Είναι γεγονός ότι το δίχρονο 1989 -1990 διαδραματίστηκαν γεγονότα και εξελίξεις σαν χιονοστιβάδα, με κυρίαρχα αυτά των ανατροπών των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Οι συγκεκριμένες εξελίξεις, κάτω και από την προπαγανδιστική επίδραση των εννοιών «περεστρόικα» και «γκλάσνοστ», (ανασυγκρότηση και διαφάνεια), που ως συνθηματικές καθιερώθηκαν από την τότε κομματική και κρατική ηγεσία της ΕΣΣΔ, για να προσδιορίσουν την πολιτική του ΚΚΕ τα τελευταία πέντε χρόνια. Πολιτική που επιδίωκε την ανανέωση του σοσιαλισμού, και χαρακτηρίζονταν ως «επανάσταση μέσα στην επανάσταση», ως δύναμη ώθησης από τη «στασιμότητα», ως «πνοή ανέμου δημοκρατίας» στο σοσιαλισμό και πολλά άλλα τότε εύηχα συνθήματα. Ολ' αυτά θεωρούνταν ως «επαναστατική ανανέωση του σοσιαλισμού». Και, βεβαίως, στο επίπεδο της οικονομίας άρχισαν να εμφανίζονται καπιταλιστικές σχέσεις, (νόμος για την πούληση της γης και τη δημιουργία φάρμερς, δηλαδή ιδιοκτητών κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ, στο όνομα της αύξησης της αγροτικής παραγωγής), ενώ στο εποικοδόμημα το σοβιετικό σύστημα μετατρεπόταν σε «προεδρικό» και καταργούνταν από το Σύνταγμα ο καθοδηγητικός ρόλος του ΚΚΣΕ, (στην πράξη ουσιαστικά είχε καταργηθεί, από την ίδια την ηγεσία του). Σε πολλές σοσιαλιστικές χώρες είχαν αρχίσει οι διαδηλώσεις από αντισοσιαλιστικά στοιχεία, οι οποίες και πιστοποιούσαν τον «άνεμο της δημοκρατίας», εμφανίστηκαν διάφορα πολιτικά κόμματα, ενώ τα κομμουνιστικά κόμματα αυτομεταρρυθμίζονταν προς τη σοσιαλδημοκρατία. Στην ουσία, κάτω από το σύνθημα για περισσότερη δημοκρατία, ελευθερία και διαφάνεια, προωθούνταν η καπιταλιστική παλινόρθωση.

Η ΚΕ του ΚΚΕ το Γενάρη του 1990, κάτω από την επίδραση αυτών των γεγονότων εκτιμά: «Σε τελευταία ανάλυση, οι εξελίξεις αυτές, που εμφανίζονται με ποικιλία μορφών σε κάθε χώρα, εκφράζουν την ανοιχτή, οξεία κρίση ενός συγκεκριμένου τύπου ανάπτυξης και των κοινωνιών αυτών, την ανατροπή των διοικητικών, γραφειοκρατικών τους γνωρισμάτων και το άνοιγμα, μέσα από συγκρούσεις, του δρόμου για μια δημοκρατική αναγέννηση του σοσιαλισμού και το πέρασμά του σ' ένα νέο, ανώτερο στάδιο, που ανταποκρίνεται στην ανθρώπινή του ουσία».

Το ότι υπήρχαν προβλήματα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού και μάλιστα οξυμένα αυτό ήταν γεγονός. Αλλά, εδώ φαίνεται όχι μόνο η επίδραση των γεγονότων και η ερμηνεία τους σύμφωνα με την ερμηνεία που έδιναν τότε τα κομμουνιστικά κόμματα αυτών των χωρών, αλλά και η αδύνατη θεωρητική προσέγγιση και μελέτη τους, γεγονός που εκτίμησε και το 14ο Συνέδριο του ΚΚΕ, αλλά και όλη η μετέπειτα θεωρητικά δουλιά μελέτης από το Κόμμα, που εκφράστηκε με την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη με τους προβληματισμούς για τους παράγοντες που καθόρισαν τις ανατροπές. Η βασική εκτίμηση ότι φορείς της αντεπανάστασης ήταν οι κομματικές και κρατικές ηγεσίες, με όχημα την πολιτική της «περεστρόικα και της γκλάσνοστ», απαντά πραγματικά ολοκληρωμένα στο κύριο αυτών των εξελίξεων.

Βεβαίως, η ΚΕ του ΚΚΕ, στην ίδια ολομέλεια του Γενάρη του 1990, κάνει και την εκτίμηση: «Σε ορισμένες σοσιαλιστικές χώρες γίνεται όχι απλώς μια αποκατάσταση πιο ανοιχτής πολιτικής ζωής, αλλά κι ανάπτυξη μιας οξύτατης πολιτικής διαπάλης για την εξουσία και τον προσανατολισμό της κοινωνίας... Το πρόβλημα προς τα πού θα εξελιχτεί τελικά η κατάσταση δεν είναι εκ των προτέρων λυμένο». Εδώ εκτιμιέται ότι γίνεται διαπάλη ανάμεσα στη διατήρηση του σοσιαλισμού καπιταλισμού και στην καπιταλιστική παλινόρθωση. Αλλά, σχετικά με την πολιτική της «Περεστρόικα» διαπιστώνεται ότι «η πιο ολοκληρωμένη σοσιαλιστική μεταρρύθμιση άρχισε στη Σοβιετική Ενωση με πρωτοβουλία του ΚΚΣΕ». Και σε άλλο σημείο, ο ολομέλεια σημειώνει: «Το ΚΚΕ πρέπει... να απαντήσει στις θεωρίες που εμφανίζουν τις σοσιαλιστικές μεταρρυθμίσεις ως σύγκλιση με τον καπιταλισμό...». Η ζωή βεβαίως και η μετέπειτα θεωρητική μελέτη απέδειξε ότι οι μεταρρυθμίσεις άνοιξαν το δρόμο στην καπιταλιστική παλινόρθωση.

Με δεδομένη αυτή την εξελισσόμενη πραγματικότητα το ΚΚΕ προετοιμάζεται για το 13ο Συνέδριό του. Η επίδραση, όμως, αυτών των γεγονότων γίνεται φανερή, όχι μόνο από την κρίση του 1989 και τη διάσπαση της ΚΝΕ, αλλά και στις εκλογοαπολογιστικές διαδικασίες στο Κόμμα αρχές του 1990. Το 14ο Συνέδριο κάνει τη διαπίστωση ότι τότε «εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα κρίσης». (Ντοκουμέντα, σελ.154).

Το 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ, σύμφωνα με την απόφαση του 12ου Συνεδρίου έπρεπε να προχωρήσει στην αλλαγή του Προγράμματος του ΚΚΕ, με δεδομένες τις εκτιμήσεις του Συνεδρίου για εξελίξεις στην κοινωνικοοικονομική και πολιτική πραγματικότητα στη χώρα και διεθνώς, οι οποίες απαιτούσαν προγραμματικές αλλαγές.

Ετσι τον Ιούνη του 1990 συγκαλείται η ευρεία ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, με συμμετοχή στελεχών των Επιτροπών Πόλεων και Περιοχών, μελών των Τμημάτων της ΚΕ, άλλων στελεχών του Κόμματος, για να συζητήσει το Προσχέδιο Θέσεων για το 13ο Συνέδριο. Το Προσχέδιο, βεβαίως, δημοσιεύτηκε ολόκληρο στο «Ριζοσπάστη» την ίδια μέρα που συνήλθε η Ολομέλεια, αλλά είχε διαρρεύσει στον αστικό Τύπο, από τα στελέχη που επιδίωκαν την αλλαγή του χαρακτήρα του ΚΚΕ. Ετσι, ο Τύπος της ίδιας μέρας ασχολήθηκε με την Ευρεία Ολομέλεια, κάνοντας λόγο για διαφωνίες, σκληρές κόντρες στο ΚΚΕ, ανάμεσα σε «συντηρητικούς» και «ανανεωτικούς», προσφιλείς χαρακτηρισμοί και αυτών των στελεχών που έκφραζαν τις οπορτουνιστικές απόψεις στο Κόμμα, οι οποίοι βεβαίως αυτοαποκαλούνταν «ανανεωτικοί».

Το Προσχέδιο Θέσεων, ουσιαστικά ήταν προγραμματικό κείμενο, και ταυτόχρονα πρότεινε μια σειρά θεμελιακές αλλαγές στο καταστατικό, των οποίων το ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο και η θεωρητική τους βάση είχαν ως πηγή τη σοσιαλδημοκρατία. Ενα, επίσης, χαρακτηριστικό του ήταν ότι για πρώτη φορά σε κείμενο του Κόμματος εμφανίζονται, σε ζητήματα που υπήρχαν διαφορετικές προσεγγίσεις, δυο απόψεις σε τρία καίριας σημασίας ζητήματα.

Το ένα είχε σχέση με τη διατύπωση και την ουσία της επιστημονικής κοσμοθεωρίας, για την οποία τα στελέχη της αντικομματικής ομάδας θεωρούσαν τον Μαρξισμό - Λενινισμό «σχηματική αναφορά», και «κλειστό κωδικοποιημένο σύστημα αντιλήψεων που στραγγίζει τη ζωντάνια της μαρξιστικής και λενινιστικής σκέψης» και ότι «η αναφορά αυτή, (σ.σ. στον Μαρξισμό - Λενινισμό), δυσκολεύει να γίνει αντιληπτό στο Κόμμα το βάθος της ανάπτυξης και ανανέωσης των θεωρητικών του βάσεων. Δηλαδή, έλεγαν ότι η ίδια η Επιστημονική Κοσμοθεωρία εμποδίζει το Κόμμα να την αναπτύξει στις σύγχρονες συνθήκες. Ετσι, πρότειναν την εξής διατύπωση: «Θεμελιακή βάση της ιδεολογίας του Κόμματος είναι οι ιδέες των Μαρξ - Ενγκελς και Λένιν, που αποτελούν τη μόνιμη πηγή ανάπτυξης του διαλεχτικού και του ιστορικού υλισμού, ανανέωσης της θεωρίας του και άντλησης πολύτιμων μεθοδολογικών εργαλείων ανάλυσης». Αυτό σήμαινε, ουσιαστικά, καταργούμε τη θεωρία. Η «σκέψη» δε λέει τίποτα.

Ταυτόχρονα, στο Προσχέδιο ήταν διατυπωμένη ως δεύτερη, η σωστή άποψη:«Το ΚΚΕ βασίζεται στη μαρξιστική - λενινιστική θεωρία, η οποία δεν είναι δόγμα αλλά καθοδήγηση για δράση».

Σε σχέση με τη θεμελιακή αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, υπήρχε διατυπωμένη η άποψη που έλεγε ότι «ο όρος δημοκρατικός συγκεντρωτισμός δεν είναι ο πιο κατάλληλος να εκφράσει σήμερα τη βασική οργανωτική μας αντίληψη, την αναγκαία δημοκρατική ενότητα δράσης και τη διαλεχτική αποτελεσματικότητας και δημοκρατίας». Ετσι πρότειναν την κατάργηση της θεμελιακής λενινιστικής αρχής λειτουργίας και δράσης του επαναστατικού Κόμματος Νέου Τύπου, αφού επιδίωκαν την αλλαγή του χαρακτήρα του ΚΚΕ.

Ταυτόχρονα, ως δεύτερη, σωστή άποψη ήταν διατυπωμένη η εξής: «Ο όρος δημοκρατικός συγκεντρωτισμός πρέπει να διατηρηθεί, γιατί εκφράζει με ακρίβεια τη θεμελιακή οργανωτική αρχή του Κόμματος».

Επίσης, σχετικά με τον «Προλεταριακό Διεθνισμό», το προσχέδιο διατύπωνε την άποψη της αλλαγής του όρου, γιατί υπήρξε «τυποποίηση του περιεχομένου του προλεταριακού διεθνισμού», και «ταύτιση των ιδεών και των αξιών του σοσιαλισμού με τον "υπαρκτό σοσιαλισμό"». Ουσιαστικά, υπάρχει εδώ άρνηση του διεθνισμού σε συνδυασμό με την άρνηση του σοσιαλισμού, αφού εμμέσως θεωρείται ότι ο σοσιαλισμός που οικοδομούνταν τον 20ό αιώνα δεν ήταν σοσιαλισμός. Βεβαίως, διατύπωνε ως δεύτερη τη σωστή άποψη: «Ο διεθνισμός των Κομμουνιστικών Κομμάτων στις σύγχρονες συνθήκες συμπυκνώνεται στο όρο του Προλεταριακού διεθνισμού».

Το Προσχέδιο, βεβαίως, έκανε μια σειρά οπορτουνιστικές προσεγγίσεις στη σύγχρονη πραγματικότητα σοσιαλδημοκρατικής υφής όπως: «Ο σοσιαλισμός δεν πρέπει να κατανοείται ως μοντέλο, αλλά ως κοινωνικοί μετασχηματισμοί σε εθνική και διεθνή κλίμακα...». Δηλαδή, εμμέσως, θέτει ζήτημα αδυναμίας σοσιαλισμού σε μια χώρα. Επίσης, ενώ διατυπώνει το ζήτημα της κατάκτησης της εξουσίας, μιλά για «προώθηση μεταρρυθμίσεων» και μάλιστα ως εξής: «Προϋπόθεση για να έχουν πραγματικά δομικό χαρακτήρα οι μεταρρυθμίσεις αυτές και συνεπώς να οδηγούν σε ποιοτικούς μετασχηματισμούς, και σε μεταβολές επαναστατικού χαρακτήρα, είναι η επέκτασή τους στο σύνολο των πολιτικών οικονομικών και κοινωνικών δομών, ώστε να μην απορροφώνται στο υπάρχον σύστημα». Πώς, αφού υπάρχει κατάκτηση της εξουσίας οι μεταρρυθμίσεις μπορούν να απορροφηθούν στο υπάρχον σύστημα, δηλαδή στον καπιταλισμό; Αρα εμμέσως πλην σαφώς διατυπώνεται η άποψη ότι το πέρασμα στο σοσιαλισμό θα γίνεται με μεταρρυθμίσεις, ακυρώνοντας στην πράξη το ζήτημα της κατάκτησης της εξουσίας, ως προϋπόθεσης για το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται και από την άρνηση της δικτατορίας του προλεταριάτου, αφού το προσχέδιο διατύπωνε την άποψη ότι «ο ιστορικός - θεωρητικός όρος της δικτατορίας του προλεταριάτου... δεν μπορεί να εκφράσει τους στόχους και τις αξίες του Κόμματος για το σοσιαλισμό», σε συνδυασμό με την αταξική ή, πιο σωστά, αστική αντίληψη ότι «το ΚΚΕ θεωρεί οικουμενική την αξία της δημοκρατίας». Δηλαδή, θεωρούσε ότι δεν υπάρχει η αστική δημοκρατία και η προλεταριακή δημοκρατία, αλλά η δημοκρατία γενικά.

Σχετικά με την ΕΟΚ, το Προσχέδιο διατύπωνε την άποψη της αλλαγής της θέσης του Κόμματος για αποδέσμευση. «Με το δυνάμωμα της αλληλεξάρτησης στην Ευρώπη με τη συμπλήρωση της δεκαετίας σχεδόν ενσωμάτωσης της χώρας μας στην Κοινότητα, η λογική της εξόδου δεν μπορεί πια να προσφέρει στις σημερινές συνθήκες αποτελεσματικές και ρεαλιστικές λύσεις στα ζητήματα της ενεργητικής συμμετοχής στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας», διατύπωνε το προσχέδιο. Και, μάλιστα, σε μια περίοδο που η ΕΟΚ όδευε για τη μετατροπή της σε Ευρωπαϊκή Ενωση και ενίσχυση του ιμπεριαλιστικού της χαρακτήρα.

Αυτά είναι μερικά παραδείγματα, ενδεικτικά όμως για τον προσανατολισμό των στελεχών της επιτροπής, τα οποία έκαναν την εν λόγω επεξεργασία, με την ενεργή συμμετοχή του τότε Γραμματέα της ΚΕ Γρ. Φαράκου και ορισμένων μελών του ΠΓ και της ΚΕ. Ολα δε αυτά στο όνομα της ανανέωσης του Κόμματος.

Κατά τη συζήτηση στην Ευρεία Ολομέλεια έγινε οξύτατη αντιπαράθεση, αφού είχαν τεθεί σε αμφισβήτηση θεμελιακές αρχές της Κοσμοθεωρίας του Μαρξισμού - Λενινισμού, τόσο στα ζητήματα στρατηγικής και ταχτικής όσο και στα ζητήματα λειτουργίας και δράσης του Κόμματος. Η πλειοψηφία των μελών του ΠΓ και της ΚΕ, αντιτάχθηκε από σωστές θεωρητικά θέσεις στο προσχέδιο και υπερασπίστηκε το Κόμμα, τη θεωρία, την ιδεολογία του και τις αρχές του, όπως επίσης και πολλά από τα άλλα στελέχη που συμμετείχαν και πήραν το λόγο. Επίσης, ο ομιλία του Προέδρου τότε του Κόμματος και σημερινού Επίτιμου Προέδρου Χαρ. Φλωράκη, (δημοσιεύτηκε στο «Ριζοσπάστη», την επομένη της λήξης των εργασιών της Ολομέλειας), είχε μεγάλη συμβολή στην υπεράσπιση του χαρακτήρα και των αρχών του Κόμματος, στην οξύτατη διαπάλη που ήδη είχε πάρει ανοιχτό χαρακτήρα, ο οποίος τάχθηκε ενάντια στο προσχέδιο. «Κατά τη γνώμη μου το προσχέδιο αυτό εκφράζει θα 'λεγα μια άλλη φιλοσοφία. Ιδιαίτερα στα βασικά χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζουν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. Η φιλοσοφία είναι, επαναλαμβάνω, διαφορετική από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να σημαδεύουν, που πρέπει να θεμελιώνουν ένα Κομμουνιστικό Κόμμα. Και όπως καταλαβαίνετε είναι φυσικό να μη συμφωνώ με αυτή τη φιλοσοφία του προσχεδίου», είπε ανάμεσα σ' άλλα ο Χαρ. Φλωράκης. Βεβαίως, όπως είπαμε πιο πάνω ο αστικός Τύπος, τον οποίο χρησιμοποιούσαν τα στελέχη της αντικομματικής ομάδας ενάντια στο Κόμμα, επενέβαινε ήδη στα εσωτερικά του ΚΚΕ. Το Κόμμα όδευε προς το 13ο Συνέδριο με μια ανοιχτή, πλέον, κρίση εν μέσω οξύτατης ιδεολογικοπολιτικής διαπάλης.

Τα κείμενα επιμελείται ομάδα συντακτών του «Ριζοσπάστη»

ΑΥΡΙΟ Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