Πόσο και πώς χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες Υγείας, έχουν πρόσβαση σ' αυτές; Πώς τις αντιμετωπίζουν και πώς αντιμετωπίζουν οι ίδιες τις υπηρεσίες που τους παρέχονται; Σ' αυτά και άλλα ερωτήματα απαντά μια πρόσφατη μελέτη της Βάσως Μαργαριτίδου, καθηγήτριας στα ΤΕΙ Υγείας, καρπός μακρόχρονης έρευνας.

Περιορισμένη είναι συχνά η πρόσβαση των γυναικών αυτών στις υπηρεσίες υγείας. Η μη γνώση της ελληνικής γλώσσας καθιστά επίσης συχνά επικίνδυνη τη χρήση φαρμάκων γιατί είναι σχεδόν αδύνατη η ανάγνωση και η κατανόηση των παρενεργειών.

Οι γυναίκες που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες Υγείας συνήθως συμμορφώνονται με τις οδηγίες και τα θεραπευτικά μέσα, αν και εκ μέρους του προσωπικού Υγείας δεν είναι σπάνιο να υποβαθμίζονται οι ψυχολογικά ακραίες καταστάσεις που αντιμετωπίζουν αυτές οι γυναίκες: Η βίαιη ρήξη με το σύστημα φροντίδας που γνώριζαν ως τώρα δίνει θέση σε άμεσες αλλά ψυχοκαταπιεστικές προσαρμογές. Υπάρχει όμως σ' αυτό το οπτικό πεδίο μια χαραμάδα:

Η γυναίκα, η πολιτισμικά διαφοροποιημένη, με την εγκατάσταση στη χώρα μας συχνά απασχολείται σε οικιακές εργασίες και μ' αυτό τον τρόπο εισχωρεί σε πολλά πεδία της ζωής της Ελληνίδας. Γνωρίζει μια άλλη κατάσταση φροντίδας: Φάρμακα που βοηθούν να κοιμηθούμε, να μας κρατάνε ξύπνιους, κέντρα αδυνατίσματος, φάρμακα που ανακουφίζουν από την κατάθλιψη, ψυχοθεραπείες, την καισαρική τομή, τη νόμιμη έκτρωση κ.ά. Ετσι με έναν ομαλό τρόπο εκπαιδεύεται πώς διακινείται και πώς να «μανουβράρει» το σύστημα για την κάλυψη των αναγκών της. Η συχνή συνάντηση με άλλες γυναίκες όμοιας εθνικότητας ή θρησκείας αποτελεί κομβική πληροφόρηση, σε σημείο που συχνά ακολουθούν κοινές κινήσεις μέσα στο σύστημα Υγείας. Επισκέπτονται συλλήβδην το ίδιο νοσοκομείο, μαιευτήριο, γιατρό. Συνθέτουν έτσι και πάλι ένα νέο στερεότυπο που διατηρεί τη συνεκτικότητα και την κοινωνική σειρά.

«Μέχρι σήμερα, παρατηρεί η ερευνήτρια, το σύστημα υγείας στην Ελλάδα φαίνεται να αντεπεξέρχεται στις ανάγκες του 15% του πληθυσμού που συμβαίνει να έχει πολιτισμική διαφορετικότητα.

» Ο κοινωνικός έλεγχος της άλλης εθνικότητας, της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας της ΑΛΛΗΣ γυναίκας φαίνεται ότι στο χώρο του νοσοκομείου, από τη στιγμή που θα διαβεί την είσοδο, δεν υφίσταται.

