Γιώργος Ζώης, πολυβραβευμένος δημιουργός ταινιών μικρού και μεγάλου μήκους. Διακρίνεται για την ευδιάκριτη και ανανεωτική κινηματογραφική ματιά του, η οποία έχει αναγνωριστεί από τα μεγαλύτερα διεθνή φεστιβάλ, ενώ είναι και επικεφαλής του Διεθνούς Διαγωνιστικού Τμήματος του Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Δράμας.

Είχαμε τη χαρά να συζητήσουμε λίγο μετά την άφιξή του από το 74ο Φεστιβάλ Βερολίνου, στο οποίο πραγματοποιήθηκε η παγκόσμια πρεμιέρα της δεύτερης μεγάλου μήκους ταινίας του, «Arcadia», η οποία απέσπασε εξαιρετικές κριτικές, αλλά και μετά την άρνησή του να συμμετάσχει στο Φεστιβάλ του Ισραήλ. «Δεν μπορώ να απαντάω σε ερωτήσεις του κοινού και 20 χιλιόμετρα πιο πέρα ο στρατός να δολοφονεί αμάχους», μας λέει χαρακτηριστικά.

Ο Γιώργος Ζώης γεννήθηκε το 1982 και σπούδασε στο ΕΜΠ Εφαρμοσμένα Μαθηματικά και Φυσικές Επιστήμες. Ποια ήταν όμως η στιγμή εκείνη που τον έστρεψε στην τέχνη του κινηματογράφου;

«Ενας μαθηματικός μου, στο φροντιστήριο που πήγαινα στα Λιόσια, μαζί με τα Μαθηματικά, μας μιλούσε και για ταινίες. Ετσι ξεκίνησε και η αγάπη μου για το σινεμά. Σε αυτή την ηλικία είδα και το "Μίσος" του Κασοβίτς και τον "Θίασο" του Αγγελόπουλου. Με γοήτευσαν. Φοιτητής πια, στο Α' έτος του Πολυτεχνείου, έπεσε στα χέρια μου μια κάμερα, μια HI8 με κασέτα... Και κάπως έτσι έγιναν όλα, μόλις είδα τον κόσμο μέσα από το κάδρο, επειδή έκανα και Φυσική και έβλεπα τον κόσμο μέσα από διαστάσεις, μου φάνηκε ότι αυτά τα δύο, επιστήμη και Τέχνη, τέμνονται. Το σινεμά ήταν για μένα ένα καινούργιο πεδίο εξερεύνησης, οπότε κόλλησα το μικρόβιο και ξεκίνησα».

Οταν ξεκινούσα δεν υπήρχε πανεπιστήμιο για το σινεμά παρά μόνο οι διάφορες ιδιωτικές σχολές. Επειδή είχα πάντα μια αλλεργία στα ιδιωτικά κολέγια, όπως και τώρα, πήγα στη Σχολή Σταυράκου που ήταν, ας πούμε, η πιο παραδοσιακή σχολή σε σχέση με τις υπόλοιπες, εκεί πήγαιναν και σκηνοθέτες του "νέου κύματος".

Δυστυχώς δεν έχω άποψη για το Πανεπιστήμιο στη Θεσσαλονίκη, όμως απ' ό,τι μου έχουν μεταφέρει φοιτητές, δυστυχώς το Τμήμα είναι υποστελεχωμένο. Αλλά μια σχολή δεν αρκεί. Το σινεμά θέλει μια γενικότερη μόρφωση. Χρειάζεται γνώσεις και αντιλήψεις που διαμορφώνουν την πολιτική και αισθητική σου αντίληψη και αυτές τις παίρνεις από την ίδια τη ζωή. Δεν υποτιμώ τις σχολές. Σίγουρα χρειάζεται μια καλή σχολή, αλλά από εκεί και πέρα το σινεμά είναι ένας στοχασμός του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου, οπότε χρειάζεται να έχεις γνώση και για το πού στοχεύεις, ποιες είναι οι εξωτερικές συνθήκες γύρω σου, για να μπορείς να εμβαθύνεις στο μέσα σου και για να χρησιμοποιήσεις το όπλο αυτό στη μέγιστή του δύναμη. Ολοι αυτοί είναι τομείς που δεν καλύπτονται μόνο από μια σχολή κινηματογράφου και θεωρώ ότι ο σκηνοθέτης χρειάζεται πολύ περισσότερα πράγματα από το να είναι απλά ένας τεχνίτης σκηνοθέτης. Και δυστυχώς η τάση στην Εκπαίδευση είναι αυτή η φοβερή εξειδίκευση που σε κάνει γρανάζι ενός μηχανισμού. Δεν έχεις καμία ευρύτερη αντίληψη για το τι είναι αυτό που φτιάχνεις και μπορεί πολύ εύκολα να είσαι αναλώσιμος».

Με τη νέα του ταινία «Arcadia» ο Γιώργος Ζώης διαγωνίστηκε πρόσφατα στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα Encounters του 74ου Φεστιβάλ Βερολίνου αποσπώντας πολύ θετικές κριτικές. Τι πραγματεύεται στη νέα του ταινία;

«Η ταινία είναι μια στοιχειωτική ιστορία αγάπης, η οποία και θα βρει τη λύση της ανάμεσα σε δύο παράλληλους κόσμους, τον φυσικό και τον μεταφυσικό. Καταπιάνεται έντονα με την έννοια της απώλειας. Και όταν λέω απώλεια, μπορεί να είναι η απώλεια μιας αγάπης, η απώλεια ενός ανθρώπου, ενός δικού μας ανθρώπου. Εχει να κάνει με αυτό που λέμε στοίχειωμα και πώς μας στοιχειώνουν οι άνθρωποι και πώς τους κουβαλάμε μαζί μας, σε κάθε βήμα που κάνουμε, ακόμα και όταν τους έχουμε χάσει. Πρόκειται για μια ταινία που κινείται ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη φαντασία, με κάποια στοιχεία μαγικού ρεαλισμού. Είναι, με έναν τρόπο, μια πολύ προσωπική ταινία, αλλά και μια ταινία με την οποία μπορεί να συνδεθεί οποιοσδήποτε άνθρωπος».

Επισημαίνοντάς του ότι η «Arcadia» δεν έχει σχέση με προηγούμενες ταινίες, μας λέει: «Εμένα με ενδιαφέρει κάθε φορά να πειραματίζομαι και σε κάτι καινούργιο... Με ενδιαφέρει πάρα πολύ να μην επαναπαύομαι σε μια μανιέρα, σε ένα είδος σινεμά που το ξέρω και ίσως να το κάνω και καλά και να συνεχίζω, αντίθετα με ενδιαφέρει να ρισκάρω, να τολμάω, να πηγαίνω σε νέα είδη κάθε φορά και να πειραματίζομαι. Ακόμα και όταν δεν βγαίνουν όλα όπως θα ήθελα - κάθε φορά και ο πειραματισμός έχει ένα ρίσκο. Νομίζω ότι εκεί που βαθαίνεις, εκεί πραγματικά τολμάς, είναι και εκεί που μπορεί να βγει κάτι ξεχωριστό. Τότε διευρύνεις αρχικά τα δικά σου όρια και κάποιες φορές και της ίδιας της τέχνης του σινεμά».

Και ποια «γεύση» του άφησε το Φεστιβάλ του Βερολίνου; «Επειδή έχω πάει σε αρκετά φεστιβάλ, και στις Κάννες και τη Βενετία, σίγουρα το Φεστιβάλ του Βερολίνου σε σχέση με τα άλλα δύο είναι το λιγότερο glamourous... Μέχρι στιγμής τουλάχιστον, διότι αλλάζει διεύθυνση. Αυτό που αποκόμισα είναι ότι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία στους δημιουργούς και στις ταινίες τους, και στις πιο ριζοσπαστικές και στις πιο ανατρεπτικές και σε ταινίες από πάρα πολλές χώρες που δύσκολα θα βρουν διανομή. Δίνει το δικαίωμα να τις δείξεις στον κόσμο ανεξαρτήτως αν έχεις μεγάλα ονόματα ή μεγάλο προϋπολογισμό από πίσω. Με αυτήν την έννοια θεωρώ ότι το Βερολίνο, όπως ήταν μέχρι στιγμής σε σχέση με τα τρία μεγάλα ευρωπαϊκά φεστιβάλ, είναι το φεστιβάλ που δίνει τη μεγαλύτερη αντίθεση των πραγμάτων. Νιώθω ότι με την καινούργια διεύθυνση θα προσπαθήσει να μιμηθεί τα άλλα δύο, να γίνει αυτό που λέμε "πιο κόκκινο χαλί". Εγώ το ονομάζω λίγο gentrification, όπως ακριβώς υπάρχει το gentrification που μας διώχνει από το κέντρο της Αθήνας και κάνει πολύ δυσβάσταχτο το κόστος ζωής μας. Ετσι υπάρχει ένα ανάλογο red carpet gentrification στα φεστιβάλ που διώχνει πάρα πολλούς δημιουργούς από το κέντρο της θέασης και βάζει μέσα από μεγάλες πλατφόρμες μέχρι πολύ μεγάλες, πιο mainstream παραγωγές».

Πολλοί ήταν αυτοί που χαρακτήρισαν τη φετινή διοργάνωση του Φεστιβάλ του Βερολίνου την πιο πολιτική σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Ο Γ. Ζώης σημειώνει ότι «πράγματι, στο Φεστιβάλ είχε δοθεί από την αρχή πολιτικός τόνος, οπότε τα μεγάλα βραβεία πήγαν σε πιο πολιτικές ταινίες. Γενικότερα η κυρίαρχη τάση των σκηνοθετών ήταν ότι έστειλαν όλοι μηνύματα αλληλεγγύης προς την Παλαιστίνη. Αυτή η στάση τους χαρακτηρίστηκε από την πολιτική εξουσία μονομερής αντίδραση.

Γενικότερα τα μεγάλα φεστιβάλ και ιδρύματα Τέχνης είναι θεσμικά όργανα, δηλαδή ελέγχονται και από την πολιτική εξουσία και χρηματοδοτούνται επίσης και από πολλούς μεγιστάνες που έχουν σχέση με συμφέροντα, λόμπι σε όλο τον κόσμο, οπότε δεν περιμένω από αυτούς να κάνουν μια επαναστατική πολιτική δήλωση. Είναι λίγο ουτοπικό να το περιμένω. Καλά κάνουμε και τους το ζητάμε ως καλλιτέχνες, αλλά περιμένω από τους ίδιους τους καλλιτέχνες να αντιδράσουν σε αυτό. Υπάρχουν καλέσματα, όπως έγινε πρόσφατα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης ή όπως ο λόγος του Τζόναθαν Γκλέιζερ στα Οσκαρ. Θεωρώ ότι υπάρχουν καλλιτέχνες αυτή τη στιγμή ατομικά και μέσα από συλλογικές διεκδικήσεις που κάνουν τη διαφορά. Πάρα πολλά από τα ιδρύματα και μεγάλες εφημερίδες Τέχνης απέλυσαν εργαζομένους που έδειξαν την αλληλεγγύη τους. Εγώ και μέσω της προσωπικής μου στάσης αλλά και μέσω των καλεσμάτων είμαι από τους ανθρώπους που δηλώνουν συμπαράσταση».

Οι προσκλήσεις που έχει δεχτεί ο Γιώργος Ζώης από διάφορα φεστιβάλ για να συμμετάσχει η ταινία του είναι πολλές. Σε ένα όμως αρνήθηκε να πάει και αυτό είναι το Φεστιβάλ της Ιερουσαλήμ. «Δεν μπορώ να απαντάω σε ερωτήσεις του κοινού και 20 χιλιόμετρα πιο πέρα ο στρατός να δολοφονεί αμάχους. Κάλεσα και άλλους Ελληνες σκηνοθέτες και παραγωγούς να αρνηθούν την πρόσκληση», μας λέει χαρακτηριστικά.

«Είδα την ταινία του Τζόναθαν Γκλέιζερ (σ.σ. "Ζώνη Ενδιαφέροντος") που τη θεωρώ αριστούργημα. Είναι μια ταινία που αναφέρεται μεν στη ναζιστική Γερμανία, δεν μιλάει για το τότε αλλά για το τώρα. Αυτό που μας λέει είναι ότι δεν μπορούμε εμείς να ζούμε στον δικό μας προσωπικό παράδεισο και δίπλα να υπάρχει η φρίκη.

Ετσι, θεώρησα ότι δεν μπορώ να συμμετάσχω σε ένα φεστιβάλ, όσο προοδευτικό κι αν είναι από τους ανθρώπους που το διαχειρίζονται, και δίπλα να διαπράττεται γενοκτονία. Ολη η στάση που κρατάμε στην προσωπική μας ζωή έχει ένα κόστος, ειδικά όταν πας ενάντια στην πεπατημένη. Ομως, είμαι συνεπής με την προσωπική μου ηθική και την πολιτική μου στάση».

Πότε θα μπορέσει το κοινό να δει την «Arcadia» στις αίθουσες; «Η ταινία θα κυκλοφορήσει τον Νοέμβρη, μετά το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης». Ομως, ο Γιώργος Ζώης έχει στα σκαριά δύο νέα σενάρια που δουλεύει. «Το ένα είναι επιστημονικής φαντασίας, ένα ρετρό science fiction κάπου στα Βαλκάνια και το άλλο αφορά μια ιστορία ταξικής εκδίκησης σε ένα νησί».

Πριν ολοκληρώσουμε τη συζήτησή μας τον ρωτάμε να μας πει ποια είναι η άποψή του για το ελληνικό σινεμά.

«Δεν υπάρχει ένα κύμα που να ενώνει τους δημιουργούς. Ο καθένας τους είναι μια διακριτή φωνή. Νομίζω ότι οι ταμπέλες που βάζουμε έχουν ξεθωριάσει και θεωρώ ότι θα βγουν πολύ ωραία πράγματα ιδιαίτερα από τους νέους δημιουργούς. Υπάρχουν πολλοί νέοι σκηνοθέτες μικρού μήκους που κάνουν πολύ ιδιαίτερες ταινίες σε σχέση με 10, 20, 30 χρόνια πριν, κι από αυτούς ανυπομονώ να δω τις μεγάλου μήκους τους...».