Μιλώντας για το βιβλίο, σημαντικές πτυχές φώτισαν ο Μάκης Παπαδόπουλος, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, η Αριάδνη Αλαβάνου, μεταφράστρια, ο Θόδωρος Θεοδωρόπουλος, δικηγόρος, και ο ίδιος ο συγγραφέας, Γιώργος Ρούσης, ομότιμος καθηγητής του Πάντειου Πανεπιστημίου.

Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν οι βουλευτές του ΚΚΕ Γιάννης Δελής και Μανώλης Συντυχάκης, και ο Γιώργος Οικονομάκης, καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών.

Την όμορφη βραδιά και τη συζήτηση συντόνισε η Ολγα Νικολαΐδου, ηθοποιός και ψυχοθεραπεύτρια, η όποια διάβασε στους παρευρισκόμενους δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα του Λένιν, τα οποία περιέχονται στην έκδοση.

Ο Γ. Ρούσης, αφού ευχαρίστησε τους παρευρισκόμενους και τους ομιλητές της εκδήλωσης, ανέφερε πως από την πρώτη γραμμή που γράφτηκε η έκδοση μέχρι την τελική της μορφή, υπήρξε δημιουργική ανταλλαγή γνωμών και απόψεων με το ΚΚΕ. Ειδικότερα για τον στόχο του βιβλίου σημείωσε συνοπτικά πως είναι «να καταδείξει ότι ο όρος δημοκρατία, νέτος σκέτος, χωρίς να ξεκαθαρίζεται για ποια δημοκρατία γίνεται λόγος, την αστική ή τη σοσιαλιστική, είναι κενός περιεχομένου», ενώ στη συνέχεια έφερε παραδείγματα υπερασπιστών στο όνομα της δημοκρατίας, που εννοούν σε τελική ανάλυση τη δικτατορία του κεφαλαίου.

Ο Θ. Θεοδωρόπουλος, παραθέτοντας αποσπάσματα του βιβλίου, στάθηκε στην τυπική ισότητα και την «ελευθερία» της αστικής δημοκρατίας που αποκαλύπτει ο συγγραφέας, όπως σημείωσε: «Αποκαλύπτει το συγκεκριμένο ταξικό πλαίσιο της αστικής δημοκρατίας, αναδεικνύοντας ότι η "ισότητα των πολιτών" είναι απολύτως τυπική, ότι δεν αφορά την κοινωνική ισότητα, αλλά αναφέρεται σε κοινωνικά άνισους ανθρώπους, ότι σηματοδοτείται έτσι η επισφράγιση "της πραγματικής τους ανισότητας"».

«Το τι πραγματική αξία έχει η παραπάνω αναφορά στην "ισότητα των πολιτών" αποδεικνύεται από αυτά που είπε ο Ανατόλ Φρανς: "...φυσικά και είσαστε όλοι ίσοι απέναντι στον νόμο. Απαγορεύεται το ίδιο, τόσο στους πλούσιους όσο και στους φτωχούς, να κοιμούνται κάτω από τις γέφυρες, να ζητιανεύουν και να κλέβουν ψωμί..."!

Ο Γ. Ρούσης (...) αποκαλύπτει το μέγεθος της υποκρισίας της κυρίαρχης αστικής αντίληψης, που υποστηρίζει ότι "η ελευθερία συνίσταται στο να μπορεί κανείς να κάνει καθετί που δεν βλάπτει τον άλλο" και αναδείχνει απόλυτα την άγνωστη ή ξεχασμένη από κάποιους σκέψη του Κ. Μαρξ, στο βιβλίο του με τίτλο "Το εβραϊκό ζήτημα", ότι με βάση την αναφερόμενη αυτή αντίληψη "...το δικαίωμα όμως του ανθρώπου στην ελευθερία δεν βασίζεται στη σύνδεση του ανθρώπου με τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα στην απομόνωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Είναι το δικαίωμα αυτής της απομόνωσης, το δικαίωμα του περιορισμένου, του κλεισμένου στον εαυτό του ατόμου...", ότι έτσι η αντίληψη αυτή (η αστική) (...) "...κάνει τον άνθρωπο να βρίσκει στον άλλον άνθρωπο όχι την πραγμάτωση, αλλά αντίθετα τον φραγμό της ελευθερίας του"».

Η Α. Αλαβάνου υπογράμμισε τα προτερήματα του βιβλίου σε σχέση με το ζήτημα που πραγματεύεται, ανάμεσά τους ότι είναι: «Θεωρητικό με πολύ στέρεη τεκμηρίωση για το κοινωνικο-ταξικό περιεχόμενο της αστικής δημοκρατίας, αλλά όχι θεωρησιακό, έχει πρακτικές συνεπαγωγές, βιβλίο δράσης, γι' αυτό και πιστεύω ότι είναι πολύ εύστοχος ο υπότιτλός του - εγχειρίδιο επαναστατικής χρήσης.

