Παρτιτούρα από τον «Επιτάφιο»

Του ανθρώπου που είδε «κατάματα τη ζωή» και η μουσική του έγινε «ένας απέραντος, βαθύς ποταμός που διαρκώς βαθαίνει, που αδιάκοπα πλαταίνει και πλουτίζει».

Του δημιουργού που με ιερή αφοσίωση αφιέρωσε την Τέχνη του στην ανύψωση του λαού.

Του καλλιτέχνη που ευτύχησε να δει τα έργα του «να ριζώνουν, ν' απλώνουν και να ανθίζουν». Γιατί, ακριβώς, σε αυτά τα έργα είναι χαραγμένα οι αγωνίες, οι πόθοι, τα οράματα ενός ολόκληρου λαού, εδραιώνοντας παράλληλα την πεποίθηση και τη σιγουριά ότι είναι κατορθωτή η ελευθερία, η ειρήνη, η ομορφιά, η πάλη για μια καλύτερη ζωή.

Γεννήθηκε το 1925 στη Χίο. Η παιδική του ηλικία είναι γεμάτη μνήμες και μυρωδιές, σε μια αγαπημένη οικογένεια με τον Κρητικό πατέρα του και την Μικρασιάτισσα μητέρα του. Οι πολλές μετακινήσεις και οι νέοι τόποι που γνώριζε λόγω της δουλειάς του πατέρα του, τα βράδια κάτω από τον έναστρο ουρανό στη Βαρειά της Λέσβου, η μεγάλη βιβλιοθήκη του πατέρα του, η ποίηση που διάβαζε από τα μικράτα του, το πρώτο πιάνο - πράγμα σπάνιο - που είδε σε μια επαρχιακή πόλη, οι μελωδίες της φιλαρμονικής του Αργοστολίου, η 9η του Μπετόβεν που άκουσε στον κινηματογράφο στην Τρίπολη και «κεραυνοβολήθηκε», όπως έλεγε ο ίδιος, τον καθορίζουν βαθιά. «Δεν υπάρχει, νομίζω, για έναν μουσικό, βαθύτερο, ηδονικότερο, δυνατότερο συναίσθημα από τη στιγμή που ανακαλύπτει τη μουσική», έλεγε.

Στις αρχές της δεκαετίας του '40 εγκαθίσταται στην Αθήνα και σπουδάζει στο Ωδείο. Από εκεί και μετά Τέχνη και Αγώνας γίνονται ένα στη ζωή του Μίκη. Από εκεί και μετά δεν μπορούσε να δει ξέχωρα τον εαυτό του από τον λαό. «Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να είναι μόνο με το έργο του κοντά στον λαό, αλλά ακόμα και με την ίδια τη ζωή του. Να βρίσκεται πάντα στο πλευρό του λαού. Και όταν ο λαός χαίρεται και όταν ο λαός πονάει». Μόνο τότε η Τέχνη βρίσκει την πραγματική της αποστολή, μόνο έτσι δυναμώνει και ο καλλιτέχνης και μπορεί να προχωρήσει την Τέχνη του προς τα μπρος.

Πορεία Ειρήνης 1965, ο Μίκης Θεοδωράκης με Λαμπράκηδες του Πειραιά

Γι' αυτόν ήταν και τα πιο δυνατά και όμορφα χρόνια του. «Μέσα σε αυτή την πάλη και την αγωνία στερεώσαμε τον χαρακτήρα μας. Καθαρίσαμε τη σκέψη μας, φτιάξαμε το πρόσωπό μας, ένα πρόσωπο ξεπλυμένο από αυταπάτες, απλό και τίμιο, που διεκδικεί αυτό το απλό και τίμιο δικαίωμα για τη ζωή», έγραφε στη Μόσχα το 1957, αναφερόμενος στα συγκλονιστικά γεγονότα που προηγήθηκαν. Ηταν τότε που έλαβε το Πρώτο Βραβείο στον Διεθνή Διαγωνισμό Σύνθεσης Νέων της Μόσχας για την Σουίτα Νο 1 από τα χέρια του Σοστακόβιτς. Τα προσχέδια του έργου τα είχε δημιουργήσει στη Μακρόνησο...

