Ενα από πιο κομβικά κείμενα της ΕΕ για την «ευελιξία» στην εργασία συντάχθηκε πριν από 28 χρόνια και εγκρίθηκε στη Σύνοδο Κορυφής στις 10 - 11 Δεκέμβρη 1993. Το κείμενο έχει τίτλο «Ανάπτυξη, Ανταγωνιστικότητα, Απασχόληση. Οι προκλήσεις και η αντιμετώπισή τους για τη μετάβαση στον 21ο αιώνα. Λευκή Βίβλος» ή αλλιώς «Λευκή Βίβλος για την Απασχόληση».

Στα αποσπάσματα που δημοσιεύουμε αναγνωρίζει κανείς το περιεχόμενο πολλών από τους νόμους με τους οποίους βρίσκονται αντιμέτωποι οι εργαζόμενοι, αλλά και τον πυρήνα των μεταρρυθμίσεων που προσθέτει τώρα η ΝΔ με το νομοσχέδιο που ετοιμάζεται να φέρει.

Στο κεφάλαιο για την «ευελιξία» της αγοράς εργασίας, η «Λευκή Βίβλος» σημειώνει ότι εκείνη την περίοδο παρατηρούνταν «ακαμψία που οφείλεται στην έλλειψη ευελιξίας της αγοράς εργασίας, ιδίως ως προς την οργάνωση του χρόνου εργασίας, τις αποδοχές και την κινητικότητα, και στο ότι η προσφορά εργασίας δεν προσαρμόζεται στις ανάγκες της αγοράς, ιδίως όσον αφορά τις επαγγελματικές ειδικότητες του εργατικού δυναμικού. Η ακαμψία αυτή είναι το αίτιο του σχετικά υψηλού κόστους εργασίας, το οποίο αυξήθηκε στην Κοινότητα με πολύ ταχύτερο ρυθμό από ό,τι στους κύριους εταίρους μας (...).

Υπάρχει όμως ανάγκη για μεγάλες μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας, μέσω της καθιέρωσης μεγαλύτερης ευελιξίας στην οργάνωση της εργασίας και στην κατανομή του χρόνου εργασίας, της μείωσης του κόστους εργασίας».

Και πρόσθετε ότι «η καθιέρωση μεγαλύτερης ευελιξίας πρέπει να γίνει σε θέματα οργάνωσης της εργασίας, π.χ. καταργώντας τα εμπόδια που καθιστούν δυσχερέστερη ή πιο δαπανηρή την απασχόληση με μειωμένο ωράριο ή τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου (...)».

Σε άλλα σημεία γίνεται λόγος για μείωση των μισθών. Ενοχοποιούνταν μάλιστα - όπως και σήμερα - οι Συλλογικές Συμβάσεις και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις για την αυξημένη ανεργία, ενώ η «ευελιξία» παρουσιάζεται ως παράγοντας που μπορεί να αυξήσει την απασχόληση:

«Οσον αφορά τη μείωση του κόστους εργασίας, έχουν υποβληθεί προτάσεις π.χ. για τη σύνδεση του επιπέδου αποδοχών με την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων και την παραγωγικότητα», «οι υφιστάμενες ρυθμίσεις για τις συλλογικές διαπραγματεύσεις και το σχετικό κόστος από πλευράς φορολογίας και εργασίας έχουν ως αποτέλεσμα τα κέρδη από την οικονομική ανάπτυξη να απορροφώνται κυρίως από εκείνους που ήδη εργάζονται, αντί να δημιουργούν περισσότερες θέσεις εργασίας. Για να αλλάξει αυτό θα πρέπει να επιδιωχθεί πολιτική συμφωνία και συμφωνία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων για: Τον περιορισμό των μισθολογικών αυξήσεων κάτω από την αύξηση της παραγωγικότητας. Τη λήψη συνοδευτικών μέτρων για να εξασφαλιστεί, με τη χρησιμοποίηση ποικίλων μέσων, ότι η οικονομική ανάπτυξη μεταφράζεται σε περισσότερες νέες θέσεις εργασίας και σε μεγαλύτερη μείωση της ανεργίας».

Το πλαίσιο που περιέγραψε η «Λευκή Βίβλος», απασχολεί και επικαιροποιείται μέχρι και σήμερα από τα αρμόδια όργανα και τις κυβερνήσεις των κρατών - μελών της ΕΕ.

