Χωριά που σβήστηκαν απ' τον χάρτη (Βαψώρι, Πυξός, Σφήκα και τόσα άλλα), χωριά που αφέθηκαν να σβήσουν απ' τη φθορά του χρόνου (όλα της κοιλάδας των Κορέστειων και γύρω απ' αυτήν), χωριά που έδωσαν το αίμα και τη ζωή των καλύτερων παιδιών τους στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση με τα ονόματά τους να έχουν γραφτεί ανεξίτηλα στις σελίδες της Ιστορίας της τρίχρονης εποποιίας του ΔΣΕ. Χωριά της Πρέσπας, του Βιτσίου και του Βαρνούντα.

Ηρθε ο καιρός να μπορεί πλέον ο επισκέπτης της περιοχής να διαβάσει ένα προς ένα τα ονόματα των μαχητών του ΔΣΕ και των κατοίκων που έπεσαν στις μάχες.

Το ΚΚΕ ολοκληρώνει αυτές τις μέρες την κατασκευή δύο νέων Μνημείων στην περιοχή των Πρεσπών και τα αποκαλυπτήριά τους θα γίνουν την Κυριακή 27 Οκτώβρη 2024, ημερομηνία που ταυτίζεται και με την ίδρυση του ΔΣΕ το 1946. Στα αποκαλυπτήρια θα παραβρεθεί ο Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας.

Με τα δύο σημαντικά νέα Μνημεία στην περιοχή των Πρεσπών ενισχύεται το δίκτυο Μουσείων και Μνημείων που εδώ και αρκετά χρόνια αναπτύσσει το ΚΚΕ σε διάφορους τόπους, οι οποίοι συνδέονται άμεσα με την πορεία του επαναστατικού λαϊκού κινήματος στη διάρκεια του χρόνου.

Η κατασκευή του πρώτου Μνημείου βρίσκεται στο χωριό Καλλιθέα της Πρέσπας, στον περίβολο του χώρου όπου λειτουργεί ήδη από το 2019 το Μουσείο για το ΕΑΜ, τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ. Το Μνημείο αναφέρεται στους νεκρούς που έδωσαν τα 48 χωριά της ευρύτερης περιοχής της Πρέσπας την περίοδο 1946 - 1949. Η κατασκευή του δεύτερου Μνημείου αφορά στους νεκρούς που έπεσαν κατά κύριο λόγο στις τελευταίες μάχες του ΔΣΕ στην ευρύτερη περιοχή του Βιτσίου και ειδικότερα τον Αύγουστο του 1949. Το Μνημείο αυτό στήθηκε στο χωριό Κώτας, στον δρόμο που συνδέει την Καστοριά με την Πρέσπα.

Και τα δύο Μνημεία είναι προϊόν μιας μακροχρόνιας έρευνας, που αφορούσε στον εντοπισμό των περίπου 2.000 ονομάτων μαχητών και κατοίκων και τη διασταύρωση των σχετικών στοιχείων και έρχονται να καλύψουν ένα μεγάλο κενό που υπήρχε για αυτό το θέμα. Ειδικότερα:

Στον περιβάλλοντα χώρο του Μουσείου έγιναν αρκετές παρεμβάσεις και διαμορφώθηκε μνημειακός χώρος. Συγκεκριμένα, σε μαρμάρινες πλάκες από γρανίτη έχουν γραφτεί τα ονόματα περίπου 1.600 νεκρών μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ που έπεσαν σε μάχη και κατάγονται από 48 χωριά των Πρεσπών και γύρω από τη Φλώρινα.

Εγινε συστηματική δουλειά για να διαμορφωθεί ο κατάλογος των ονομάτων, με βάση τον κατάλογο από το Αρχείο της ΚΕ. Απευθυνθήκαμε σε όλα τα χωριά. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία επιβεβαιώθηκαν και συμπληρώθηκαν με νέα. Εγινε καλή διασταύρωση. Ηδη από το Μουσείο, από τα εγκαίνια και δώθε, έχουν περάσει χιλιάδες επισκέπτες. Με τη νέα του μορφή, το Μουσείο θα γίνει ένας ακόμα πιο σημαντικός χώρος επισκέψεων.

