Με την έκδοση του 6ου Τόμου ολοκληρώσαμε ένα χρονοβόρο, απαιτητικό καθήκον μελέτης - συγγραφής της Ιστορίας του ΚΚΕ για μια μεγάλη χρονική περίοδο, από την ίδρυσή του έως την αποκατάσταση της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας το 1974.

Νιώθουμε περήφανοι ως ΚΕ, Τμήμα Ιστορίας, άλλα Τμήματα της ΚΕ, ένας σημαντικός κύκλος ιστορικών, συνεργατών του Τμήματος Ιστορίας που περιλαμβάνει και μη μέλη του Κόμματος.

Συχνά θ' ακούτε ότι όχι μόνο τα πολιτικά κόμματα, αλλά και οι πολιτικοί ή στρατιωτικοί ηγέτες κ.λπ. δεν πρέπει να έχουν λόγο στη συγγραφή της Ιστορίας γιατί διακατέχονται από υποκειμενισμό, «τη γράφουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους», εννοώντας τα στενά ατομικά και όχι τα ταξικά τους συμφέροντα.

Καλλιεργείται ότι η ασφαλέστερη μεθοδολογία είναι η λεγόμενη «προφορική Ιστορία», που βασίζεται σε προσωπικές μαρτυρίες των αφανών ή ότι η Ιστορία είναι διαπάλη μεταξύ μεμονωμένων, περιορισμένων ομάδων, π.χ. ευρύτερων οικογενειών. Προωθείται η «μεταμοντέρνα» αντίληψη Ιστορίας (Καλύβας, Μαρατζίδης), η αναθεώρηση της Ιστορίας, ιδιαίτερα για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον ρόλο της ΕΣΣΔ σ' αυτόν, τον ρόλο του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, του ΚΚΕ στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα σε ό,τι σχετίζεται με τον εργατικό - λαϊκό παράγοντα, την ταξική πάλη, τις επαναστάσεις, ακόμα και τις αστικές.

Δεν μπορούσα εισαγωγικά να μην αναφερθώ, γιατί πρόκειται για ό,τι πιο αντιεπιστημονικό - ανορθολογικό, που ακολουθήθηκε και σε ορισμένα «συνέδρια» - εκδηλώσεις για τα 50 χρόνια απ' την εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Η προσωπική μαρτυρία, η προφορική μπορεί να έχει τη συμβολή της, πολύ περισσότερο η γραπτή (ημερολόγιο, έκθεση, επιστολή) ως υλικό προς διασταύρωση πληροφοριών, αναζήτηση αρχείων, αξιολόγηση πληροφοριών στη βιβλιογραφία κ.λπ. Εχει τη σημασία της στην εκλαΐκευση. Κι εμείς την αξιοποιούμε, π.χ. στο 2ωρο ντοκιμαντέρ της ΚΝΕ για τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου. Μην ξεχνάμε όμως ότι οι πιο σημαντικές μαρτυρίες δεν στηρίζονται μόνο στην προσωπική μνήμη. Κάνουν ανασύνθεση γεγονότων και από γραπτές πηγές, ντοκουμέντα.

Πρόκειται για αναγκαία μεθοδολογική διευκρίνιση σχετικά με τον ρόλο της ΚΕ στη συγγραφή της μελέτης της Ιστορίας του ΚΚΕ, που ως επαναστατικό εργατικό κόμμα είναι παραγωγός επαναστατικής θεωρίας, σε διαλεκτική σχέση με την επαναστατική πολιτική πράξη.

Αυτό σημαίνει ότι αναζητά αρχεία, βιβλιογραφία που συμβάλλει στην έρευνα, μελετά υλικό, βέβαια με καταμερισμό, αποφασίζει για την έκδοσή του, προβάλλει εκτιμήσεις κ.λπ. Συμπυκνώνει συμπεράσματα και σε ευρέα Σώματα, όπως οι δύο Πανελλαδικές Συνδιασκέψεις για την Ιστορία, οι συζητήσεις της ΚΕ.

