Σε κλίμα έντονης συζήτησης βρίσκει τη χώρα μας η Παγκόσμια Μέρα Κατά των Ναρκωτικών, όπως έχει καθιερωθεί η 26 Ιούνη κάθε έτους απ' τον ΟΗΕ.

Απ' τη μια μεριά ήταν η πρόταση νόμου των πέντε βουλευτών (Μ. Δαμανάκη και Φ. Κουβέλης του ΣΥΝ, Στ. Μπένος και Σπ. Βούγιας του ΠΑΣΟΚ και Π. Τατούλης της ΝΔ) για τα ναρκωτικά. Το νέο στοιχείο αυτής της πρότασης είναι η ελεγχόμενη χορήγηση ναρκωτικών ουσιών - μια πρόταση που είχε υποστηρίξει απ' το 1999 ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου.

Ακολούθησε η ιστορία με το κότερο της Μυκόνου, όπου συνελήφθη ο ιδιοκτήτης ιδιωτικής κλινικής, στην οποία γινόταν σωματική αποτοξίνωση - και όχι απεξάρτηση - και τις υπηρεσίες της οποίας χρησιμοποιούσε το «χάι σοσάιτι».

Μετά ήρθε η δημοσιοποίηση της έκθεσης της αστυνομίας με παρεμφερείς προτάσεις με όσα ζητούν οι πέντε βουλευτές.

Η κυβέρνηση, εν πρώτοις, είπε ότι η πρόταση των «πέντε» θα συζητηθεί στη Διακομματική Επιτροπή της Βουλής. Κινούμενη στη λογική της «μείωσης της βλάβης», η υφυπουργός Υγείας Χρ. Σπυράκη ανακοίνωσε την εφαρμογή και νέου πιλοτικού προγράμματος με την ουσία βουπρενοφρίνη, που είναι πιο εύχρηστη απ' τη μεθαδόνη. Πρόκειται για προγράμματα συντήρησης των χρηστών - όπως μετατράπηκαν σε προγράμματα συντήρησης και τα προγράμματα μεθαδόνης που πιλοτικά είχαν ξεκινήσει με τελικό στόχο την απεξάρτηση.

Και σε επίφαση αυτής της πολιτικής, αναμένεται να ασχοληθεί το Υπουργικό Συμβούλιο, που θα γίνει στο τέλος της ερχόμενης βδομάδας. Το πιο πιθανό είναι να ανακοινωθεί η συγκρότηση ενός ακόμα οργανισμού που θα παράγει πολιτική για τα ναρκωτικά και θα είναι υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας ή του πρωθυπουργού.

Στον αντίποδα αυτών των εξελίξεων ήταν τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (14.6.2001) και μπορούν να δώσουν εφόδια στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΘΕΑ, η χρήση των ναρκωτικών ουσιών - βασικά της ηρωίνης - εξαπλώνεται σε όλο και μικρότερες ηλικίες. Ο μέσος όρος ηλικίας της έναρξης χρήσης έχει πέσει στα 15,5 χρόνια. Την εγκατάσταση της τοξικομανίας ως τρόπου ζωής διευκολύνουν πρωτίστως τα κοινωνικά αίτια: Το 70% των 7.449 που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα του ΚΕΘΕΑ ήταν άνεργοι.

Η έρευνα του ΚΕΘΕΑ έχει και το θετικό μήνυμα πως συντομεύει ο χρόνος που οι χρήστες απευθύνονται σε θεραπευτικές κοινότητες, ζητώντας αποθεραπεία. Πρόκειται για ένα στοιχείο, που «συμβάλλει στη διατύπωση ενός γενικού μηνύματος απόρριψης της χρήσης των ουσιών και προοπτικής κοινωνικής ένταξης για τους χρήστες», όπως επισημαίνει η ίδια η έκθεση.

Γι' αυτές τις πλευρές γράφουν σήμερα στο «Ριζοσπάστη» η Κ. Μάτσα, επιστημονική υπεύθυνη της θεραπευτικής κοινότητας «18 Ανω», ο Α. Φάκος, αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και ο Φ. Μανώλαρος, πρόεδρος των Πρωτοδικών.

«Για το σύνολο του πληθυσμού η στιγμή που το άτομο εγκαταλείπει το σχολείο συμπίπτει χρονικά με τους πρώτους πειραματισμούς του με τις ουσίες», αναφέρεται στην έρευνα του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) με 7.449 άτομα που απευθύνθηκαν στα συμβουλευτικά κέντρα. ( Η έρευνα παρουσιάστηκε στις 14.6.2001).

