Οπως εύστοχα είπε η Νατάσσα Μποφίλιου στο ντοκιμαντέρ της ΚΝΕ για τα 50 χρόνια του Φεστιβάλ: «Ολη η ιστορία της ελληνικής μουσικής έχει περάσει από το Φεστιβάλ της ΚΝΕ». Πράγματι έτσι είναι. Δεκάδες συνθέτες αυτά τα 50 χρόνια έκαναν τα πρώτα τους βήματα, παρουσίασαν εμβληματικούς δίσκους, δοκίμασαν πετυχημένες συνεργασίες, «συνομίλησαν» πλατιά με το κοινό μέσα από τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή».

Ολους αυτούς τους συνθέτες θα προσπαθήσει να χωρέσει το 50ό Φεστιβάλ στο αφιέρωμα που θα γίνει την Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη στην Κεντρική Σκηνή, στις 21.30, με τίτλο: «Εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο». Επιμέλεια - ενορχήστρωση: Μανόλης Ανδρουλιδάκης. Συμμετέχουν: Ρίτα Αντωνοπούλου, Βιολέτα Ικαρη, Δημήτρης Μπάσης, Μίλτος Πασχαλίδης, Ηρώ Σαΐα, Κώστας Τριανταφυλλίδης.

Από τον Ανδριόπουλο, τον Κηλαηδόνη, τον Λεοντή που έδωσαν το «παρών» από τα πρώτα Φεστιβάλ, έως τον Μούτση, τον Τόκα, τον Κόκοτο και τον Λάγιο που τους συναντάμε στο Φεστιβάλ τις επόμενες δεκαετίες, από τη «Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου» του Λουκά Θάνου, έως τον στίχο «και θαυμάζω λαέ μου τα έργα σου» που αφιέρωσε ο Γιάννης Μαρκόπουλος στην ΚΝΕ... το αφιέρωμα της Κεντρικής Σκηνής θα μνημονεύσει τη σχέση του Φεστιβάλ με μεγάλους συνθέτες.

Ο κορυφαίος Μίκης Θεοδωράκης σύνδεσε δεκαετίες της δημιουργικής του ζωής με το Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή». «Η αναγγελία και μόνο του Μίκη Θεοδωράκη και του συγκροτήματός του από τα μεγάφωνα της εξέδρας του Αλσους την Παρασκευή το βράδυ, ήταν αρκετή για να κάνει τον κόσμο να ξεσπάσει σε ζωηρά χειροκροτήματα που εναλλάσσονταν με συνθήματα υπέρ του ΚΚΕ», διαβάζουμε σε «Ριζοσπάστη» του 1980 για τη συμμετοχή του Μίκη στο 6ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ. Σε εκείνο το Φεστιβάλ ο Μίκης Θεοδωράκης, χαιρετίζοντας τις εκδηλώσεις, είχε σημειώσει πως «οι νέοι κομμουνιστές έκαναν την υπόθεση του ελληνικού τραγουδιού ένα από τα ακριβότερα λάβαρά τους στον δύσκολο και ηρωικό αγώνα του λαού μας...».

Ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν από τους στυλοβάτες του Φεστιβάλ, τόσο στα πρώτα του βήματα όσο και όταν μεγάλωνε και «θέριευε». Η παρουσία του δεν είναι τυπική και διεκπεραιωτική. Συμμετέχει ενεργά και συμβάλλει στο πρόγραμμά του κάθε χρόνο τη δεκαετία του 1980 τόσο με συναυλίες, όσο και με ιδέες, προτάσεις, αλλά και ως κριτής σε διαγωνισμούς τραγουδιών. Χαρακτηριστικά, στο 8ο και το 9ο Φεστιβάλ συμμετέχει ως κριτής στον διαγωνισμό του έντεχνου λαϊκού τραγουδιού μαζί με τους Γ. Ρίτσο, Λ. Παπαδόπουλο, Στ. Κουγιουμτζή, Φ. Ανωγειανάκη και άλλους. Ενώ για πολλά χρόνια μετά την κεντρική πολιτική συγκέντρωση και την ομιλία του ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, οι εκδηλώσεις του Φεστιβάλ έκλειναν με μεγάλη συναυλία του Θεοδωράκη και απαγγελία του Ρίτσου. Ανοίγοντας σαν φτερούγες τα χέρια του διηύθυνε και συνομιλούσε με τα πλήθη που αγκάλιαζαν το Φεστιβάλ, μέσα από τις μελωδίες του, που ήταν στενά δεμένες με τους αγώνες του λαού μας, που έκαναν τον ήλιο να μοιάζει «βέβαιος για τον κόσμο».

Για τους νεότερους, αξέχαστες θα μείνουν οι στιγμές από το 43ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», όπου ο συνθέτης έδωσε το «παρών» σε αφιέρωμα που είχε διοργανώσει προς τιμήν του η ΚΝΕ. Τον μεγάλο μουσικοσυνθέτη υποδέχτηκε όρθιο στον χώρο της κεντρικής σκηνής το κοινό χειροκροτώντας, ενώ η ΚΝΕ τον ευχαρίστησε που τίμησε με την παρουσία του για άλλη μια φορά το Φεστιβάλ στα 92 του χρόνια. Ο Μίκης έλαμπε δίπλα μας, μαζί μας στο Φεστιβάλ, σαν αυτό που πραγματικά ήταν: Ενας ζωντανός θρύλος! Και απολαύσαμε μια συναυλία που έκλεισε με το κοινό να τραγουδά όρθιο «της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ», με μάτια να βουρκώνουν και γροθιές να υψώνονται.

Η συμμετοχή του Μάνου Λοΐζου στις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ ήταν αδιάλειπτη από την πρεμιέρα του στο γήπεδο του Ζωγράφου, έως τον θάνατο του συνθέτη.

Στο 2ο Φεστιβάλ της ΚΝΕ το 1976 στην Καισαριανή, ο Μάνος Λοΐζος πρωτοπαρουσίασε τον δίσκο του «Τα τραγούδια μας» σε στίχους Φώντα Λάδη, όπου περιλαμβάνεται και «Το δέντρο» με σαφείς αναφορές στην ανάπτυξη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ.

Ο ίδιος είχε δηλώσει σε συνέντευξή του στον «Ριζοσπάστη» για το Φεστιβάλ της ΚΝΕ: «Πιστεύω ότι το Φεστιβάλ είναι αναγκαίο πάνω απ' όλα για πολιτικούς λόγους. Ο λαός και ιδιαίτερα οι νέοι έχουν υποχρέωση να γνωρίσουν σε βάθος την Ιστορία του ΚΚΕ και την πορεία του. Να μάθουν την Ιστορία του πιο βασανισμένου ελληνικού κόμματος. Σ' αυτό βοηθάει πολύ το Φεστιβάλ. Αλλος σημαντικός λόγος είναι το πολιτιστικό πανόραμα των προοδευτικών δημιουργών που το Φεστιβάλ μας δίνει την ευκαιρία να το καλύψουμε. Εξ άλλου βλέπω ότι έχει μεγάλη σημασία η παρουσία ενός τόσο πολυπληθούς κοινού στον χώρο του Φεστιβάλ τις μέρες που γίνεται, κάτι που συσφίγγει και στεριώνει νέες σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων».

Το 8ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή», το 1982, στο Αλσος Περιστερίου σημαδεύτηκε από την αναγγελία του θανάτου του Μάνου Λοΐζου, που συνέβη τη δεύτερη μέρα του Φεστιβάλ. Βαθιά συγκίνηση σκορπίστηκε στον χώρο... «Μόλις πριν από λίγο μάθαμε για τον πρόωρο χαμό του γνωστού κι αγαπητού μας συνθέτη Μάνου Λοΐζου. Το ΚΣ της ΚΝΕ εκφράζει τη βαθιά του θλίψη για τον θάνατό του. Ο Μάνος Λοΐζος στάθηκε πάντα στο πλευρό του λαϊκού κινήματος. Τα τραγούδια του έχουν βαθιές ρίζες στη λαϊκή μας παράδοση κι εκφράζουν τον καημό, την ελπίδα, την αγάπη, την αποφασιστικότητα του λαού μας για μια καλύτερη ζωή». Η πολύβουη γιορτή του Φεστιβάλ πάγωσε, σιώπησε... Επειτα τα τραγούδια του πλημμύρισαν τον χώρο και την επόμενη μέρα του Φεστιβάλ διοργανώθηκε μεγάλη συναυλία στη μνήμη του. Ενώ την επόμενη χρόνια ο διαγωνισμός έντεχνου λαϊκού τραγουδιού, που ο ίδιος τόσο είχε επικροτήσει, πήρε το όνομά του.

«Σπάνιο για τους θεσμούς να αντέχουν τόσα πολλά χρόνια. Τώρα ποιοι είναι οι λόγοι; Καταρχήν πιστεύω ότι είναι η πολιτική διάσταση. Γιατί το Φεστιβάλ της ΚΝΕ όπως το έχω ζήσει εγώ από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα έχει μία καθαρά πολιτική διάσταση και ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό το ότι η κάθε φορά νέα γενιά - δεδομένου ότι εδώ και 40 χρόνια έχουν υπάρξει τουλάχιστον τρεις γενιές που παρακολουθούν τις εκδηλώσεις του Φεστιβάλ - μαθαίνει την Ιστορία και τους αγώνες του ΚΚΕ, του κομμουνιστικό κινήματος. Αυτό ταυτόχρονα το καθιστά και πολύ απαραίτητο». Τα λόγια αυτά ανήκουν στον μεγάλο μας Θάνο Μικρούτσικο, που μίλησε πριν από δέκα χρόνια στο ντοκιμαντέρ της ΚΝΕ για τα 40 χρόνια του Φεστιβάλ.

Οταν στο ίδιο ντοκιμαντέρ τού ζητήθηκε να ξεχωρίσει μια στιγμή από τις συμμετοχές του στα Φεστιβάλ, μίλησε για τα τέλη της δεκαετίας του '70: «Οταν παρουσίασα τη μουσική πράξη στον Μπρεχτ, που ναι μεν ήταν ένα πολιτικό έργο, από την άλλη μεριά ήταν ένα έργο για πιάνο, δύο κλαρινέτα και φωνή - φωνή ο Γιάννης Κούτρας που τότε ήταν παντελώς άγνωστος - και 20.000 κόσμος επί μία ολόκληρη ώρα παρέμενε σιωπηλός παρακολουθώντας. Αυτό για μένα είχε εκτός από την πολιτική του σημασία και μία πολιτιστική σημασία και χαίρομαι που το εισέπραξα», είπε.

Ξεχωριστά μνημονεύουμε και το τραγούδι «Ρόδι» σε στίχους Δημήτρη Ραβάνη - Ρεντή που γράφτηκε για μια παράσταση αφιερωμένη στο ΚΚΕ, στο 7ο Φεστιβάλ ΚΝΕ - «Οδηγητή». Ο Θάνος Μικρούτσικος είχε ανασύρει το τραγούδι από το αρχείο του με τη φωνή της Μαρίας Δημητριάδη και το πρόσφερε στο Κόμμα.

Οσο για τους ΚΝίτες και τις ΚΝίτισσες τις τελευταίες δεκαετίες είναι αμέτρητες οι μοναδικές στιγμές που μας είχε χαρίσει ο Θάνος στα Φεστιβάλ, οι εξαιρετικές συναυλίες του, οι συμβουλές και οι προτάσεις του, τα αφιερώματα σε σπουδαίους δημιουργούς όπως ο Αλκης Αλκαίος, ο Γιάννης Ρίτσος κ.ά. που έκανε...

Μοναδική ήταν και η εμφάνισή του το 2017, στο 43ο Φεστιβάλ στο αφιέρωμα σε τραγούδια για την επαναστατική αλλαγή του κόσμου που έκανε την καλλιτεχνική επιμέλεια. Μόλις είχε γυρίσει από το Λονδίνο, όπου είχε υποβληθεί σε επέμβαση αφού είχε μάθει για την αρρώστια του. Ανέβηκε στη σκηνή, διηύθυνε τους μουσικούς του και δήλωσε στον «Ριζοσπάστη» από καρδιάς: «Σ' αυτήν τη βάρβαρη περίοδο που περνάμε, που όσο περνάει ο καιρός τόσο πιο βάρβαρη γίνεται, το ΚΚΕ και η ΚΝΕ είναι το Κόμμα στο οποίο μπορείς να στηριχτείς. Παρότι αντιμετώπιζα κάποια προβλήματα δεν θα μπορούσα να λείψω απ' το Φεστιβάλ της ΚΝΕ, το οποίο κάθε χρόνο γίνεται καλύτερο. Ο λόγος είναι απλός: Εδώ είναι ο κόσμος μου, εδώ είναι οι άνθρωποί μου!».

Σ' αυτόν τον δρόμο βάδισε μέχρι το τέλος, δίνοντας στο 45ο Φεστιβάλ την τελευταία συναυλία της ζωής του και λέγοντας από σκηνής: «Τα πράγματα, φίλες και φίλοι, είναι νόμος, αλλάζουν. Το θέμα είναι να τα αλλάξουμε στη σωστή κατεύθυνση, όχι στο χάος. Αλλά έστω σε αυτό που φαίνεται ουτοπία αυτήν τη στιγμή, το 'χω ξαναπεί κι εδώ, να φτάσουμε σε μια κοινωνία που δεν θα υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, να φτάσουμε σε μια κοινωνία που, όπως ο δικός μας Κάρολος είπε, ο ποιητής θα ψαρεύει και ο ψαράς θα γράφει ποιήματα. Εγώ το μόνο, το λίγο, που μπορώ να σας υποσχεθώ, είναι: Μέχρι τέλους, θα είμαι εδώ»!