Αλίμονο αν οι Μαρξ - Ενγκελς - Λένιν αμφισβητηθούν ως μελετητές, ως θεωρητικοί, ως ασχολούμενοι επιστημονικά με την Ιστορία της κοινωνικής εξέλιξης επειδή ήταν επαναστάτες της πολιτικής δράσης.

Η θεωρητική και μεθοδολογική βάση του ΚΚΕ στη μελέτη της Ιστορίας του είναι ο διαλεκτικός υλισμός και όχι η αναπαραγωγή των πολιτικών θέσεών του κατά την εξεταζόμενη περίοδο. Μελετάμε την ιστορία της ταξικής πάλης, τον ρόλο του ΚΚΕ σ' αυτήν σε συνάρτηση με την εξέλιξη, την ιστορία της οικονομίας, της πολιτικής και ιδεολογικής πάλης, την εξέλιξη των θεσμών, των μηχανισμών καταστολής στην Ελλάδα στη σχέση τους με τις εξελίξεις στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη, αλλά και διεθνώς.

Γι' αυτό αναζητούμε αρχεία, συστηματοποιούμε τα δικά μας, αξιοποιούμε μελέτες που αφορούν το ελληνικό καπιταλιστικό κράτος, την οικονομία και τα στοιχεία του εποικοδομήματος.

Με αυτήν τη μεθοδολογία προέκυψε σε 6 τόμους το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ από την ίδρυσή του έως το 1974, από την οποία προκύπτει ένα συμπέρασμα: Παρά τις δυσκολίες, τα προβλήματα, η ύπαρξη - δράση του ΚΚΕ έχει αδιάκοπη συνέχεια 105 χρόνια και είμαστε περήφανοι γι' αυτό.

Η ενότητα 6 τόμων βοηθά στην κατανόηση της κάθε ξεχωριστής περιόδου. Καταλαβαίνουμε τη μια περίοδο ανατρέχοντας στην προηγούμενη, που διαμορφώνονται οι παράγοντες των αιτιών. Είναι έργο που χρειάζεται σε κάθε κομματικό μέλος, ΚΝίτη, φίλο, όχι ως διακοσμητικό της βιβλιοθήκης του, αλλά για ν' ανατρέχει σ' αυτό, χωρίς να το τρομάξει ο όγκος.

Αναλυτικά περιεχόμενα, πηγές, βιβλιογραφία, χρονολόγιο, ονοματολόγιο, πρόλογοι, εισαγωγές, εκτιμήσεις, συμπεράσματα κατά κεφάλαιο, επίλογοι, είναι οδηγός για μελέτη.

Μπορεί να σκεφτεί κάποιος: Πώς αξιολογείται η περίοδος της δικτατορίας στην Ιστορία του Κόμματος σε σχέση με προηγούμενες περιόδους;

- Δεν είναι η 10ετία του 1940 όπου κορυφώθηκε η ταξική πάλη, κινδύνευσε η αστική εξουσία, αντικειμενικά τέθηκε στην ημερήσια διάταξη η άμεση πάλη για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.

- Δεν είναι η περίοδος 1956 - 1968, που κυριαρχεί η δεξιά οπορτουνιστική στροφή, αυτή που έβαλε σε κίνδυνο την ίδια την υπόσταση του ΚΚΕ.

- Είναι περίοδος που εντείνεται θετικά η διαπάλη για την οργανωτική αποκατάσταση του Κόμματος στην Ελλάδα, της Κομμουνιστικής Νεολαίας του, με κρίσιμες Ολομέλειες, με διαπάλη που οδήγησε στη διάσπαση του 1968, η αλλαγή στη χρέωση της ευθύνης του Α΄ Γραμματέα της ΚΕ από τον Κώστα Κολιγιάννη στον Χαρίλαο Φλωράκη το 1973.

Είναι ζήτημα που μπορεί ακόμα να προκαλεί απορίες ή και ασυνείδητα ν' αναπαράγει συγχύσεις ή τουλάχιστον μονόπλευρη προσέγγιση σε παλιά εκτίμηση του Κόμματος.

