριαλιστική ληστεία με την παλιά ιδεολογία του "εθνικού πολέμου"», τόνιζε ο Λένιν και συμπλήρωνε ότι «το προλεταριάτο ξεσκεπάζει αυτήν την απάτη κηρύσσοντας το σύνθημα της μετατροπής του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε εμφύλιο πόλεμο».

Ο Λένιν ασφαλώς δεν έμεινε μόνο στη διατύπωση ενός γενικού συνθήματος, αλλά εξηγεί τα βήματα και τον τρόπο δουλειάς που πρέπει να ακολουθήσουν οι επαναστατικές δυνάμεις για να προετοιμάζουν και να προσελκύουν τις εργατικές - λαϊκές μάζες. Σε μια επιστολή του προς τον μπολσεβίκο Σλιάπνικοφ αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η μετατροπή αυτή (σε εμφύλιο πόλεμο) μπορεί να κρατήσει πολύ, μπορεί να απαιτήσει, και θα απαιτήσει, μια σειρά από προκαταρκτικούς όρους, ωστόσο όλη η δουλειά πρέπει να γίνει ακριβώς πάνω στη γραμμή μιας τέτοιας μετατροπής, πάνω στο πνεύμα και την κατεύθυνση αυτής της μετατροπής (...) Εμείς δεν μπορούμε να "υποσχεθούμε" εμφύλιο πόλεμο ούτε και να τον "επιβάλουμε με διάταγμα", όμως είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε δουλειά - στην ανάγκη και πολύ μακρόχρονη - προς την κατεύθυνση αυτή».

Ο Λένιν επίσης εξηγεί ότι η μετατροπή αυτή δεν γίνεται «σύμφωνα με τη θέληση του ενός ή του άλλου κόμματος» αλλά ότι βρίσκεται μέσα στις αντικειμενικές συνθήκες του καπιταλισμού γενικά και «της εποχής του τέλους του καπιταλισμού ειδικά» (...).

Κεφαλαιώδους σημασίας ήταν η συμβολή των μπολσεβίκων στη διαπάλη με τον συμβιβασμό και τον οπορτουνισμό.

Οπως ήδη αναφέραμε, ο πόλεμος οδήγησε σε ανοιχτές σοσιαλσοβινιστικές θέσεις μια σειρά από μεγάλα και σημαντικά κόμματα της περιόδου, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας και άλλα κόμματα των ευρωπαϊκών χωρών.

Επιφανείς σοσιαλιστές ανέλαβαν υπουργικά χαρτοφυλάκια για να υπηρετήσουν ενεργά τον πολεμικό σκοπό. Ο Ζιλ Γκεντ ανέλαβε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου στη γαλλική κυβέρνηση, ενώ ο Αλμπέρ Τομά υπουργός Εξοπλισμών. Ο Εμίλ Βαντερβέλντε, που κατείχε μάλιστα τη θέση του προέδρου του Διεθνούς Σοσιαλιστικού Γραφείου της Β΄ Διεθνούς, ανέλαβε σημαντικές υπουργικές θέσεις στη βελγική κυβέρνηση, ενώ με τη λήξη του πολέμου συμμετείχε ως κυβερνητικό στέλεχος στις εργασίες και την υπογραφή της ιμπεριαλιστικής Συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο γηραιός ηγέτης του αναρχισμού Π. Κροπότκιν υποστήριξε ένθερμα την ιμπεριαλιστική συμμαχία της Αντάντ και δήλωνε τη λύπη του που λόγω της ηλικίας του - ήταν τότε 72 ετών - δεν μπορούσε να καταταγεί στον στρατό και να πολεμήσει ενάντια στη Γερμανία.

Ο Λένιν όλα τα προηγούμενα χρόνια είχε αναδείξει την ειδική σύνδεση που υπήρχε ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και την ανάπτυξη του οπορτουνισμού, καλώντας σε ιδεολογικό - πολιτικό και οργανωτικό διαχωρισμό. Η χρεοκοπία της Β΄ Διεθνούς στον πόλεμο αποτέλεσε κορύφωση της πορείας οπορτουνιστικής μετάλλαξής της καθ' όλη την προηγούμενη περίοδο (...)

Ο Λένιν επίσης ανέδειξε ότι οι σοσιαλσοβινιστές εξαπατούν τον λαό επαναλαμβάνοντας τα ψέματα των αστών σχετικά με τον σκοπό του πολέμου για να εγκλωβίζουν τους εργαζόμενους. Ενώ επίσης τόνιζε ότι στους σοσιαλσοβινιστές ανήκουν τόσο εκείνοι που εξωραΐζουν και δικαιολογούν τις κυβερνήσεις και την αστική τάξη μίας μόνο από τις εμπόλεμες ομάδες των ιμπεριαλιστικών συμμαχιών, αλλά και άλλοι, όπως ο Κ. Κάουτσκι, που αναγνώριζε στους σοσιαλιστές όλων των εμπόλεμων χωρών «ίσο δικαίωμα» να «υπερασπίζουν» την πατρίδα τους.

Επιπλέον, όλες οι «συνήθειες» που τα διάφορα σοσιαλιστικά κόμματα είχαν αποκτήσει την προηγούμενη περίοδο, η υπόκλιση στον αστικό κοινοβουλευτισμό, ο σεβασμός στη νομιμότητα και οι τάσεις λεγκαλισμού, λειτουργούσαν διαβρωτικά ως προς τον επαναστατικό χαρακτήρα αυτών των κομμάτων όλο το προηγούμενο διάστημα, ενώ στις συνθήκες του πολέμου λειτούργησαν ως πρόσθετο στοιχείο της υποχώρησης και καθήλωσης σε θέσεις υποστήριξης των κυβερνήσεών τους, μέσα στο πλαίσιο της αστικής νομιμότητας υπό τον φόβο των πιθανών κυρώσεων (...)

Ουσιαστικά, το γεγονός ότι με όλη την προηγούμενη δράση τους οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να διαμορφώσουν ένα κόμμα ατσαλωμένο και μαθημένο στη σύγκρουση, μια γεροδεμένη επαναστατική οργάνωση που έμαθε να μην υποχωρεί μπροστά στις δυσκολίες, αποτέλεσε κρίσιμη παρακαταθήκη ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν στις συνθήκες όξυνσης της ταξικής πάλης την περίοδο του ιμπεριαλιστικού πολέμου χωρίς να υποστείλουν την επαναστατική τους πολιτική.

Τέτοιες, ιδιαίτερα χρήσιμες πλευρές αναδεικνύονται στη συλλογή κειμένων του Λένιν «Από τη μαχητική πείρα των μπολσεβίκων». Πρόκειται για κείμενα που έχουν γραφτεί σε χρόνια θύελλας, που αντιπροσωπεύουν μάλιστα και σημαντικές διακυμάνσεις τόσο στον συσχετισμό μεταξύ των τάξεων όσο και στα άμεσα πολιτικά προτάγματα των μπολσεβίκων, στην επεξεργασία τους σε σχέση με το ποιο θα ήταν το επόμενο βήμα ανάπτυξης της Ρωσίας στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο. Από την περίοδο του Ρωσο-ιαπωνικού Πολέμου (1904-1905), την επανάσταση του 1905-1907, την επακόλουθη υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, την έκρηξη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου (1914), τη νέα επαναστατική άνοδο και τη νίκη της Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία το 1917.