Στο χωριό Κώτα, Φλώρινας, που βρίσκεται στη διαδρομή από την Καστοριά προς Πρέσπες, έχει βρεθεί ομαδικός τάφος μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ. Εχει επισημανθεί εδώ και μερικά χρόνια κι είχε τοποθετηθεί μια μικρή πλάκα από την Οργάνωση Δυτικής Μακεδονίας. Δυο λόγια για την Ιστορία: Εξω ακριβώς από το νεκροταφείο του χωριού είχαν θαφτεί σε λάκκο νεκροί μαχητές του ΔΣΕ. Καθώς ήταν ξέφραγο, αγελάδες άρχισαν να ξεθάβουν σκελετούς. Τότε έγινε μια πρόχειρη περίφραξη από τους χωριανούς. Δεν έχουμε κανένα στοιχείο για το πόσοι ακριβώς είναι θαμμένοι σε αυτό το χωριό. Η τοποθεσία του ομαδικού τάφου όμως είναι στο κέντρο των μαχών που έγιναν στο Βίτσι, αρχές Αυγούστου 1949 και ως εκ τούτου αποφασίστηκε να αναφερθούν τα ονόματα των νεκρών στα υψώματα που περιβάλλουν την περιοχή. Σε συμφωνία με την Κοινότητα Κώτα και τον δήμο Πρεσπών αποφασίστηκε να διαμορφώσουμε τον χώρο σε μνημείο. Προσφέρθηκε ο Αλέκος Σολομωνίδης, με δικά του υλικά και έξοδα, να τοποθετήσει μνημείο. Σε συνεργασία με την Επιτροπή Μνημείων, με την επίμονη δουλειά του σ. Κώστα Σταμπολίδη και με αρκετή βοήθεια από τον δήμο και την κοινότητα διαμορφώθηκε ο χώρος και σχεδιάστηκε το μνημείο από την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσιρώνη και τον γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά. Είναι πολύ εντυπωσιακή όλη η κατασκευή: Περιλαμβάνει μεγάλη μαρμάρινη κατασκευή, πλάκες με 300 περίπου ονόματα μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ που έπεσαν στις τελευταίες μάχες στα υψώματα γύρω από το χωριό και αρκετοί μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν σε αυτόν τον χώρο. Τα ονόματα συγκεντρώθηκαν από το Αρχείο του Κόμματος και την έκδοση «Επεσαν για τη ζωή».

Στο φυλλάδιο που μοιράζεται στην περιοχή για τις εκδηλώσεις σημειώνεται:

«Πώς να περιγράψεις τη στιγμή που κάτοικος του χωριού Κώτας μας δείχνει ένα χωράφι και λέει: Να, εδώ είναι θαμμένοι οι αντάρτες. Την πρώτη έκπληξη διαδέχεται άλλη. Το χωράφι είναι χωρισμένο απ' το νεκροταφείο με ένα συρματόπλεγμα. Για χρόνια ήταν ξέφραγο αμπέλι. Μέχρι που τα γελάδια καθώς περπατούσαν και ξαναπερπατούσαν στη γη, άρχισαν να ξεθάβουν τα κόκαλα. Κι έτσι χτίστηκε μια μικρή μάντρα να εμποδίζει τα ζώα να μπούνε μέσα. Κι αφέθηκε το θέμα να ξεχαστεί...

Ε, δεν θα ξεχαστεί!».

Στην περίοδο δράσης του ΔΣΕ, πάνω απ΄ το χωριό Καλλιθέα υπήρχαν εργαστήρια ιματισμού, δίπλα στο χωριό Καρυές οι αποθήκες. Στον Λευκώνα ήταν τα έμπεδα. Στο Πλατύ και τον Λαιμό αναπτυσσόταν η Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, στον Αγιο Γερμανό η τροφοδοσία, πιο πέρα στην Οξυά και τη Μικρολίμνη ήταν τα εργαστήρια και η Σχολή Πυροβολικού. Τα υπόλοιπα χωριά, όπως το Ανταρτικό, η Σφήκα, η Κρυσταλλοπηγή, η Δασερή, το Αγκαθωτό, η Πύλη, ο Πυξός, αλλά και τα χωριά των Κορεστείων είχαν τη συμβολή τους στην τροφοδοσία, ενώ στο Βροντερό ήταν το μεγάλο νοσοκομείο, σε σύνδεση με τα νοσοκομεία στο Περβάλ και το Τίρνοβο.

Το ΚΚΕ έχει την πεποίθηση ότι πραγματική και ουσιαστική τιμή στην Ιστορία του ΔΣΕ και γενικότερα στην ηρωική εκατοντάχρονη πορεία του ως Κομμουνιστικού Κόμματος, αποτελούν τόσο η διδαχή από αυτήν, όσο και η εξαγωγή συμπερασμάτων που ισχυροποιούν την ταξική πάλη σήμερα, τον αγώνα για τον σοσιαλισμό - κομμουνισμό (απόσπασμα από τη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 70 χρόνια του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας 1946 - 1949).