«Πιστεύω ακράδαντα, τονίζει, ότι οι γιατροί και οι νοσηλευτές όχι σπάνια αφαιρούν τον πολιτικό χαρακτήρα του κοινωνικού ελέγχου κατά την εργασία τους. Ωστόσο γεννιέται μια "υπεροχή της επιστημονικής ιδεολογίας". Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο συχνά διαφαίνεται ένας πυρήνας παράπλευρου "επιστημονικού ρατσισμού" που όμως δεν υποδηλώνει κατ' ανάγκη εχθρική ή απαξιωτική στάση εκ μέρους του προσωπικού των υπηρεσιών Υγείας. Δε μένει συνήθως χρόνος για κατανόηση, για επεξηγήσεις. Συχνά χαρακτηρίζονται ως "η καλή" και η "κακή ασθενής". Η "συμμορφούμενη" ή η "μη". Συχνά ακούς σχόλια ότι οι γυναίκες αυτές είναι υπεργόνιμες. Ψυχαναλυτικά προσεγγιζόμενη η άποψη μπορεί να εκφράζει την απειλή του πολλαπλασιασμού μιας άλλης ομάδας και στην καλύτερη περίπτωση, την επιθυμία ανανέωσης του πληθυσμού της χώρας μας, για όσους το δημογραφικό είναι μείζον εθνικό θέμα. Σε γενικές γραμμές όμως δεν παρατηρούνται ανισότητες ή αποκλεισμοί: θα λέγαμε ότι στην ιστορία της περίθαλψης της χώρας μας προέκυψε ένα νέο λειτουργικό μοντέλο άρρωστης - αρρώστου.

Ενας κρυφός κώδικας μεταξύ των λειτουργών Υγείας και των ΑΛΛΩΝ έχει αναπτυχθεί. Πέρα από τις ποσοτικές παραμέτρους που δεν εμφανίζουν κάποιο βαθμό ανισότητας μεταξύ των Ελληνίδων και των αλλοδαπών διαφοροποιημένων πολιτισμικά γυναικών στην Ελλάδα παρατηρείται καθυστέρηση στην προσέλευση στις υπηρεσίες Υγείας όχι μόνο για προληπτική φροντίδα, αλλά για θέματα γυναικείας υγείας, με αποτέλεσμα να συναντώνται ακραίες καταστάσεις ανασφαλούς μητρότητας και τοκετού.

Σε ό,τι αφορά στη νοσηλεία διαφοροποιημένων πολιτισμικά γυναικών με διάγνωση AIDS αυτή είναι κοινή με αυτή των Ελληνίδων. Το ποσοστό αφορά το 25% του συνόλου των ασθενών γυναικών με AIDS για τα έτη 1996-2000.

- Τι σημαίνουν όμως για το σύστημα Υγείας οι ανάγκες φροντίδας και περίθαλψης των πολιτισμικά διαφοροποιημένων γυναικών;

- Το 1999 οι δαπάνες νοσηλείας σε νοσοκομεία του ΕΣΥ ανασφάλιστων Αλβανών ανήλθαν στο ποσό των 3 δισ. 500 εκατομμυρίων δραχμών. Η δαπάνη για υπηρεσίες ΠΦΥ και νοσηλείας των γυναικών δεν μπορεί να αξιολογηθεί επακριβώς γιατί δεν τηρούνται ανάλογα στοιχεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το κόστος διενέργειας έκτρωσης γυναικών μιας εθνικότητας στο Γεν. Νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» ανήλθε το 1999 σε 12 εκατομμύρια και αντιπροσωπεύει το 80% του συνόλου των εκτρώσεων που πραγματοποιήθηκαν στο ίδιο νοσοκομείο. Σχετικά με τους τοκετούς, το 29% του συνόλου όσων πραγματοποιήθηκαν αντιπροσωπεύει τοκετούς γυναικών μιας εθνικότητας εκτός της ελληνικής. Τα ίδια σχεδόν ποσοστά εμφανίζονται και για το 2000. Η δαπάνη που προκύπτει για τους τοκετούς για κάθε έτος ανέρχεται σε 200 εκατομμύρια δραχμές.