«Το στοιχείο αυτό, συνεχίζει η έρευνα του ΚΕΘΕΑ, πρέπει να μελετηθεί προσεκτικότερα και να ληφθεί σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασμό προγραμμάτων πρωτογενούς πρόληψης σε "ηλικίες υψηλού κινδύνου", που πρέπει να γίνονται έγκαιρα και μέσα στο πλαίσιο του σχολείου. Αυτά τα προγράμματα επιδιώκουν να περιορίσουν το φαινόμενο της εγκατάλειψης του σχολείου, αλλά συγχρόνως να αυξήσουν και την αντίσταση των μαθητών στις ουσίες. Παράλληλα, πρέπει να απευθύνονται στο σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας: μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς. Η δραστηριοποίηση στο χώρο της σχολικής κοινότητας μπορεί να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις που θα ενισχύσουν το ρόλο του σχολείου με αναμφισβήτητα παιδαγωγικά αποτελέσματα. Οι κρίσεις της εφηβικής ηλικίας ευνοούν εξ ορισμού την επικίνδυνη συμπεριφορά, όπως για παράδειγμα τη χρήση ουσιών. Η ευθύνη για την αντιμετώπιση και την επίλυσή τους ανήκει, σε μεγάλο βαθμό, και στο σχολείο που συγκεντρώνει όλες τις προϋποθέσεις για να αναπτύξει δραστηριότητες πρόληψης».

Οι χρήστες, σύμφωνα με την έκθεση, που προσέγγισαν τις θεραπευτικές υπηρεσίες δεν απομακρύνονται από τη γονική οικογένεια στην εφηβική ηλικία. Αυτό δείχνει τη σπουδαιότητα που έχει η εκπαίδευση της οικογένειας για την αντιμετώπιση του προβλήματος στην πρώιμη φάση του. Αλλωστε, και το μεγάλο ποσοστό των χρηστών μεγαλύτερης ηλικίας που εξακολουθεί να συγκατοικεί με τη γονική οικογένεια δικαιολογεί το βαρύνοντα ρόλο της στην κινητοποίηση του χρήστη για θεραπεία.

«Οι υπηρεσίες αντιμετώπισης της χρήσης και της κατάχρησης ουσιών θα πρέπει να προετοιμάζονται να υποδεχτούν πληθυσμούς με διαφορετικές πολιτισμικές αναφορές και διαφορετική γλώσσα επικοινωνίας, υπογραμμίζει η έρευνα του ΚΕΘΕΑ. Από τον τρόπο με τον οποίο οι υπηρεσίες θα προετοιμαστούν για την αντιμετώπιση των ειδικών προβλημάτων των εθνικών μειονοτήτων αυτών στην κοινωνική πραγματικότητα της σύγχρονης Ελλάδας και η χρήση υπηρεσιών από όσους έχουν ανάγκη»

Ενα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο που επισημαίνεται στη μελέτη αυτή είναι η ανυπαρξία κοινωνικού δικτύου συμβουλευτικής που θα συνέβαλε στη διαμόρφωση του αιτήματος για θεραπεία και θα παρέπεμπε στα θεραπευτικά κέντρα. Από την έρευνα δεν προκύπτει ότι οι χρήστες που προσήλθαν για θεραπεία παραπέμφθηκαν από άλλες υπηρεσίες Υγείας ή άλλους κοινωνικούς φορείς, οι οποίοι ασχολούνται με το συγκεκριμένο ζήτημα. Εκείνο που βάρυνε στην απόφασή τους ήταν το αυστηρά ατομικό τους περιβάλλον (οικογένεια) ή η συνειδητοποίηση της κατάστασής τους (προσωπική απόφαση και επιλογή). Εξαίρεση, ίσως, και μόνο για τις μικρότερες ηλικίες, αποτελούν οι δικαστικές αρχές, οι οποίες φαίνεται ότι αντί της ποινικής αντιμετώπισης προτείνουν στους νεαρούς χρήστες τα θεραπευτικά κέντρα χωρίς, ωστόσο, να υιοθετούν την ίδια στάση απέναντι στους χρήστες μεγαλύτερης ηλικίας. Η σύνδεση, επομένως, των θεραπευτικών υπηρεσιών με μηχανισμούς που έχουν την εξουσία δικαστικής παραπομπής μπορεί να περιορίσει την επέκταση και την όξυνση του φαινομένου χρήσης από εφήβους και όχι μόνο.

Στο κεφάλαιο «Υγεία Απασχόληση» η έρευνα του ΚΕΘΕΑ επισημαίνει τα εξής:

• Σε ένα πρώτο επίπεδο, οι υπηρεσίες θεραπείας πρέπει να παρακινήσουν και να υποστηρίξουν τους χρήστες, ώστε αφενός να ενδιαφερθούν για τη σωματική τους υγεία και αφετέρου να ελέγχουν τη συμπεριφορά υψηλού κινδύνου. Παρ' όλα αυτά, η μείωση των ποσοστών ενδοφλέβιας χρήσης, όπως και η αύξηση εκείνων που έχουν υποβληθεί σε ιατρικές εξετάσεις δείχνουν ότι τα άτομα που έχουν προηγούμενη θεραπευτική εμπειρία έχουν λάβει σωστή ενημέρωση από τους φορείς, αφομοιώνοντας έτσι ένα μήνυμα πιο «υγιούς» χρήσης.
• Μεγάλος αριθμός ατόμων επανέρχεται, ύστερα από μάλλον σύντομη θεραπευτική εμπειρία, για να επαναδιατυπώσει το αίτημά του για θεραπευτική βοήθεια. Η επαναπροσέλευση και επανάληψη του αιτήματος για θεραπεία μετά από σχετικά μικρό διάστημα από την ημερομηνία διακοπής μάς επιτρέπει να υποθέσουμε ότι οι υπηρεσίες βοηθούν το χρήστη να πάρει απόφαση να απευθυνθεί σε κάποιο κέντρο. Από την άλλη πλευρά, το γεγονός ότι κάποιοι νέοι πελάτες των Κέντρων έχουν θεραπευτική εμπειρία από άλλες υπηρεσίες δηλώνει ότι οι χρήστες «δοκιμάζουν» διάφορα θεραπευτικά πλαίσια και αυτή η τακτική πιθανώς ενισχύει την απόφασή τους για θεραπεία. Για αυτόν το λόγο απαιτείται συντονισμός και επικοινωνία μεταξύ των υπηρεσιών, ώστε να μπορεί να παίρνει ο χρήστης την απόφαση σε συντομότερο χρονικό διάστημα.
• Το γεγονός ότι τα ποσοστά μόλυνσης από ηπατίτιδα και κυρίως από τον ιό του Εϊτζ είναι μάλλον χαμηλά δεν πρέπει να μας καθησυχάζει. Κι αυτό γιατί μόνο το ένα τρίτο όσων προσέρχονται στους συμβουλευτικούς σταθμούς έχει υποβληθεί σχετικά πρόσφατα σε ιατρικές εξετάσεις. Στις εξετάσεις που ακολουθούν το ποσοστό όσων έχουν προσβληθεί από την ηπατίτιδα αυξάνεται δραματικά. Ωστόσο, δε συμβαίνει το ίδιο και με τον ιό του HIV, αφού τα ποσοστά παραμένουν και ύστερα από τις εξετάσεις χαμηλά, αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αύξηση των κρουσμάτων. Για αυτό το λόγο πρέπει να αναπτυχθούν προγράμματα για τον ιατρικό έλεγχο των χρηστών, την ενημέρωσή τους για τους κινδύνους μόλυνσης από την ηπατίτιδα ή τον ιό του AIDS που συνδέονται με την ανεξέλεγκτη και πολλαπλή χρήση ουσιών και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγησή τους. Ιδιαίτερα χρήσιμη μπορεί να αποδειχθεί η λειτουργία «Γραμμής SOS» και κινητών μονάδων περίθαλψης για την αντιμετώπιση εκτάκτων περιστατικών. Τα προγράμματα προσέγγισης χρηστών στο δρόμο είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά για όσους χρήστες δεν προσέρχονται στις υπηρεσίες.
• Η ανεργία, ένα από τα κύρια προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, η οποία για πολλούς ερευνητές συνδέεται με τη χρήση ουσιών, αποτελεί αιτιολογικό παράγοντα της υποτροπής.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας το 70% των 7.449 ήταν άνεργοι. «Είναι λοιπόν, σημαντική για την κοινωνική επανένταξη των αποθεραπευμένων χρηστών η περαιτέρω ανάπτυξη προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, υποστήριξης και διαμεσολάβησης στην αγορά εργασίας, αναφέρεται στη μελέτη. Η ανάπτυξη δικτύων υποστήριξης, όπου θα συμμετέχουν εργοδοτικοί οργανισμοί και οργανισμοί επαγγελματικής εκπαίδευσης μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά τους πρώην χρήστες να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που δυσχεραίνουν την προσπάθειά τους να ενταχθούν στην αγορά εργασίας».

Ως επίλογο κρατήσαμε τις παρακάτω διαπιστώσεις - προτάσεις του ΚΕΘΕΑ

• Ολα τα παραπάνω συνηγορούν υπέρ της εντατικότερης επιμόρφωσης και ενημέρωσης των φορέων και των προσώπων που έρχονται συχνά σε επαφή με χρήστες και γονείς χρηστών. Παράλληλα, η ευκολότερη πρόσβαση των εξαρτημένων στις σχετικές υπηρεσίες πρέπει να αποτελεί στόχο της πολιτικής για τα ναρκωτικά. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να μειωθεί ο χρόνος που μεσολαβεί από την έναρξη της χρήσης μέχρι την πρώτη επαφή για θεραπεία, ώστε να αντιμετωπίζονται πιο έγκαιρα οι συνέπειες.
• Σε ό,τι αφορά τη θεραπευτική αντιμετώπιση, χρειάζεται να αναπτυχθούν προγράμματα συμβουλευτικής γονέων, με στόχο τη συντομότερη κινητοποίηση του χρήστη. Υπάρχει επίσης ανάγκη ανοιχτών προγραμμάτων συμβουλευτικής και υποστήριξης για τους περιστασιακούς χρήστες ουσιών. Σημαντική είναι και η περαιτέρω ανάπτυξη του δικτύου των θεραπευτικών κοινοτήτων και των προγραμμάτων κινητοποίησης των χρηστών μέσα στη φυλακή, ώστε να αυξηθούν οι παραπομπές από το σωφρονιστικό σύστημα στα θεραπευτικά προγράμματα.