Συναυλία του Μ. Θεοδωράκη στο στάδιο Καραϊσκάκη το 1975

Στα πάνω από 70 χρόνια αδιάκοπης δημιουργίας άφησε πίσω του πολύ και μεγάλο έργο. Εργο ανεξάντλητο, στο οποίο συνυπάρχουν σχεδόν όλα τα είδη της μουσικής: Οι λαϊκοί δρόμοι και το δημοτικό τραγούδι, αλλά και η αρχαία τραγωδία, το βυζαντινό μέλος, το κλασικό τραγούδι, η συμφωνική μουσική, τα ορατόρια. Ξεχωριστή θέση στο έργο του, βέβαια, κατέχει το τραγούδι, προϊόν της ένωσης της «σύγχρονης ελληνικής ποίησης με τη σύγχρονη λαϊκή μουσική» . Ετσι, ο Μίκης γίνεται ο πρώτος συνθέτης που κατάφερε να βάλει στο στόμα του λαού τα λόγια όλων των μεγάλων ποιητών μας. Βάρναλης, Σεφέρης, Ρίτσος, Ελύτης, Γκάτσος, Ρώτας, Χριστοδούλου, Καμπανέλλης, Λειβαδίτης, Κατσαρός, Περγιάλης, Γιάννης Θεοδωράκης, Αναγνωστάκης, Ελευθερίου, Ρένα Χατζηδάκη, Νερούδα είναι μερικοί μόνο από τους ποιητές που μελοποίησε.

Στον χώρο του Πολυτεχνείου με τους Γ. Ρίτσο και Χ. Φλωράκη

Τη δεκαετία του '60 εισάγει τις μεγάλες λαϊκές συναυλίες σε μεγάλους ανοιχτούς χώρους. Είναι η εποχή που το πολιτικό σύνθημα δέθηκε τόσο πολύ με την Τέχνη. Επιθυμεί να σπάσει τις απαγορεύσεις που του επιβάλλει το αστικό κράτος και θέλει η μεγάλη Τέχνη να γίνει κτήμα του λαού.

«Η ποίηση, το θέατρο, η ζωγραφική, η γλυπτική, η συμφωνική και λυρική μουσική ήταν κτήματα μιας ελάχιστης κοινωνικής μειοψηφίας.

Μπροστά σε αυτόν τον καθολικό σκοταδισμό μας χρειαζόταν ένα κίνημα δυναμικό, μαχητικό, γιατί ο ταξικός αντίπαλος είχε απόλυτη συνείδηση για τον πολιτικό - ιδεολογικό ρόλο που έπαιζε αυτή η καταδίκη ενός ολόκληρου λαού στην αμορφωσιά και την έλλειψη κάθε επαφής με το "Ωραίο και Αληθινό"...

Τότε δημιούργησε τη Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα που «όργωσε» τις λαϊκές συνοικίες, τα χωριά, τα αμφιθέατρα. Τότε δημιούργησε και τα μεγαλειώδη έργα του. «Αξιον Εστί», «Ρωμιοσύνη», «Πολιτεία», «Λιποτάκτες» και τόσα άλλα.

Η καλλιτεχνική δημιουργία του Μίκη Θεοδωράκη αποτελεί δίδαγμα ευθύνης του καλλιτέχνη απέναντι στην Τέχνη και την εποχή του. Γι' αυτό και στο δικό του έργο κατάφερε ο λαός να βρει «έναν πιστό εκφραστή των πιο μύχιων συναισθημάτων» του. Αυτό άλλωστε είναι, όπως ανέφερε και ο Δ. Κουτσούμπας στον αποχαιρετισμό του, «το μυστικό της μεγάλης, της αληθινής Τέχνης, της Τέχνης που συλλαμβάνει τον σφυγμό της εποχής και αφουγκράζεται το επερχόμενο. Να αντλεί τη δύναμή της από την ανθρωπιά, από τα βάσανα, τους καημούς, τις μνήμες και τις ελπίδες του λαού, και αυτήν την ανθρωπιά να την επιστρέφει πάλι στους δημιουργούς της. Μια βαθύτερη όμως συνείδηση της ανθρωπιάς: Τη συνείδηση της δύναμης, που μόνο ο άνθρωπος μέσα σε όλα τα πλάσματα διαθέτει, να υποτάσσει τον κόσμο γύρω του, στην ανάγκη του για δίκιο και ευτυχία, να τον μετασχηματίζει στα μέτρα του».

«Ο,τι φτιάξαμε το πήραμε από τον λαό και στον λαό το επιστρέφουμε», έλεγε. Γι' αυτό και ένα από τα στοιχεία που ξεχώρισαν στο έργο του ήταν η σταθερή προσήλωσή του στο ότι η μεγάλη, η υψηλή Τέχνη ανήκει στον λαό, ότι ο λαός έχει τη δύναμη να κατακτήσει ό,τι πιο υψηλό και όμορφο δημιουργεί ο άνθρωπος στην Ιστορία του.