- Ποια είναι τα μέτρα που προτείνει η ερευνήτρια από την πλευρά του κράτους, ώστε να βελτιωθεί η πρόσβαση και φροντίδα αυτής της κατηγορίας των γυναικών από το δημόσιο σύστημα Υγείας;

- Ενα ευαίσθητο πολιτισμικά σύστημα Υγείας, υποστηρίζει, θα πρέπει να περιλαμβάνει στρατηγικού χαρακτήρα αρχές όπως: Η αρχή της επίτευξης της διαπολιτισμικής φροντίδας και της αναδιάρθρωσής της που βοηθούν τα υποκείμενα ν' αλλάξουν μοντέλα υγείας ή ζωής με παράλληλη διαφύλαξη των προτιμητέων από μέρους τους συνηθειών υγείας. Επίσης μια ευαίσθητη πολιτισμικά επικοινωνία των δομών του ΕΣΥ και της αυτοδιοίκησης με τους πολιτισμικά διαφοροποιημένους πληθυσμούς.

Η εκπαίδευση των λειτουργών Υγείας θα πρέπει να συμπεριλάβει στοιχεία διαπολιτισμικής Υγείας, προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα ρατσισμού, τα οποία όμως δε συναντώνται προς το παρόν στη χώρα μας. Σημειώνουμε εδώ, επισημαίνει, ότι στο βασικό προπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών των επαγγελμάτων Υγείας, αλλά και στην εκπαίδευση διαρκείας, δεν περιλαμβάνονται κεφάλαια για την πολιτισμική Υγεία, πέραν αυτών της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας και του Τμήματος Επισκεπτών Υγείας του ΤΕΙ. Οι τελευταίες (επισκέπτες Υγείας) αποτέλεσαν για το ΕΣΥ της Αγγλίας τους επαγγελματίες που προσανατόλιζαν το έργο τους, επισκεπτόμενες τα σπίτια με βάση τα κρατούντα ήθη - έθιμα για να επιτύχουν ένα ικανοποιητικό επίπεδο υγείας του πληθυσμού αυτού. Εχουν συμπεριλάβει και σήμερα στην επαγγελματική τους πρακτική και έχουν καθιερώσει έναν κώδικα επικοινωνίας. Στο προπτυχιακό πρόγραμμα των Επισκεπτών Υγείας μαθαίνουν να απελευθερώνονται από τη δική τους κουλτούρα, προκειμένου να διατηρήσουν την ακεραιότητα στη σχέση τους με τους μετανάστες. Μ' αυτό τον τρόπο η Αγγλία, πέραν της εξασφάλισης της άσκησης των δικαιωμάτων στην Υγεία και Πρόνοια εκ μέρους των πολιτισμικά διαφοροποιημένων πληθυσμών, πέτυχε καλύτερα αποτελέσματα στους δείκτες νεογνικής, βρεφικής και μητρικής θνησιμότητας, καθώς και στην κάλυψη όσον αφορά τα εμβόλια».

Και ένα δικό μας σχόλιο: Αγνοια, κοινωνική απομόνωση και αποκλεισμός, φτώχεια, έλλειψη πληροφόρησης για τις υπηρεσίες που υπάρχουν δεν είναι τα μόνα εμπόδια για τις ΑΛΛΕΣ γυναίκες στην πρόσβαση προς στις υπηρεσίες Υγείας. Το κράτος αρκείται να επιστρατεύει τον εθελοντισμό, τις πρωτοβουλίες των πολιτών σπάνια τις ενισχύει και υποκαθιστά συχνά τις δικές του υποχρεώσεις με τη φιλανθρωπία. Είναι άλλωστε γνωστό ότι το προσωπικό στα δημόσια νοσοκομεία δε φτάνει ούτε για τις στοιχειώδεις ανάγκες και αν κάποιες απ' αυτές καλύπτονται, αυτό οφείλεται κυρίως στον «πατριωτισμό» και το φιλότιμο των νοσηλευτών. Στο μέλλον, οι ανάγκες φροντίδας της υγείας θα πολλαπλασιαστούν αφού δεν υπάρχει πρόληψη - ενώ ήδη οδεύουμε προς μία πολυπολιτισμική κοινωνία. «Γιατρειά» για όλ' αυτά δεν είναι η περικοπή των κοινωνικών υπηρεσιών, αλλά η ενίσχυσή τους από την πολιτεία... Κι όμως οι αντίστοιχες παροχές μειώνονται, υποβαθμίζονται, περικόπτονται για ντόπιους ή μη.