Αν κατά τη διάρκεια του ύπνου σας σε ένα όνειρο όπου σας καταδιώκουν, είδατε ένα αντικείμενο και το πετάξατε στον άνθρωπο ή το ζώο που σας κυνηγούσε, δεν υπάρχει κάποιος λόγος ανησυχίας. Ακόμη κι αν κάνατε μια ή περισσότερες μικρές σπασμωδικές κινήσεις σε αυτήν τη φάση του ονείρου, και πάλι πιθανότατα δεν υπάρχει πρόβλημα, ιδίως αν πρόκειται για τα πρώτα 90 λεπτά του ύπνου. Αν όμως ξυπνήσατε και διαπιστώσατε ότι μόλις είχατε πετάξει το μαξιλάρι σας στην σύζυγό σας, το πράγμα είναι διαφορετικό, σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες.

Η φυσική αναπαράσταση ονείρων, ενώ το υποκείμενο παραμένει σε κατάσταση ύπνου, είναι ένδειξη μιας διαταραχής που εκδηλώνεται κατά τη φάση REM του ύπνου (ταχείας κίνησης των ματιών). Η διαταραχή αυτή, που ονομάζεται διαταραχή της συμπεριφοράς κατά τον ύπνο REM (RBD για συντομία), εμφανίζεται στο 0,5% έως 1,25% του γενικού πληθυσμού και είναι πιο συχνή στους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα τους άντρες. Εκτός από επικίνδυνη γι' αυτούς που ονειρεύονται και τους συντρόφους τους, η RBD μπορεί να είναι προειδοποίηση για επερχόμενη νευροεκφυλιστική ασθένεια, κυρίως για συνουκλεοπάθειες, καταστάσεις κατά τις οποίες η πρωτεΐνη α-συνουκλεΐνη σχηματίζει τοξικά συσσωματώματα μέσα στον εγκέφαλο.

Η υπνοβασία και η ομιλία κατά τη διάρκεια του ύπνου, που συμβαίνει συχνότερα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, δεν συμβαίνουν στη φάση REM του ύπνου και δεν είναι RBD. Ούτε η RBD σχετίζεται πάντα με συνουκλεοπάθεια, καθώς μπορεί να πυροδοτηθεί από συγκεκριμένα φάρμακα, όπως τα αντικαταθλιπτικά ή να προκληθεί από άλλες υποκείμενες αιτίες, όπως η ναρκοληψία ή ένας όγκος στο στέλεχος του εγκεφάλου. Οταν, όμως, η RBD εκδηλώνεται χωρίς εναλλακτική εξήγηση για την προέλευσή της, η πιθανότητα μελλοντικής νόσου είναι μεγάλη. Ορισμένες επιδημιολογικές μελέτες συμπεραίνουν ότι η φυσική αναπαράσταση ονείρων δίνει πιθανότητα 80% για ανάπτυξη νευροεκφυλιστικής νόσου έως το τέλος της ζωής. Μπορεί, επίσης, να αποτελεί το πρώτο σημάδι τέτοιας νόσου, που κατά μέσο όρο κάνει την εμφάνισή της 10 έως 15 χρόνια αργότερα.

Μια από τις νόσους που είναι πιο στενά συνδεδεμένες με την RBD είναι η νόσος Πάρκινσον, που χαρακτηρίζεται από αύξουσα απώλεια ελέγχου των κινήσεων. Αλλη είναι η σωματική άνοια Lewy, στην οποία μικρές συσσωματώσεις α-συνουκλεΐνης, που ονομάζονται σώματα Lewy, συσσωρεύονται στον εγκέφαλο, προκαλώντας προβλήματα στην κίνηση και την αντίληψη. Ενα τρίτο είδος συνουκλεοπάθειας είναι η πολλαπλή μυική ατροφία, που παρεμβαίνει τόσο στις εκούσιες κινήσεις όσο και στις ακούσιες, όπως αυτές του πεπτικού συστήματος. Η RBD είναι από τους πιο ξεκάθαρους προάγγελους μελλοντικής συνουκλεοπάθειας, πολύ περισσότερο απ' ό,τι είναι η χρόνια δυσκοιλιότητα και η μειωμένη αίσθηση της όσφρησης.

Η καλύτερη κατανόηση της συσχέτισης της RBD με τις συνουκλεοπάθειες τα τελευταία χρόνια δίνει ιδέες στους ερευνητές για παρεμβάσεις στο πολύ αρχικό στάδιο των νόσων, όταν υπάρχουν κάποια πρόδρομα σημάδια, αλλά η νόσος δεν έχει διαγνωστεί ακόμα. Στους ανθρώπους με RBD έχουν «σπάσει» τα «φρένα» που χρησιμοποιεί κανονικά ο οργανισμός για να ακινητοποιήσει το σώμα κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, τότε που βλέπουμε τα πιο μεγάλης διάρκειας, πιο ζωντανά και πιο παράξενα όνειρα.