Γι' αυτό και γράφοντας για τον ελληνικό λαό ευτύχησε να δει τη μουσική του να ξεπερνά τα σύνορα της χώρας του και να αγγίζει τις καρδιές των απλών ανθρώπων ανεξάρτητα από εθνικότητα, γλώσσα, θρησκεία. «Ετσι όπως έθεσα τη μουσική και τον εαυτό μου στην υπηρεσία του ελληνικού λαού, θέλω να υπηρετεί και έξω από τη χώρα μου τον κοινό αγώνα όλων των τίμιων ανθρώπων της Γης που αγωνίζονται ενάντια στην τυραννία, στη βία και την εκμετάλλευση», θα πει παραλαμβάνοντας το Βραβείο Λένιν.

Ο Μίκης δεν σταμάτησε να βρίσκεται στις επάλξεις. «Ενας απλός στρατιώτης στην ακατάβλητη στρατιά των λαϊκών ανθρώπων». Πότε μέσα από την ΕΔΑ και τους Λαμπράκηδες παλεύοντας για την κοινωνική και πολιτιστική αναγέννηση, πότε ενάντια στη χούντα γνωρίζοντας νέες διώξεις και καταφεύγοντας στη συνέχεια στο εξωτερικό μεταφέροντας μέσα από τις συναυλίες του το μήνυμα της αντίστασης και της ελευθερίας.

Και τα επόμενα χρόνια δεν σταματά. Με τις μεγαλειώδεις συναυλίες του σε μεγάλα γήπεδα, με την καθοριστική του συμβολή στα Φεστιβάλ της ΚΝΕ και του «Οδηγητή». Εδινε το «παρών» και σε όλες τις κρίσιμες στιγμές που ακολούθησαν παίρνοντας το μέρος της αλήθειας και της δικαιοσύνης. Πάλευε σταθερά ενάντια στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και επεμβάσεις, στήριζε το δίκιο των λαών όπου Γης.

Στην επιχείρηση ξαναγραψίματος της Ιστορίας μετά την ανατροπή του σοσιαλισμού ο Μ. Θεοδωράκης δεν δίστασε να πάρει ξεκάθαρη θέση στηλιτεύοντας και καταδικάζοντας τέτοιες ενέργειες.

«Για εμένα όπως και για χιλιάδες άλλους η στράτευση και οι αγώνες μας κάτω από την Κόκκινη Σημαία αποτελεί την ιερότερη περίοδο της ζωής μας που είχε έναν και μόνο στόχο, να κάνει το Λαό μας ελεύθερο, ανεξάρτητο και ευτυχισμένο», θα πει. Γι' αυτό και στην πολιτική του διαθήκη επιλέγει να αφήσει αυτόν τον κόσμο ως κομμουνιστής. «Τώρα στο τέλος της ζωής μου, την ώρα των απολογισμών, σβήνουν απ' το μυαλό μου οι λεπτομέρειες και μένουν τα "Μεγάλα Μεγέθη". Ετσι βλέπω ότι τα πιο κρίσιμα, τα δυνατά και τα ώριμα χρόνια μου τα πέρασα κάτω από τη σημαία του ΚΚΕ», θα γράψει το 2020 σε επιστολή που παρέδωσε στον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα.

Σε πολλές πόλεις σε όλη τη χώρα, μουσικά και καλλιτεχνικά φεστιβάλ «ντύνονται» με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, τιμώντας τον μεγάλο καλλιτέχνη έναν χρόνο μετά τον θάνατό του. Μεταξύ άλλων προγραμματίζονται:

Στη γενέτειρα του μεγάλου συνθέτη, τα Χανιά, διοργανώνεται από το 2015 και αναβαθμίζεται φέτος, ως φόρος τιμής για τον έναν χρόνο από τον θάνατό του, το διεθνές Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης». Διοργανώνεται από την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, τον δήμο Χανίων, την ΚΕΠΠΕΔΗΧ - ΚΑΜ και τον Παγκρήτιο Σύλλογο «Φίλοι Μίκη Θεοδωράκη».

Οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ άρχισαν χθες με συναυλία στα Χανιά και συνεχίζονται ως εξής:

Σήμερα Παρασκευή στις 11 π.μ. θα γίνει το ετήσιο μνημόσυνο στον Γαλατά Χανίων, με επιμνημόσυνη δέηση στον τάφο του Μίκη (κατάθεση λουλουδιών, ενός λεπτού σιγή και τραγούδι από την Εφηβική Χορωδία του δήμου Χανίων), ενώ θα ακολουθήσει επίσκεψη στο πατρικό σπίτι της οικογένειας Θεοδωράκη στον Γαλατά. Το απόγευμα (από τις 6.30 μ.μ.) θα γίνουν εκδηλώσεις στην πόλη των Χανίων.