Από ταξική σκοπιά υπάρχει το προφανές, ότι ήταν μορφή της αστικής εξουσίας, ως στρατιωτική παρέμβαση αναστολής του αστικού κοινοβουλευτισμού και εν μέρει καλυπτόταν απ' το ίδιο το υπάρχον Σύνταγμα (έδινε αυτήν τη δυνατότητα αλλά στον βασιλιά). Μια τέτοια επιλογή ποιον κυρίως υπηρετούσε;

Η αναστολή της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας συζητιόταν από διάφορους θύλακες της αστικής τάξης, εξυπηρετούσε άμεσα την εγχώρια αστική εξουσία. Δεν ήταν εκείνη την περίοδο μια μορφή που επιλεγόταν κυρίως για την εξυπηρέτηση ξένης αστικής εξουσίας, των ΗΠΑ. Ούτε, άλλωστε, κινδύνευε η σχέση της Ελλάδας με ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, ΕΟΚ.

Αλλά δεν ήταν και «επανάσταση» όπως ισχυρίζονταν οι πραξικοπηματίες, αφού ήταν γέννημα και υπηρέτης της ίδιας τάξης, του ίδιου οικονομικού κοινωνικού συστήματος. Η κατάργηση της βασιλείας ήταν εκσυγχρονισμός μέσα στην ύπαρξη - λειτουργία του ίδιου συστήματος.

Το στρατιωτικό κίνημα των συνταγματαρχών ήταν γέννημα μέσα στη λειτουργία του «εθνικού στρατού», είχε την ίδια αντικομμουνιστική διαπαιδαγώγηση μ' εκείνη που εκπορευόταν από τους στρατηγούς. Ολοι είχαν σχέση, προϊστορία - σχέσεις με το ΙΔΕΑ, με το «Σχέδιο Προμηθέας», κινητοποίησης των Ενόπλων Δυνάμεων γι' αντιμετώπιση του «κομμουνιστικού κινδύνου».

Ο ηγετικός πυρήνας των συνταγματαρχών είχε μακρά θητεία στις Ενοπλες Δυνάμεις, με ανάλογες διασυνδέσεις με αστούς πολιτικούς, εκδότες εφημερίδων, αλλά και με εφοπλιστές, βιομηχάνους, επιτελεία των ΗΠΑ (CIA), του ΝΑΤΟ κ.λπ. Βέβαια κινήθηκε πιο αποφασιστικά, παρακάμπτοντας τους στρατηγούς, τον βασιλιά.

Η δικτατορία των συνταγματαρχών γεννήθηκε, λοιπόν, μέσα από την κρίση του αστικού πολιτικού συστήματος, με στόχο να το βγάλει από αυτήν. Γιατί το διαμορφωμένο αστικό πολιτικό σύστημα είχε εξαντληθεί στηριγμένο στη μετεμφυλιακή λειτουργία του, είχε γίνει παρωχημένο για την ενσωμάτωση - χειραγώγηση των εργατικών - λαϊκών δυνάμεων.

Ωστόσο, οι ηγέτες του πραξικοπήματος δεν είχαν ενιαία και καθαρή αντίληψη για το τι ακριβώς απαιτούσε η «εξυγίανση» ή «αναγέννηση» του συστήματος, όπως επικαλούνταν, και πόσος χρόνος θα απαιτούνταν για την εκπλήρωση αυτής της αποστολής. Πάντως, όπως επισημαίνεται στο Δοκίμιο, αδιαμφισβήτητος στόχος των πραξικοπηματιών ήταν η αναμόρφωση του αστικού πολιτικού συστήματος με νέα ενδεχομένως μορφή και σύνθεση των αστικών κομμάτων, με πιο ανοιχτή αντικομμουνιστική κατασταλτική κρατική παρέμβαση, που είχε χαλαρώσει τη δεκαετία του 1960, ιδιαίτερα μετά από την κυβερνητική ανάδειξη της Ενωσης Κέντρου, αλλά και τις μετακινήσεις βουλευτών του, τα Ιουλιανά, την «αποστασία».