Γραμμένο με μεγάλη μαστοριά. Αντλώντας από στοχαστές της προμαρξιστικής θεωρητικής παράδοσης και αμύντορες της αστικής δημοκρατίας, που την παρουσιάζουν σχεδόν ως το τέλος της ιστορίας, (...) αποδεικνύει ότι η μαρξιστική ανάλυση όχι μόνο δεν είναι εκτός τόπου, αλλά συνιστά εμβάθυνση στον αντικοινωνικό, από τη σκοπιά της κοινωνικής πλειονότητας, χαρακτήρα της αστικής δημοκρατίας.

Γραμμένο για τους νέους, όσο κι αν είναι μη εξοικειωμένοι μ' αυτό το είδος γραπτού λόγου. Γι' αυτούς που τα αστικά καθεστώτα έχουν μεταμορφώσει σε "συνεργάτες", στα σύγχρονα κάτεργα των επιχειρήσεων τεχνολογίας, επικοινωνιών, επεξεργασίας δεδομένων, στα ντελιβεράδικα, στις περιστασιακές δουλειές, στερώντας τους ακόμη και την αυτοκατανόησή τους ως μισθωτών εργαζομένων που με τον ιδρώτα τους, τη γνώση, τα ταλέντα τους ζουν παρασιτικά οι εργοδότες».

Στη συνέχεια αναφέρθηκε αναλυτικά στην προσπάθεια που κάνει το βιβλίο να απαντήσει στο ερώτημα που το ίδιο θέτει, δηλαδή το «πώς εξηγείται η αποδοχή της καπιταλιστικής μορφής κοινωνικής οργάνωσης από εκείνους στα συμφέροντα των οποίων αντιβαίνει;».

Τέλος, επισήμανε ότι «η αστική δημοκρατία παρουσιάζεται ως άρνηση του φασισμού, όμως, όπως δείχνει η ιστορία, σε κάθε μία περίσταση που βρισκόταν αντιμέτωπη με τον εξεγερμένο λαό, έδινε την πρωτοκαθεδρία στις πιο βάρβαρες δυνάμεις του καπιταλισμού, σε πραξικοπηματίες και παραστρατιωτικούς».

Στην ομιλία του ο Μ. Παπαδόπουλος (έχει αναρτηθεί εκτενώς στο «902.gr») επεσήμανε μεταξύ άλλων πως «σε μια περίοδο που στον ακαδημαϊκό χώρο ενισχύεται το αντιδραστικό ρεύμα του μεταμοντερνισμού και του υποκειμενικού ιδεαλισμού, το βιβλίο του Γ. Ρούση αποτελεί σίγουρα εξαίρεση.

Ο συγγραφέας επιχειρεί να φωτίσει το ταξικό περιεχόμενο της αστικής δημοκρατίας και παρουσιάζει καταρχάς μια εύληπτη επισκόπηση της θεωρίας των Μαρξ, Ενγκελς και Λένιν γι' αυτό το ζήτημα. Το θέμα είναι γενικά οικείο στους αναγνώστες της "Σύγχρονης Εποχής". Για τους νέους αναγνώστες όμως, το βιβλίο είναι μια αφετηρία για να αρχίσουν να διαβάζουν τα κείμενα των κλασικών για τον ταξικό χαρακτήρα του αστικού κράτους και της αστικής δημοκρατίας.

Ο συγγραφέας παρουσιάζει εύστοχα βασικά σημεία της μαρξιστικής κριτικής, που αποκαλύπτει την αστική μυθοπλασία ότι η δημοκρατία στον καπιταλισμό έχει τάχα ουδέτερο ταξικό πρόσημο και δύναται να εκφράσει τα συμφέροντα ολόκληρης της κοινωνίας. Αναδεικνύει ότι η αστική δημοκρατία δεν είναι παρά μια μορφή της απόλυτης εξουσίας, της δικτατορίας της κυρίαρχης τάξης των καπιταλιστών. (...)

Φωτίζει τι κρύβεται κάτω απ' τον μανδύα της τυπικής ισότητας όλων των πολιτών απέναντι στον νόμο. Φωτίζει τον ζυγό της μισθωτής σκλαβιάς, την ουσιαστική κοινωνική ανισότητα ανάμεσα στους ελάχιστους που κατέχουν τα μέσα παραγωγής και στη μεγάλη πλειοψηφία που δεν μπορεί μακροπρόθεσμα να επιβιώσει, αν δεν πουλήσει την εργατική της δύναμη. (...)