Το 2000 υιοθετείται από την ΕΕ η Στρατηγική της Λισαβόνας, που έβαζε στόχο η ΕΕ «να γίνει η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την υφήλιο» και σήμανε την έναρξη ενός νέου γύρου επίθεσης σε βάρος των εργαζομένων.

Το 2001, στη Στοκχόλμη, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε να καταρτιστεί έκθεση στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισαβόνας, για «να προωθηθεί η παράταση του ενεργού επαγγελματικού βίου».

Το 2004, στις Βρυξέλλες, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έγινε ακόμα πιο κατηγορηματικό: «Η προσαρμοστικότητα απαιτεί μείωση (...) του μη μισθολογικού κόστους της εργασίας, καλύτερη αντιστοιχία μισθού προς παραγωγικότητα και προώθηση των ευέλικτων μορφών εργασίας (...). Η παραμονή των πιο ηλικιωμένων εργαζομένων στην εργασία απαιτεί τα σωστά νομικά και οικονομικά κίνητρα».

Το 2007, σε ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σημειωνόταν ότι «χρειάζονται νέες μορφές ευελιξίας και ασφάλειας (...) Γι' αυτό απαιτούνται πολιτικές που θα καλύπτουν ταυτόχρονα την ευελιξία των αγορών εργασίας, την οργάνωση της εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις».

Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ενωση διαμορφώνει την «Ατζέντα για νέες δεξιότητες και θέσεις εργασίας: Ευρωπαϊκή συμβολή για την πλήρη απασχόληση», μια από τις βασικές κατευθύνσεις της στρατηγικής «Ευρώπη 2020». Σε αυτήν επιβεβαιώνεται ότι στον καπιταλιστικό δρόμο ανάπτυξης, η αύξηση της απασχόλησης είναι συνώνυμη με τη μεγαλύτερη «ευελιξία» στην αγορά εργασίας, το χτύπημα των Συλλογικών Συμβάσεων και τη διάλυση της Κοινωνικής Ασφάλισης.

Σημειώνεται σχετικά: «Οι πολιτικές ευελιξίας με ασφάλεια είναι το καλύτερο μέσο εκσυχρονισμού των αγορών εργασίας». Για την ενίσχυσή της, προτάσσεται η «αποκέντρωση των συλλογικών διαπραγματεύσεων ή η αναθεώρηση των υφιστάμενων συμβατικών ρυθμίσεων. Ενώ σε μερικές περιπτώσεις ενδέχεται να χρειαστεί μεγαλύτερη συμβατική "ποικιλία" για την αντιμετώπιση των εδαφικών και τομεακών ιδιαιτεροτήτων».

Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ενωση διαφημίζει τον περιβόητο «Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων», που ουσιαστικά αποτελεί έναν μηχανισμό ελέγχου, καταγραφής και διαμόρφωσης κοινών αντεργατικών πολιτικών που συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλίων της ΕΕ. Δεν μιλά για δικαιώματα αλλά για «ευκαιρίες», δεν μιλά για μόνιμη και σταθερή δουλειά, αλλά για «προσαρμόσιμη απασχόληση».

Οι λεγόμενες συμβάσεις «μηδενικών ωρών» (zero hour contracts) είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στις συμβάσεις αυτές δεν καθορίζεται το ωράριο εργασίας. Ο εργαζόμενος καλείται να δουλέψει μόνο όταν έχει ανάγκη η επιχείρηση και πληρώνεται μόνο για τις ώρες που εργάστηκε.

Με άλλα λόγια, οι εργαζόμενοι αυτής της κατηγορίας είναι ανά πάσα στιγμή διαθέσιμοι στον εργοδότη, δεν ξέρουν ούτε πότε, ούτε πόσες ώρες θα δουλέψουν και αμείβονται με ψίχουλα.

Με συμβάσεις μηδενικών ωρών υπολογίζεται πως εργάζονταν 1,15 εκατομμύρια εργαζόμενοι στις αρχές του 2023. Η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι γυναίκες, νέοι και συνταξιούχοι.