Η κρίση στην άσκηση της Βασιλευομένης Αστικής Δημοκρατίας εκδηλωνόταν και στις σχέσεις Παλατιού - κυβέρνησης, στις αρμοδιότητες του πρώτου ως προς τη δεύτερη, στον άμεσο ρόλο του βασιλιά στον στρατό. Το δικτατορικό καθεστώς τελικά έλυσε αυτόν τον «γόρδιο δεσμό», με στρατιωτική, πολιτική, και συνταγματική παρέμβαση.

Η χούντα δεν στηρίχτηκε σε κάποιο ναζιστικού/φασιστικού τύπου κόμμα, οι ηγέτες της δεν ήταν πολιτικοί που αξιοποίησαν την αναρρίχησή τους μέσω του αστικού κοινοβουλευτισμού, δεν διέθεταν πολιτική οργάνωση, νεολαία κ.λπ. Βέβαια η χούντα είχε στο ιδεολογικό της οπλοστάσιο φασιστικά, ναζιστικά στοιχεία, τον άκρατο αντικομμουνισμό, το «Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια».

Μύθος ήταν ο κομμουνιστικός κίνδυνος, άλλωστε το ΚΚΕ δεν είχε καν Οργανώσεις στην Ελλάδα. Βέβαια, τα πιο σκληρά τμήματα της αστικής εξουσίας δεν ξεχνούσαν όχι μόνο την περίοδο 1944 - 1949, αλλά και μπορεί να υπερτιμούσαν τη δυναμική των αγώνων της δεκαετίας του 1960, ακόμα και τη δράση των κομμουνιστών μέσα στην ΕΔΑ σε συνθήκες κρίσης στην Ενωση Κέντρου και προβλημάτων στην κυβερνητική σταθεροποίηση της ΕΡΕ.

Διερευνούμε το πώς δομείται η τάξη των καπιταλιστών στην Ελλάδα, στους διάφορους κλάδους της Μεταποίησης, γενικότερα της Βιομηχανίας, πώς εξελίσσεται η εγχώρια συσσώρευση κεφαλαίου, η σχέση της με την εισαγωγή ξένου κεφαλαίου σε διάφορες μορφές, η σχέση όλων αυτών με την οικονομική πολιτική (φορολογική, δασμών, νομισματική - δημοσιονομική, μισθολογική, με Προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων κ.λπ.).

Γίνεται εσωτερική συσσώρευση κεφαλαίου, η πολιτική της δικτατορίας εξυπηρέτησε το εγχώριο κεφάλαιο με πιο δυναμικό τμήμα του το εφοπλιστικό, φυσικά και το ξένο, αμερικανικό και ευρωπαϊκό, όπως άλλωστε και οι προδικτατορικές κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις. Οι πιο σημαντικές αμερικανικές επενδύσεις έγιναν στα πετρέλαια.

Είναι μύθος ότι διέκοψε η ΕΟΚ τη διαδικασία ένταξης της Ελλάδας. Συνεχίστηκε κανονικά αυτό που βρισκόταν σε εξέλιξη, η σύνδεση Ελλάδας με ΕΟΚ ως προετοιμασία ένταξης. Το Συμβούλιο της Ευρώπης, που δεν ήταν όργανο της ΕΟΚ, είχε καταδικάσει το χουντικό καθεστώς.

Η περίοδος της δικτατορίας επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα για την αστική οικονομική πολιτική που έχουμε αναδείξει σε προηγούμενους τόμους, ότι: Το αν εφαρμόζεται πιο επεκτατική δημοσιονομική και πιο χαλαρή νομισματική πολιτική ή όχι, δεν είναι ζήτημα περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικής ευαισθησίας μιας αστικής κυβέρνησης, της μορφής της (δικτατορικά ή κοινοβουλευτικά προερχόμενης), της κομματικής της σύνθεσης (φιλελεύθερης, σοσιαλδημοκρατικής), παρόλο που μπορούν να έχουν ορισμένες διαφορές.

Στη γενική της κατεύθυνση είναι ζήτημα αναγκών των φάσεων του οικονομικού κύκλου της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Γι' αυτό και επί δικτατορίας, σε διαφορετικές φάσεις του κύκλου, εφαρμόστηκε διαφορετική οικονομική πολιτική.

Και μάλιστα, στα πρώτα χρόνια η δικτατορία στο μείγμα της οικονομικής πολιτικής της περιέλαβε πλευρές ενσωμάτωσης των εργατικών - αγροτικών μαζών (στεγαστική πολιτική - αντιπαροχή, διαγραφή αγροτικών χρεών, άδειες για ταξί κ.λπ.).

Ούτε η κριτική που της έχουν ασκήσει επιφανείς αστοί οικονομολόγοι - πολιτικοί έχει βάση, ότι ήταν ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της η διασπορά των επιδοτήσεων σε πολύ μικρά κεφάλαια, μεσαία στρώματα, παρότι υπήρχε κι αυτό το στοιχείο και επαναλήφθηκε και από μετέπειτα κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις (ΜΟΠ).

Σε γενική γραμμή ήταν ίδια με τις μετεμφυλιακές κυβερνήσεις (μ' εξαίρεση το Κυπριακό): Συμμαχία με ΗΠΑ, ΝΑΤΟ, Βρετανία. Εν μέρει συνέχιση και προηγούμενης τάσης αυτονόμησης σε ορισμένα ζητήματα με στόχο την ισχυροποίηση της θέσης της Ελλάδας (π.χ. είχε προηγηθεί της δικτατορίας η διαπραγμάτευση για βάσεις με περισσότερα ανταλλάγματα, όχι αποθήκευση πυρηνικών).

Σημειακές και όχι θεμελιακές υπήρχαν εκατέρωθεν διαφορές όταν ο έλεγχος της ευρύτερης περιοχής Ανατ. Μεσογείου, Ερυθράς, Μ. Ανατολής από ΗΠΑ, ΝΑΤΟ κ.λπ., οι κινήσεις τους έρχονταν σε αντίθεση με ειδικότερα συμφέροντα της Ελλάδας (π.χ. σχέσεις Ελλάδας - Αιγύπτου, αντιθέσεις Τουρκίας - Ελλάδας / Κύπρος). Ολ' αυτά σε ευρωπαϊκές συνθήκες χαλάρωσης του «ψυχρού πολέμου» μεταξύ καπιταλιστικών - σοσιαλιστικών κρατών, ισχυροποίησης καπιταλιστικών κρατών που ήθελαν να ενισχύσουν τη δική τους θέση, π.χ. Γαλλία έναντι των ΗΠΑ.

Το Κυπριακό αποτελούσε μόνιμο «αγκάθι» των προδικτατορικών κυβερνήσεων αλλά και της δικτατορίας. Προδικτατορικά η ελληνική καπιταλιστική εξουσία είχε εγκαταλείψει το σύνθημα της ένωσης, υπολογίζοντας την αντίδραση της συμμάχου Μ. Βρετανίας, γεγονός που τροφοδοτούσε αντιδράσεις σε Ελλάδα και Κύπρο και σχέδια διχοτόμησης και διπλής ένωσης, που στρέφονταν εναντίον των κυπριακών δυνάμεων που διεκδικούσαν ανεξαρτησία.

Και εντός της δικτατορίας οξύνθηκαν οι αντιθέσεις (μεταξύ Παπαδόπουλου και Ιωαννίδη) στο Κυπριακό ζήτημα, που τελικά όξυνε την κρίση της δικτατορίας, με το πραξικόπημα στην Κύπρο και την τουρκική εισβολή.

Εχει πολλά προβλήματα που τα κουβαλά απ' όλη την προηγούμενη περίοδο του 1949 - 1967 και πιο πίσω.

• Δεξιά οπορτουνιστική στροφή στο ΚΚΕ που φτάνει και στη διαλυτική οργανωτική πολιτική του.
• ΚΝΕ δεν υπάρχει (για χρόνια οι νεολαίοι κομμουνιστές δρουν μέσα από άλλου τύπου νεολαιίστικες οργανώσεις (Λαμπράκηδων, Νεολαίας ΕΔΑ).
• Το 8ο Συνέδριο το 1961 (σε σχέση με την 6η, 7η, 8η Ολομέλεια) δεν είχε καταλήξει σε ουσιαστικά συμπεράσματα, ούτε για την ουσία των λαθών της δεκαετίας του '40, ούτε για την οπορτουνιστική κατρακύλα του 1956, ούτε για τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων.

Το 1968, η 12η Πλατιά Ολομέλεια έβαλε φρένο στην οργανωτική διάλυση του Κόμματος, είχε ως συνέχεια την ίδρυση της ΚΝΕ, δεν έλυσε όμως αποφασιστικά τη συγκρότηση Κομματικών Οργανώσεων, παρά ουσιαστικά μετά τη 18η Ολομέλεια.

Στην περίοδο της δικτατορίας επαναλαμβάνεται η στρατηγική των σταδίων, η αναζήτηση πολιτικής συνεργασίας με οπορτουνιστικές και αστικές δυνάμεις για τη διαμόρφωση κυβέρνησης των αντιδικτατορικών δυνάμεων.

Αυτή η στρατηγική συνοδεύεται από σειρά αντιφάσεων και χαρακτηριστικών προβληματικών θέσεων, και στην οργανωτική και στην πολιτική συμμαχιών, π.χ. στόχος ανασυγκρότησης της ΕΔΑ ή άλλων πολιτικών σχημάτων ή αντιδικτατορικών μετώπων πάλης με αστικές πολιτικές δυνάμεις.

Αν και το Κόμμα είναι το μόνο που επιδιώκει την ανατροπή της δικτατορίας με παρέμβαση του εργατικού - λαϊκού παράγοντα, δεν συνδέει το ζήτημα με πάλη γι' ανατροπή της αστικής εξουσίας.

Στο ζήτημα σχέσης στρατηγικής - κομματικής οικοδόμησης, ετοιμότητας, συλλογικότητας σε οποιεσδήποτε συνθήκες, επιχειρούμε μια περαιτέρω επεξεργασία στον Τόμο Γ2.

Η σταδιακή στρατηγική του Κόμματος συνοδεύεται από προβληματικότητα στη μεθοδολογική προσέγγιση της προοπτικής ή ύπαρξης συνολικής οικονομικής - πολιτικής κρίσης, σ' αυτό που χαρακτηρίζουμε «επαναστατική κατάσταση», στην οποία διαμορφώνεται θεαματική άνοδος εργατικών - λαϊκών διαθέσεων και απαιτείται από το Κόμμα σχέδιο κατάκτησης της εξουσίας. Δεν υπήρχε στο Πρόγραμμα, στη λογική του Κόμματος ούτε και με το 9ο Συνέδριο (1973).

Εδώ φαίνεται η δυνατότητα, η συνολική ιδεολογική - πολιτική και οργανωτική ετοιμότητα ενός ΚΚ να συνδέσει αυτές τις διαθέσεις σε σχέδιο επιδίωξης ανατροπής της υπάρχουσας εξουσίας, κι όχι μόνο μιας συγκεκριμένης μορφής της για ν' αντικατασταθεί από μια άλλη, πιο ήπια στην ενσωμάτωση των λαϊκών μαζών.

Ολη η χρονική περίοδος που συζητάμε και όχι μόνο σε χώρες της Ευρώπης, αλλά και άλλων ηπείρων, έδωσε σχετικά γεγονότα. Επιχειρούμε να βαθύνουμε σε αυτά, π.χ. Μάης '68 στη Γαλλία, Χιλή, Πορτογαλία, για κρίση στη Μ. Ανατολή, χωρίς να σημαίνει ότι εκτιμάμε κι ανάλογη ύπαρξη επαναστατικής κατάστασης.

Φυσικά δεν κάνουμε εξειδικευμένη μελέτη για την κάθε περίπτωση, αν και έχουμε ορισμένη βιβλιογραφία. Ασχολούμαστε πιο συστηματικά με την ελληνική περίπτωση, του φοιτητικού και εργατικού - λαϊκού ξεσηκωμού του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη 1973.

Στα σημαντικά συμπεράσματα που προσφέρει αυτή η χρονική περίοδος, αναφερόμαστε στη σχέση «αυθόρμητου - συνειδητού» στην ταξική πάλη. Κάτω από ορισμένες συνθήκες - οικονομικές, γενικότερα κοινωνικές, πολιτικές - δηλαδή σε συνθήκες συσσώρευσης κρισιακών φαινομένων του συστήματος, εκδηλώνονται σχετικά απότομα λαϊκές συγκρουσιακές και υπό προϋποθέσεις εξεγερτικές διαθέσεις.

Ακόμα και ο χαρακτηρισμός που δίνουμε, «ξεσηκωμός», και όχι «εξέγερση» προσδιορίζει όχι μόνο το «αυθόρμητο», αλλά κυρίως το ταξικά πιο περιορισμένο, αλλά και τοπικά περιορισμένο. Δεν ξεκίνησε από το εργατικό κίνημα, αλλά εκδηλώθηκε ως εργατική - λαϊκή συμπαράσταση σε μια έξαρση του φοιτητικού κινήματος, η οποία δεν περιορίστηκε σε στενά φοιτητικά αιτήματα, αλλά συνδέθηκε με την άρνηση της δικτατορίας.

Οπως αναλύεται και στο Δοκίμιο και στην ξεχωριστή έκδοση για τα 50 χρόνια από τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δεν υπάρχουν «σινικά τείχη» ανάμεσα σ' αυτά που χαρακτηρίζουμε «αυθόρμητο» και «συνειδητό», με την έννοια ότι μέσα στις μάζες, μέσα στα κινήματα δρουν δυνάμεις από ένα μεγάλο φάσμα πολιτικών οργανώσεων, όχι μόνο του ΚΚ και της Νεολαίας του, αλλά απ' όλο το φάσμα το αντικαθεστωτικό (αναρχοαυτόνομοι, εκπρόσωποι από τάσεις και ρεύματα του διασπασμένου διεθνούς ΚΚ, άλλοι ευρέος φάσματος οπορτουνιστές), αλλά και από ορισμένες αστικές δυνάμεις.

Ωστόσο, το πώς ξεσπά ένας μαζικός μαχητικός αγώνας, πότε ακριβώς, τι μορφή παίρνει, αν γενικεύεται και κυρίως με ποια κατεύθυνση διεκδίκησης ως προς την εξουσία, αυτό είναι ζήτημα που εξετάζουμε ως συνειδητή πολιτική έκφραση από τη μεριά του επαναστατικού εργατικού, δηλαδή του Κομμουνιστικού Κόμματος.

Τον Νοέμβρη του '73 το Κόμμα μας δεν ήταν κατάλληλα προετοιμασμένο με σχέδιο ν' αντιμετωπίσει τον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, έστω για την ανατροπή της δικτατορίας υπό την αγωνιστική μαζική πίεση του εργατικού - λαϊκού παράγοντα, όπως επιδίωκε.

Αλλωστε, μικρή ήταν η απόσταση από τη 18η Ολομέλεια της ΚΕ, που έβαλε πλέον πιο αποφασιστικά το ζήτημα της συγκρότησης των ΚΟ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρωτοπόρησε μ' όλες τις δυνάμεις του μέσα στο Πολυτεχνείο και γενικότερα μέσα στο φοιτητικό κίνημα, αλλά και έξω απ' αυτό, ιδιαίτερα με τις δυνάμεις του στον κλάδο των Οικοδόμων και με αυτές των μαθητών.

Ομως, η απουσία επεξεργασμένου σχεδίου φανερώθηκε και στις αρχικές ταλαντεύσεις οργανωμένων δυνάμεων, κυρίως φοιτητών, αναφορικά με την πραγματοποίηση της συγκεκριμένης κατάληψης ή κάποια συνθήματα καθώς και την προοπτική της. Βέβαια, η ταλάντευση τροφοδοτούνταν και από την προηγούμενη εμπειρία χτυπημάτων, δράσης προβοκατόρων, αλλά και από τα διάφορα άστοχα ή άκαιρα συνθήματα που υιοθετήθηκαν τις πρώτες ώρες του ξεσηκωμού και διαμόρφωναν μια εικόνα προβοκατόρικης δράσης.

Και στη συνέχεια στο πλαίσιο της γενικά σωστής εκτίμησης για τον φοιτητικό και εργατικό - λαϊκό ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου, δεν έλειψαν και λαθεμένες ή υπερβολικές εκτιμήσεις αναφορικά με τη δράση προβοκατόρων, ειδικά σε συνθήκες παρανομίας του Κόμματος ή σε συνθήκες που η παρατεταμένη έλλειψη πείρας από παράνομη δουλειά δυσκόλευε την άντληση συλλογικών συμπερασμάτων.

Οι αδυναμίες του Κόμματος δεν αναιρούν τον ηρωισμό του, που πρέπει να γίνεται γνωστός ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές, να γίνεται πηγή κομμουνιστικής διαπαιδαγώγησης, αντοχής, έμπνευσης αλλά και ιδεολογικοπολιτικής δύναμης να υπερασπιζόμαστε το Κόμμα και την ΚΝΕ, την Ιστορία του, από κάθε προέλευσης αντι-ΚΚΕ στρεβλώσεις και επιθέσεις.

Είναι άλλο ζήτημα να μη φοβόμαστε να δούμε κατάματα και σε βάθος τις αδυναμίες μας, να εντοπίζουμε τις αιτίες τους, ώστε να βγάζουμε συμπεράσματα που θα βοηθούν στην κατάκτηση και εμβάθυνση των κομμουνιστικών, επαναστατικών χαρακτηριστικών από γενιά σε γενιά και στις πρωτόγνωρες σημερινές συνθήκες.

Και είναι πηγή τέτοιας διαδικασίας όλα τα συμπεράσματα που αφορούν όχι μόνο τα στρατηγικά - προγραμματικά ζητήματα, αλλά και την οργάνωση και λειτουργία του Κόμματος. Π.χ.:

- Το γεγονός ότι στ' όνομα της ενότητας δεν έγινε πλήρης οργανωτικός διαχωρισμός απ' όλα τα στελέχη της οπορτουνιστικής ομάδας, αμέσως μετά τη 12η Ολομέλεια.

- Η σημερινή μας ματιά για το πού και πώς έγινε η κριτική εκ μέρους μελών της ΚΕ και του ΠΓ προς τον Κ. Κολιγιάννη (όχι εντός της ΚΕ αλλά απευθυνόμενοι κυρίως στο ΚΚΣΕ).

- Προβλήματα συλλογικότητας πρώτ' απ' όλα στο ΠΓ. Μια σειρά προβλήματα - αδυναμίες που καθυστέρησαν την παράνομη ανασυγκρότηση των Κομματικών Οργανώσεων και οργάνων.

- Ειδικότερα ζητήματα της παράνομης δουλειάς που συνδέονται με την εμβέλεια των χτυπημάτων του χουντικού καθεστώτος, της ακύρωσης στελεχών από την παράνομη δράση, λόγω επανάληψης ίδιων λαθών, μη έγκαιρης συλλογικής εκτίμησης.

Η μελέτη της Ιστορίας του ΚΚΕ δεν έχει ούτε στενά εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα ούτε επετειακό. Είναι πηγή προκλήσεων για το σήμερα και το αύριο της ταξικής πάλης στην Ελλάδα και όχι μόνο.