Πειράματα με γάτες έδειξαν ότι όταν προκληθεί βλάβη στο εγκεφαλικό στέλεχος, ώστε να μη λειτουργεί η μυική παράλυση κατά τον ύπνο, τότε ζώα που στον ξύπνιο τους είναι ήμερα, κατά τη φάση του ύπνου REM εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά. Ψυχίατροι είχαν προσέξει από τη δεκαετία του 1980 ότι ορισμένοι άνθρωποι, που είναι πράοι όταν είναι σε εγρήγορση, εκδηλώνουν βίαιη συμπεριφορά στον ύπνο τους κατά τη διάρκεια ονείρων. Παρατηρώντας την εξέλιξη αυτών των ανθρώπων (όλοι άντρες άνω των 50), διαπίστωσαν ότι το ένα τρίτο είχε εμφανίσει νευροεκφυλιστική νόσο κατά μέσο όρο 13 χρόνια μετά την εμφάνιση της RBD. Επτά χρόνια αργότερα, το ποσοστό είχε φτάσει το 80%, με συχνότερη τη νόσο Πάρκινσον.

Ορισμένοι επιστήμονες υποπτεύονται ότι η RBD είναι αποτέλεσμα συσσώρευσης συνουκλεΐνης σε συνδυασμό με εκφυλισμό περιοχών του στελέχους του εγκεφάλου, ο οποίος φροντίζει για την ακινητοποίησή μας κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η συνουκλεΐνη, που σχετίζεται με τη λειτουργία των νευρώνων, είναι ακίνδυνη στην κανονική της μορφή, αλλά όταν διπλώσει «λαθεμένα» σε μια ατυπική διάταξη, σχηματίζει τοξικά συσσωματώματα. Αυτοψίες έχουν δείξει ότι περισσότερο από το 90% των ανθρώπων με RBD πεθαίνουν με σημάδια τέτοιων συσσωματωμάτων στον εγκέφαλό τους. Ομως, δεν υπάρχει τρόπος εντοπισμού τους σε ζωντανούς ανθρώπους. Τα τελευταία χρόνια αυξάνονται τα στοιχεία που υποδεικνύουν ότι τουλάχιστον σε κάποιους ασθενείς η παθολογία της συνουκλεΐνης ξεκινά από το έντερο και εξαπλώνεται μέσω των κατώτερων εγκεφαλικών δομών, όπως το εγκεφαλικό στέλεχος, προς τις ανώτερες περιοχές, που ελέγχουν την κίνηση και την αντίληψη. Η εξάπλωση γίνεται πιθανώς μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου, μιας δέσμης νευρικών ινών που συνδέει τον εγκέφαλο με όλα τα μεγάλα όργανα. Αλλοι ερευνητές θεωρούν ότι η νόσος Πάρκινσον έχει δύο υποτύπους: Εκείνον που προηγείται το έντερο και εκείνο που έπεται. Η RBD κάνει πολύ πιθανή την εμφάνιση Πάρκινσον, αλλά δεν συμβαίνει και το αντίθετο. Μόνο το ένα τρίτο των ανθρώπων με Πάρκινσον εμφανίζουν RBD πριν εμφανίσουν κινητικά συμπτώματα. Γι' αυτό θεωρείται ότι οι άνθρωποι με RBD θα εμφανίσουν τον υποτύπο Πάρκινσον όπου προηγείται το έντερο και γι' αυτό θα εμφανίσουν δυσκοιλιότητα πολύ πριν εμφανίσουν κινητικά και νοητικά προβλήματα. Στα άλλα δύο τρίτα η RBD θα εμφανιστεί αργότερα, ή μπορεί και να μην εμφανιστεί καθόλου.

Το γεγονός ότι άνθρωποι με RBD πολλές φορές εμφανίζουν καλό κινητικό συντονισμό και ομιλία κατά τη διάρκεια του ύπνου, αλλά όταν ξυπνήσουν δυσκολεύονται να κινηθούν και να μιλήσουν, παρακίνησε τους ερευνητές να αναζητήσουν την αιτία του φαινομένου. Διαπιστώθηκε ότι τα βασικά γάγγλια, νευρικές δομές που σχετίζονται με την κίνηση και βρίσκονται στη βάση του εγκεφάλου, εκεί όπου εκδηλώνεται ο νευροεκφυλισμός στη νόσο Πάρκινσον, ήταν αδρανή κατά τη φυσική αναπαράσταση ονείρων, ενώ άλλες περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την κίνηση, όπως αυτές στον κινητικό φλοιό, ήταν ενεργές. Αυτό σημαίνει ότι στους ανθρώπους με RBD η κίνηση προκαλείται από ένα κύκλωμα που παρακάμπτει τα βασικά γάγγλια και αφήνει ένα μικρό παράθυρο ελπίδας, μήπως με κάποια θεραπεία μπορεί αυτό το κύκλωμα να παραμένει ενεργό και όταν ο ασθενής είναι ξύπνιος. Προς το παρόν, οι διαθέσιμες θεραπείες για τη νόσο Πάρκινσον και τις άλλες συνουκλεοπάθειες αντιμετωπίζουν μόνο τα συμπτώματα. Δεν μπορούν να επιβραδύνουν ή να σταματήσουν τον νευροεκφυλισμό. Ωστόσο γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης φαρμάκων, που ίσως επιτρέψουν κάτι περισσότερο. Οι θεραπείες θα είναι οπωσδήποτε πιο αποτελεσματικές, όσο πιο έγκαιρα χρησιμοποιηθούν, πριν δηλαδή καταστραφούν πολλά νευρικά κύτταρα. Γι' αυτό ο έγκαιρος εντοπισμός της RBD είναι σημαντικός.