Είναι αποκαλυπτικά όσα αναφέρονται σε σχετικό δημοσίευμα βρετανικού ιστότοπου¹ για τα συμβόλαια μηδενικής ώρας, που «έχουν τεράστιο ψυχικό και σωματικό τίμημα» για όσους εξαναγκάζονται σε αυτή τη μορφή εργασίας.

Το δημοσίευμα αναφέρεται σε έρευνα για τις ευέλικτες μορφές εργασίας, η οποία, όπως σημειώνουν, «έχει δείξει πόσο επιζήμια μπορεί να είναι τα συμβόλαια μηδενικής ώρας για την ψυχολογική και ψυχική ευημερία των εργαζομένων (...) Οι εργαζόμενοι με συμβάσεις μηδενικού ωραρίου δεν λαμβάνουν αναρρωτική άδεια και τείνουν να εργάζονται ακόμη και όταν είναι άρρωστοι, από φόβο μήπως χάσουν τη δουλειά τους».

Οι εργαζόμενοι που συμμετείχαν στην έρευνα αναφέρουν σοβαρές διαταραχές, όπως η έλλειψη επαρκούς ύπνου, οι κακές διατροφικές συνήθειες και τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Χαρακτηριστικά ένας από τους εργαζόμενους σημείωσε:

«Είμαι απλά κουρασμένος και δεν έχω αρκετό ύπνο... γιατί όταν μερικές φορές τελειώνεις τη δουλειά ίσως (στις) 11 μ.μ., γυρνάς σπίτι, το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να φας και να κοιμηθείς αμέσως, και έτσι δεν έχεις χρόνο ούτε για να χωνέψεις. Ολα είναι μπερδεμένα όταν δουλεύεις με συμβόλαιο μηδενικής ώρας και δεν εργάζεσαι συγκεκριμένες ώρες, (άρα) δεν έχεις πρόγραμμα».

Η αβεβαιότητα του να μη γνωρίζουν πότε μπορεί να εργάζονται - κατά τη διάρκεια της νύχτας ή της ημέρας - και πότε πρέπει να κοιμούνται, είναι ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι με συμβάσεις μηδενικών ωρών σε καθημερινή βάση.

«Η οικονομική ανασφάλεια σημαίνει επίσης ότι οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να αρνηθούν την εργασία όταν τους προσφέρεται σε ώρα που θα έπρεπε να κοιμούνται. Ο φόβος να μην λάβουν επόμενες κλήσεις για δουλειά σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι δεν μπορούν να αρνηθούν την εργασία, ακόμα κι αν είναι εξαντλημένοι - κάτι που επηρεάζει τη διάθεση και την παραγωγικότητά τους.

Τα άτομα με συμβάσεις μηδενικών ωρών έχουν περισσότερες από διπλάσιες πιθανότητες να εργάζονται νυχτερινές βάρδιες και αμείβονται κατά το ένα τρίτο λιγότερο την ώρα από άλλους εργαζόμενους», αναφέρει η έρευνα.

Αλλοι εργαζόμενοι είπαν ότι δεν έχουν αρκετό χρόνο ούτε για φαγητό λόγω των ασταθών ωρών εργασίας τους. Σε ορισμένους με συμβάσεις μηδενικών ωρών δίνονται μικρότερα διαλείμματα από τους μόνιμους συναδέλφους. Ενας από τους εργαζόμενους εξήγησε τον αντίκτυπο που είχε αυτό στη ζωή του: «Οι συμβάσεις μηδενικών ωρών επηρεάζουν πράγματα όπως η διατροφή (...) Περιμένεις να φας μέχρι να στο επιτρέψουν, επηρεάζει τον τρόπο που τρως, επηρεάζει την κοινωνική σου ζωή».

Τέλος, οι εργαζόμενοι εξήγησαν πως η επισφάλεια των συμβάσεων μηδενικών ωρών σήμαινε ότι έπρεπε να χάσουν ή να ακυρώσουν τις οικογενειακές τους υποχρεώσεις επειδή κλήθηκαν ξαφνικά να δουλέψουν. Για αυτούς, όλα πρέπει να σταματήσουν όταν ειδοποιηθούν να πάνε για δουλειά.

Παραπομπή:

1. https://theconversation.com/zero-hour-contracts-take-a-huge-mental-and-physical-toll-poor-eating-habits-lack-of-sleep-and-relationship-problems-119703