Αύριο Σάββατο το Φεστιβάλ συνεχίζεται με την εκδήλωση «Η Κρήτη στη συμφωνική μουσική του Μίκη», στο Θέατρο Ανατολικής Τάφρου, με την Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ, και την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη ακολουθεί εκδήλωση «Ο Μίκης αφηγείται...» στο Θέατρο «Μίκης Θεοδωράκης».

Στο πλαίσιο του ενός χρόνου από τον θάνατο του μεγάλου συνθέτη διοργανώνεται επίσης το 1ο Διεθνές Φεστιβάλ «Μίκης Θεοδωράκης - ΑΡΚΑΔΙΕΣ Ζάτουνα», που ο ίδιος είχε οραματιστεί, με συνδιοργανωτές το Μουσείο Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας, τον δήμο Γορτυνίας και τον Σύλλογο «Οι Φίλοι της Μουσικής».

Οι εκδηλώσεις αρχίζουν σήμερα Παρασκευή στις 7 μ.μ., από το σπίτι του Μίκη στην Αθήνα (Επιφανούς 1, στου Φιλοπάππου), σε μια τελετή με πολλά δρώμενα.

Αύριο Σάββατο και την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη οι εκδηλώσεις συνεχίζονται στη Ζάτουνα, όπου ο Μίκης έζησε εξόριστος από τη δικτατορία το 1968 - 1969. Εκεί θα εγκαινιαστεί αύριο και σχετική έκθεση στο Μουσείο Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας, ενώ το πρωί της Κυριακής θα γίνει επιμνημόσυνη δέηση στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου και θα ακολουθήσει καφές στο «Καφενείο του Μίκη». Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Μίκη Θεοδωράκη Ζάτουνας θα διεξαχθεί και τις δύο μέρες συμπόσιο με γενικό θέμα «Ο Μίκης του πνεύματος, του πολιτισμού και της πολιτικής», όπου θα παρέμβουν εκπρόσωποι της Τοπικής Διοίκησης, της πολιτικής, εκπρόσωποι συλλόγων, φορέων κ.ά. Οι εκδηλώσεις αύριο το βράδυ θα κλείσουν με μουσική βραδιά από την Παιδική - Εφηβική Χορωδία «Στέφανος Καρδιόλακας» και το βράδυ της Κυριακής με συναυλία της Λαϊκής Ορχήστρας «Μίκης Θεοδωράκης», με τους Παναγιώτη Πετράκη, Σαββέρια Μαργιολά και Αγγελο Θεοδωράκη - Παπαγγελίδη.

Επίσης αύριο Σάββατο, στο Ηρώδειο στις 9 μ.μ. πραγματοποιείται μουσική παράσταση με τίτλο «Θύμησες! 18 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη για το "Σπίτι του Ηθοποιού"», την οποία διοργανώνει το ίδρυμα «Το Σπίτι του Ηθοποιού». Στην παράσταση Ελληνες ηθοποιοί ερμηνεύουν και πάλι τις 18 ξεχωριστές μελωδίες - «θύμησες» από το άλμπουμ που κυκλοφόρησε το 2001 με 18 τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, τα οποία είχε παραχωρήσει ο ίδιος για τη δημιουργία και λειτουργία του «Σπιτιού του Ηθοποιού». Συμμετέχουν η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» και η 40μελής χορευτική ομάδα του Λυκείου Ελληνίδων (με δάσκαλο τον Αναστάσιο Πλίτση).

Το Διεθνές Φεστιβάλ Πάτρας, τιμώντας τον μεγάλο συνθέτη, προσκαλεί την Μπέττυ Χαρλαύτη σε μια συναυλία αφιερωμένη στην ειρήνη των λαών την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη, στις 9.30 μ.μ. στο Θερινό Δημοτικό Θέατρο. Συμμετέχουν η χορωδία του Δημοτικού Ωδείου Πάτρας «Μίκης Θεοδωράκης», υπό την μαέστρο Λίνα Γερονίκου, και εξαμελής ορχήστρα καταξιωμένων μουσικών.

Αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη, με συναυλία με την Μαρία Φαραντούρη και τον Μανώλη Μητσιά, πραγματοποιείται την Κυριακή 4 Σεπτέμβρη στην Κρήτη, στο σεισμόπληκτο Αρκαλοχώρι στις 8.30 μ.μ., στο ανοιχτό Δημοτικό Θέατρο Αρκαλοχωρίου (ώρα προσέλευσης: 7 μ.μ.). Το αφιέρωμα παρουσιάζει ο Βασίλης Χατζηιακώβου. Παράλληλα θα διεξάγονται δράσεις στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού Θεάτρου.