Θα σταθούμε σε δύο βασικά ζητήματα, στα οποία δεν συμπίπτουν οι θέσεις και οι επεξεργασίες μας, και γι' αυτό συνεχίζουμε την καλοπροαίρετη, δημιουργική συζήτηση μαζί του.

Το πρώτο αφορά τη θέση που εκφράζεται στο βιβλίο, ότι οι κομμουνιστές πρέπει να στηρίζουν πολιτικά την αστική δημοκρατία, αφού αποτελεί την πιο πρόσφορη μορφή για τη δράση τους, με στόχο την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου.

Σχετικά με αυτό το ζήτημα, ο συγγραφέας εστιάζει στη μεγαλύτερη αντικειμενικά δυσκολία εκδήλωσης της σοσιαλιστικής επανάστασης στις αστικές δημοκρατίες της Δύσης, της Ευρώπης και των ΗΠΑ, σε σχέση με τη Ρωσία του 1917, που δεν είχε ακόμα εδραιωθεί μια ισχυρή κοινοβουλευτική δημοκρατία. Υπενθυμίζει τη συλλογιστική του Γκράμσι για την ανάγκη ενός μακρόχρονου πολέμου θέσεων του ΚΚ, που θα ανοίξει τον δρόμο για την ιδεολογική ηγεμονία της εργατικής τάξης, ενώ κυριαρχεί ο καπιταλισμός. Επισημαίνει και ο ίδιος ορισμένες αντιφάσεις αυτής της στρατηγικής, όμως προβληματίζεται για τη δυνατότητα αξιοποίησής της σ' έναν μακρόχρονο αγώνα, που η εργατική τάξη "θα ανατρέπει τα πολλαπλά οχυρά άμυνας" που διαθέτει σήμερα η κυρίαρχη αστική τάξη. (...)

Οι διαφορετικές λειτουργίες του αστικού κράτους δεν είναι κάποιες αυτοτελείς δομές, κάποια αυτόνομα πεδία, στα οποία διεξάγεται ταξική πάλη και αποτυπώνεται ο εκάστοτε συσχετισμός δύναμης ανάμεσα στην αστική και στην εργατική τάξη. Ούτε αποτελούν "αυτόνομα οχυρά της άρχουσας τάξης", τα οποία μπορούν να καταληφθούν σταδιακά το ένα μετά το άλλο, σ' έναν μακρόχρονο αγώνα.

Η διεθνής ιστορική πείρα έχει αποδείξει ότι το αστικό κράτος δεν τεμαχίζεται, οι λειτουργίες του δεν αυτονομούνται, διαπλέκονται και υπηρετούν ενιαία τα στρατηγικά συμφέροντα της αστικής τάξης. Αν κάποιοι προοδευτικοί εκπαιδευτικοί επιχειρήσουν να αλλάξουν συνολικά και ριζικά τον προσανατολισμό του αστικού σχολείου, σχετικά με την αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα πλέγμα μέτρων, απ' την κακή αξιολόγηση μέχρι την απόλυσή τους. (...)

Δεν υπάρχει ούτε ένα ιστορικό παράδειγμα που να επιβεβαιώνει τη δυνατότητα σταδιακού μετασχηματισμού του αστικού κράτους από κάποια προοδευτική κυβέρνηση, που να άνοιξε τον δρόμο προς τον σοσιαλισμό.

Αντίθετα, σε όλες τις περιπτώσεις που τα ΚΚ επέλεξαν να δώσουν τη μάχη κατά του φασισμού κάτω απ' τη σημαία της αστικής δημοκρατίας, οδηγήθηκαν σε πολιτικό αφοπλισμό. Η απόσπαση του καθημερινού πολιτικού αγώνα απ' το κύριο πολιτικό καθήκον, την ανατροπή της εξουσίας του κεφαλαίου, οδήγησε και οδηγεί μοιραία στη στρατηγική ήττα το επαναστατικό εργατικό κίνημα. (...)

Το δεύτερο ζήτημα που προβληματίζει τον συγγραφέα και θα ήθελα σύντομα να αναφερθώ είναι το πώς θα ανοίξει ο δρόμος για την απονέκρωση του κράτους, μετά τη νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Ασκείται κριτική στην κατεύθυνση της ενίσχυσης αντί της εξασθένισης του κράτους στη Σοβιετική Ενωση και προβάλλεται η άποψη ότι λόγω της καθυστέρησης της Ρωσίας αποδόθηκε προτεραιότητα στην πάση θυσία ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και όχι στην ανάπτυξη της πολιτικής δημοκρατίας, που θα οδηγούσε πιο γρήγορα στην απονέκρωσή της. (...)

