ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η γνωριμία του ελληνόφωνου αναγνωστικού κοινού με τον Τούρκο κομμουνιστή ποιητή Ναζίμ Χικμέτ ξεκίνησε από τα σπλάχνα της δημιουργίας του νέου τουρκικού έθνους - κράτους, μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Η νέα πρωτεύουσα ιδρύεται, το 1923, στο οροπέδιο της Αγκυρας, όμως η Κωνσταντινούπολη εξακολουθεί να παραμένει το διαχρονικά ιστορικό κέντρο.

Σ' αυτήν γεννιούνται και παίρνουν τις πρώτες γνώσεις τους σε αναγνωρίσιμα εκπαιδευτήρια, όπως το Ζωγράφειον Γυμνάσιον - Λύκειον και τα γαλλικά Σεν Ζοζέφ και Σεν Μισέλ, οι συγγραφείς και μεταφραστές Αβραάμ Παπάζογλου και Βασίλης Κασαπάκης - στον οποίο θα αναφερθούμε το ερχόμενο Σαββατοκύριακο.

Ενεργοί στα πολιτιστικά δρώμενα της πολυεθνικής, πολυφυλετικής, πολυγλωσσικής και πολυθρησκευτικής πόλης, αποτελούν κυρίαρχα υποκείμενα παραγωγής πολιτισμού, ιδιαίτερα στα κρίσιμα χρόνια του Μεσοπολέμου, οπότε κι έρχονται σε επαφή με το έργο του πρωτοεμφανιζόμενου Ναζίμ Χικμέτ, γεννημένου στην Ανω Πόλη της Θεσσαλονίκης (1902 - 1963).

Εχει σημασία να τονίσουμε ότι ο Αβραάμ Παπάζογλου, ο οποίος βλέπει το φως του κόσμου το 1910, αποτελεί προβεβλημένη μορφή στα πολίτικα Γράμματα. Μετά τη μετακίνησή του στη Θεσσαλονίκη, τα ίχνη του χάνονται, το 1941, αφού συλλαμβάνεται, σε ηλικία 31 ετών, από τους Γερμανούς.

Η έκδοση της «Φιλολογικής Πρωτοχρονιάς», δικό του δημιούργημα, από το 1930 έως το 1933, τον έφερε σε επαφή με σύμπασα την ελληνική, κυπριακή και τουρκική πρωτοπορία συγγραφέων.

Ωστόσο, έχει σημασία ν' αναφέρουμε ότι συνεργάζεται με σημαίνοντα ελλαδικά περιοδικά, όπως τη «Νέα Εστία», τις «Μακεδονικές Ημέρες» - στην πρώτη φάση τους, από το 1932 έως το 1939 -, τα «Μουσικά Χρονικά» (1928 - 1933) ή με το βραχύβιο «Ρυθμός» (1932 - 1934).

Επί τροχάδην θα επισημάνουμε τις κρίσεις του, στη «Νέα Εστία», το συντηρητικό αστικό έντυπο, το οποίο, ωστόσο, παραδόξως δεν θυσιάζει την πληροφορία στην ιδεολογική επιλογή της.

Ετσι, στο τεύχος 126 του 1932, ο Αβραάμ Παπάζογλου κρίνει το τελευταίο βιβλίο του Χικμέτ, «Γιατί αυτοκτόνησε ο Μπενερτζή», το οποίο χαρακτηρίζει «το καλλίτερο τουρκικό βιβλίο, στους δυο πρώτους μήνες του 1932». Το οποίο δεν κρύβει ότι η κυκλοφορία του προκάλεσε θόρυβο, γιατί θεωρήθηκε ο συγγραφέας του μπολσεβίκος.

Τρία τεύχη μετά, συγκριμένα στο τ. 129 της ίδιας χρονιάς, παρουσιάζει το θεατρικό «Καφάτασι» («Κρανίο»), το οποίο το αντιμετωπίζει ως παράδειγμα ανανέωσης του τουρκικού θεάτρου. Παίχτηκε σε 5 μόνο παραστάσεις, γιατί μετά απαγορεύτηκε, καθώς ο Τούρκος δημιουργός έχει ήδη μπει στο μάτι του κεμαλικού καθεστώτος.

Παραλείποντας τη σχέση του Παπάζογλου με άλλους Τούρκους συγγραφείς, θα σας παρουσιάσουμε μερικώς το κείμενό του «Σύγχρονοι Τούρκοι ποιητές. Ναζίμ Χικμέτ» (Σεπτέμβρης 1933), στο πειραϊκό περιοδικό «Ρυθμός» του Π. Σ. Βαρβαρέσου, μαζί με ορισμένους στίχους του ποιήματος «835 στίχοι».

Στο ίδιο τεύχος, αποσπασματικά μεταφράζει τα ποιήματα του κομμουνιστή ποιητή «Για πουκάμισα, γραβάτες, κ.τ.λ. κ.τ.λ.», «Τέσσερα πρόσωπα και τέσσερα ποτήρια», «Η πόλη πώχασε τη λαλιά της», «Γιατί αυτοκτόνησε ο Μπενερτζή».

Ας δώσουμε τον λόγο στον μόλις 23χρονο Αβραάμ Παπάζογλου:

«Δεν φαντάζουμαι να υπάρχει κανείς στην Τουρκία, που να μην ξαίρει το όνομα του Ναζίμ Χικμέτ. Του ποιητή που μια βδομάδα ύστερα από την έκδοση κάθε βιβλίου του, φυλακίζεται, δικάζεται, κι' άλλοτε καταδικάζεται ελαφρότερα κι' άλλοτε πιο βαρειά, του ποιητή που δίνοντας κάποτε κάποιο του έργο (...), αναγκάστηκε να κρύψει τ' αληθινό του όνομα για να μπορέσει να κρατήσει το πρόγραμμα δίχως να κατεβαστεί μετά την πρώτη ή τη δεύτερη παράσταση ως επαναστατικό. Του Ναζίμ Χικμέτ που τώρα δικάζεται γιατί η τελευταία του συλλογή ''Γκετζέ γκελέν τελγράφ - Ο νυχτερινός τηλέγραφος'' κρίθηκε ''επικίνδυνη για τη δημόσια ησυχία''».

Δεν θα σταθούμε στα βιογραφικά, τα οποία παραθέτει στη συνέχεια, αλλά θα σταθούμε στην καίρια αισθητική προσέγγισή του:

«Το είδος της ποίησης του ιδιόρρυθμου αυτού Τούρκου ποιητή, μπορεί να καταταχθεί στον υπερρεαλισμό. Είναι μια ποίηση καινούρια πέρα για πέρα και πρωτάκουστη στον τόπο αυτό όπου το κοινό είναι συνηθισμένο να διαβάζει στίχους στους οποίους ο έρωτας, τ' αηδόνι και το ρόδο είναι τα προσφιλή θέματα, γύρω στα οποία η φαντασία του κάθε ποιητή βρίσκει το μέσο να εκδηλωθεί και να δημιουργήσει. Παράλληλα, ο Ναζίμ Χικμέτ είναι ο μόνος ποιητής της σύγχρονης Τουρκίας που αποφεύγει τις περσικές και αραβικές λέξεις με τις οποίες είναι κατά 80 στα εκατό πνιγμένη. Ξαίρει πολύ καλά την παρθένα τουρκική γλώσσα και, το σπουδαιότερο, ξαίρει να την μεταχειρίζεται μ' αρμονία και μέτρο.

Το ''πιστεύω'' του, ο ποιητής μας το διατύπωσε στους στίχους του ''Η θεωρία της τέχνης'' στον τόμο του ''835 στίχοι'':

"Κάποτε κι' εγώ τραβώ ένα - ένα τα αχ της καρδιάς μου

Σαν κομπολόγι από ματόχρωμο ρουμπίνι.

Και του κομπολογιού μου αυτού ο σπάγκος

είναι από τρίχες χρυσής κόμης.

Ομως τα φτερά πόχει στις πλάτες της

Η θεά που μου εμπνέει τα ποιήματά μου,

Είναι από τα σιδερένια των κρεμαστών γεφυριών μου.

Αξίζει ν' ακουσθεί, δε λέγω όχι, το λυρικό παράπονο

του αηδονιού στο ρόδο.

Ομως η γλώσσα που καταλαβαίνω εγώ, είναι

οι σονάτες του Μπετόβεν, παιγμένες από μπρούντζους

σανίδια, σίδερα, κόκκαλα και καρφιά.

Εσύ μπορείς να κάμεις άνω - κάτω τον κόσμο με τ' άλογό σου,

Εγώ δεν αλλάζω με το πιο γαλαζοαίματο αράπικο άτι,

το σιδερένιο μου άλογο που τρέχει πάνω σε σιδερένιες ράγες

110 χιλιόμετρα την ώρα.

Κάποτε το μάτι μου σαν σαστισμένη μύγα

πάει και σταματά πάνω στα μαστορικά δίχτυα μιας αράχνης,

όμως κυρίως θαυμάζω εγώ, τις όμοιες με βουνά

οικοδομές από μπετόν αρμέ, με 77 πατώματα, που τις δουλέψαν

οι χτίστες μου με τις μαβιές τις μπλούζες.

Κι' αν καμμιά φορά στη γέφυρα τον Αδωνι, της αντρίκιας

Ομορφιάς το Θεό, συναντήσω, πίστεψέ με πως θα προσπεράσω

ίσως δίχως να του ρίξω ούτε μια ματιά!

Μα δε μπορώ να περάσω δίχως να προσέξω τα μάτια

Με τα στρογγυλά γυαλιά του φιλοσόφου μου, και του θερμαστή μου

το ιδρωμένο λαμπερό πρόσωπο.

Εγώ καπνίζω τσιγάρα και τρίτης ποιότητας, φθάνει νάναι

καμωμένα με ηλεκτροκίνητες μηχανές, και δεν μπορώ

να νοιώθω στα χείλη μου καπνό και της Σαμψούντας ακόμα

όμως στριμμένο με το δάχτυλο.

Και δεν άλλαξα ούτε θ' αλλάξω τη γύμνια τη θεσπέσια της Εύας

με τη γυναικούλα μου που φορεί πετσένιο κασκέτο και πετσένια μπλούζα

Τι τα θέτε; Ισως να με βρίσκετε έτσι πολύ "πεζό".

Ομως, πέστε με, τι μπορώ να κάμω;

Να που αγαπώ πιότερο τα δικά μου τα παιδιά,

από αυτά της μάνας-γης..!»

ΥΓ: Εξήντα χρόνια από τον θάνατο του κομμουνιστή ποιητή Φώτη Αγγουλέ (1911 - 1964), του ατσαλωμένου αγωνιστή που έπαιξε τη ζωή του κορόνα - γράμματα. Ας ανατρέξουμε στην έκδοση της «Σύγχρονης Εποχής» «Ποιήματα», στην οποία στεγάζονται τα συγκλονιστικά τεκμήρια της αδάμαστης προσωπικότητάς του.