Για να προσεγγίσουμε ουσιαστικά το ζήτημα, χωρίς να εγκλωβιστούμε στα σχηματικά, μηχανιστικά δίπολα "εξασθένιση ή ενίσχυση του σοσιαλιστικού κράτους", "ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ή ενίσχυση της πολιτικής δημοκρατίας", πρέπει να εμβαθύνουμε διαλεκτικά στην κατανόηση του επιστημονικού κεντρικού σχεδιασμού ως σοσιαλιστικής σχέσης παραγωγής.

Ο κεντρικός σχεδιασμός του σοσιαλισμού δεν είναι απλώς ένα ανώτερο κρατικό σχέδιο σε σχέση με αυτά των αστικών κυβερνήσεων. Εκφράζει τον ριζικά διαφορετικό τρόπο που συνενώνονται πλέον οι εργαζόμενοι με τα μέσα παραγωγής σε σχέση με τον καπιταλισμό. Οι εργαζόμενοι δεν αναζητούν πλέον αφεντικό για να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη.

Στον σοσιαλισμό δεν αλλάζουν μόνο η ιδιοκτησία και ο σκοπός της παραγωγής, αλλάζει και ο ρόλος των εργαζομένων. (...)

Επομένως, το δίλημμα "ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ή ενίσχυση της πολιτικής δημοκρατίας" συσκοτίζει τον χαρακτήρα του κράτους της εργατικής εξουσίας. Ο ενεργός ρόλος των εργαζομένων στην εργατική εξουσία απελευθερώνει και ενισχύει την παραγωγική τους δύναμη, συμβάλλει στην ολόπλευρη ανάπτυξη των ικανοτήτων και της προσωπικότητάς τους.

Βγαίνει δηλαδή απ' το περιθώριο και έρχεται στο προσκήνιο της Ιστορίας η κύρια παραγωγική δύναμη, ο κοινωνικός εργαζόμενος άνθρωπος, η εργατική τάξη. (...)

Η πορεία προς τον κομμουνισμό, η πορεία προς την απονέκρωση του κράτους περνά μέσα απ' την αναβάθμιση της αποτελεσματικής λειτουργίας του κράτους της εργατικής εξουσίας. Περνά μέσα απ' την ενίσχυση του ενεργού ρόλου των εργαζομένων στη λήψη και στον έλεγχο των αποφάσεων. Με αυτή την έννοια ανοίγει και ο δρόμος προς την απονέκρωση του κράτους, προς τον κομμουνισμό. (...)

Κλείνοντας, αξίζει να επισημάνουμε και τη συμβολική σημασία της έκδοσης αυτού του βιβλίου στις σημερινές συνθήκες. Σηματοδοτεί ένα θετικό παράδειγμα συμπόρευσης με το ΚΚΕ συγγραφέων και επιστημόνων, οι οποίοι χωρίς να συμφωνούν σε όλα μαζί μας, επιλέγουν να συμβάλουν στην οργάνωση της εργατικής - λαϊκής αντεπίθεσης απέναντι στον πραγματικό αντίπαλο, την εξουσία του κεφαλαίου.

Διανοητών που συμβάλλουν προσωπικά, εκφράζουν τις επιφυλάξεις και τις διαφορετικές προσεγγίσεις τους για κάποια θέματα, χωρίς "σύνδρομα μεγαλείου", χωρίς να παριστάνουν τον παντογνώστη. Κατανοούν τη μεγάλη δύναμη και τη σημασία της συλλογικής θεωρητικής προσπάθειας του Κόμματος για την επιστημονική διερεύνηση των σύγχρονων εξελίξεων και την κριτική εξέταση της ιστορικής πείρας. Αντιλαμβάνονται τον πρωτοπόρο ρόλο του ΚΚΕ ως διαλεκτικής ενότητας της επαναστατικής θεωρίας και της ανατρεπτικής πολιτικής πράξης. Δεν αποδέχονται ότι η δικτατορία του κεφαλαίου είναι το τέλος της Ιστορίας και πως το μόνο που μπορούμε να διαλέξουμε είναι το δήθεν "μικρότερο κακό" στην αστική διακυβέρνηση. Βοηθούν να κατανοηθεί πλατιά ότι αυτός ο δρόμος οδηγεί τον λαό απ' το κακό στο χειρότερο όλα αυτά τα χρόνια. Δίνουν μαζί μας τη μάχη για να ισχυροποιηθεί το ΚΚΕ παντού, και στις επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις».