Με αφορμή τη διαβούλευση που έχει ξεκινήσει για το νέο Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ) της Αθήνας, τοποθετηθήκαμε σε εκδήλωση της δημοτικής αρχής, όπου παρουσιάστηκαν τα πρώτα σχέδια και σενάρια «χωρικής ανάπτυξης του δήμου Αθηναίων».

Δεν κρίνουμε όσα παρουσιάστηκαν ως τεχνοκρατικές επιλογές. Και αυτό γιατί, το πώς αποτυπώνεται ένα πολεοδομικό - χωροταξικό σχέδιο αντανακλά το ποιο είναι το οικονομικό σχέδιο, το σχέδιο ανάπτυξης και οι ιεραρχήσεις που καλείται να υπηρετήσει.

Με άλλα λόγια, αποτυπώνει στον χώρο μια συνολική στρατηγική και πολιτικές επιλογές. Συνεπώς, το ΤΠΣ της Αθήνας δεν μπορεί να αποκλίνει από την κατεύθυνση του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αττικής (ΡΣΑ), δεν μπορεί να αποκλίνει από τις στρατηγικές επιλογές που έχουν καθοριστεί για το τι και πώς θα είναι η Αττική και η Αθήνα μέσα στον συνολικό σχεδιασμό του αστικού κράτους και των κομμάτων του συστήματος, εκφράζοντας τις ιεραρχήσεις των επιχειρηματικών ομίλων, των επενδυτών, των «αναγκών της αγοράς».

Τι αποτύπωνε το ΡΣΑ και τι προβλέπεται σε αυτό για την Αθήνα: Μέσα σε μια Αττική που στόχος είναι να αποτελέσει διεθνή κόμβο μεταφορών και διαμετακομιστικού εμπορίου, στο πλαίσιο πάντα των στοχεύσεων της ελληνικής άρχουσας τάξης για τη λεγόμενη «γεωστρατηγική αναβάθμισή» της, με συγκεκριμένους κλάδους να ιεραρχούνται και να αναπτύσσονται (μεταφορές, logistics, ναυτιλία, τουρισμός και ορισμένοι κλάδοι της μεταποίησης και των υπηρεσιών), τοποθετείται μια Αθήνα με στόχο να είναι κέντρο διοικητικών υπηρεσιών και «τουριστικός προορισμός διεθνούς ακτινοβολίας».

Ετσι, όποιο σχέδιο καταρτιστεί τώρα δεν μπορεί να αποκλίνει από αυτήν τη στρατηγική επιλογή, θα έχει τέτοιες προτεραιότητες. Κι ακόμα και μια θετική επιλογή ή ένα θετικό μέτρο να υπάρχει μέσα σε ένα τέτοιο σχέδιο, θα είναι πάντα αμφίβολο αν θα υλοποιηθεί ή αν και από πού θα χρηματοδοτηθεί.

Εχουμε άλλωστε την εμπειρία από όσα προέβλεπε το ΤΠΣ του 1988 για την Αθήνα, από το οποίο δεκάδες αναφερόμενες παρεμβάσεις δεν υλοποιήθηκαν, είτε γιατί δεν ήταν στις προτεραιότητες κυβερνήσεων και τοπικών αρχών είτε γιατί δεν συνέφεραν επιχειρηματικά συμφέροντα, ή ακόμα και λόγω ανταγωνισμών μεταξύ επιχειρηματικών συμφερόντων.

Από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα Κουντουριώτικα όπου αναφερόταν ως στόχος η «ανάπλαση για τη δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων, παιδικού σταθμού, πεζόδρομου και πράσινου» αλλά δεν έχει προχωρήσει. Για το Πάρκο Γουδή, για το οποίο αναφερόταν «δημιουργία άλσους, πολιτιστικών λειτουργιών και αθλητικών εγκαταστάσεων» σήμερα, 36 χρόνια μετά, ο δήμος Αθηναίων δεν έχει κάνει καν ενέργειες για να αποδοθούν περίπου 450 στρέμματα από δύο πρώην στρατόπεδα, ενώ σταδιακά προχωράει μια πορεία εμπορευματοποίησής του!

Από την άλλη, έγιναν παρεμβάσεις σε χειρότερη κατεύθυνση από όσα προέβλεπε το ΤΠΣ του 1988, όπως, για παράδειγμα, το ΒΙΟΠΑ του Προμπονά, που αντί να μετατραπεί σε κοινόχρηστο χώρο, μετατράπηκε, με κυβερνητικές, νομοθετικές παρεμβάσεις και τελικά δικαστικές αποφάσεις, σε «ΒΙΟΠΑ προς εξυγίανση» και πλέον μπορούν να οικοδομηθούν μέχρι περίπου 27.300 τ.μ. με ύψος έως 14 μέτρα, επειδή υπήρχαν επιχειρηματικά συμφέροντα που εξυπηρετούνταν. `Η ακόμα, δεν υπήρχε σχεδιασμός στο προηγούμενο ΤΠΣ για το ποιες γειτονιές θα έχουν εξελιχθεί σήμερα σε διασκεδαστήρια, οι επενδύσεις, η αγορά το «έφτιαξαν».

Χαρακτηριστικό είναι, επίσης, ότι άνοιξε πάλι η κουβέντα τα τελευταία χρόνια για την ανάπλαση της περιοχής του Ελαιώνα, επειδή υπάρχει τεράστιο επιχειρηματικό, «επενδυτικό» ενδιαφέρον - πολλών εκατομμυρίων - και δεν είναι μόνο το γήπεδο της ΠΑΕ Παναθηναϊκός. Και επιβεβαιώνεται από το σχέδιο για το νέο ΤΠΣ που μας παρουσιάστηκε η κριτική που κάνουμε ως «Λαϊκή Συσπείρωση» ως προς το ποια στόχευση εξυπηρετείται, αφού δεν τίθεται ζήτημα να αξιοποιηθεί ο τεράστιος αυτός χώρος ως πνεύμονας πρασίνου για τους κατοίκους της πόλης... αλλά ως ένα «επιχειρηματικό πάρκο».

Αυτό που επιβεβαιώνουν τα αναφερόμενα παραδείγματα, είναι ότι ακριβώς επειδή η οικονομία, οι επενδύσεις καθορίζουν προς τα πού τελικά θα πάνε τα πράγματα, πάντα, ο όποιος σχεδιασμός γίνεται θα είναι ατελής και περιορισμένος λόγω της αναρχίας της παραγωγής και της ανισόμετρης ανάπτυξης κλάδων και τομέων στον καπιταλισμό. Και θα υπάρχουν πράγματα που θα μπαίνουν σε ένα χαρτί και δεν θα γίνονται ή άλλα που θα γίνονται χωρίς να είναι στο σχέδιο. Το ίδιο θα συμβεί και στο νέο ΤΠΣ όταν θα φτιαχτεί.

Στα σενάρια που παρουσιάστηκαν, καταγράφονται διάφορες γενικόλογες εύηχες προθέσεις αλλά, ταυτόχρονα, παίρνονται ως δεδομένα για τον σχεδιασμό, ακόμα και στα αναφερόμενα «θετικά σενάρια», αρνητικές παρεμβάσεις που δρομολογούνται και δεν έχουν ακόμα γίνει.

Οπως το κυβερνητικό σχέδιο για μεταφορά δεκάδων υπουργείων και κτιρίων διοίκησης από το κέντρο της Αθήνας στον χώρο της ΠΥΡΚΑΛ, για την οποία μάλιστα το Δημοτικό Συμβούλιο έχει εκφραστεί αρνητικά. `Η όπως το χτίσιμο νέου Μουσείου στην Ακαδημία Πλάτωνος εντός του αρχαιολογικού, κοινόχρηστου πάρκου - και όχι σε διπλανές εκτάσεις που υπάρχουν - και αναζητούνται τρόποι να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις.

Με την ίδια υποκριτική λογική, θεωρείται δεδομένη η τουριστικοποίηση και αναφέρονται ιδέες για να αντιμετωπιστούν προβλήματα που αυτή προκαλεί. Δεν χωράνε αυταπάτες: Δεν γίνεται να υπάρχει αύξηση του τουρισμού που να μην οδηγεί σε αύξηση των τιμών των ακινήτων. Ετσι γίνεται παντού σε όλο τον κόσμο.

Αν λοιπόν κάποιος αποδέχεται ως στόχο να αυξηθούν οι τουριστικές ροές, που σημαίνει περισσότερα ξενοδοχεία (4άστερα και 5άστερα τα οποία αυξάνονται την τελευταία 5ετία), περισσότερες βραχυπρόθεσμες και μακροχρόνιες ξενώνες Airbnb, θα έχουμε ως αναγκαστική εξέλιξη την αύξηση των τιμών των ακινήτων, θα εκτοπίζονται λαϊκά στρώματα από περιοχές του κέντρου γιατί δεν θα μπορούν να ανταποκριθούν.

Και επειδή η κυβέρνηση, είτε για να κάνει ορισμένα χατίρια στους ξενοδόχους είτε για να κοροϊδεύει τον κόσμο ότι κάτι κάνει για το «στεγαστικό πρόβλημα», όπως το έχουν βαφτίσει, προχώρησε στην απαγόρευση νέων αδειών - και όχι στη μείωση των υπαρχουσών - για βραχυχρόνια μίσθωση στις δημοτικές κοινότητες της Αθήνας 1η, 2η και 3η, θα δούμε τα επόμενα χρόνια να πηγαίνει πιο πέρα η βραχυχρόνια μίσθωση, στην Κυψέλη, στα Πατήσια, στου Γκύζη ή στους Αμπελόκηπους, αν επιτευχθεί ο στόχος για αύξηση των τουριστικών επισκέψεων.

Παράλληλα, στο σχέδιο για το νέο ΤΠΣ επαναφέρεται ο Μεγάλος Περίπατος, που έμεινε ως «του Μπακογιάννη», αλλά τον είχαν ψηφίσει και στηρίξει από την αρχή οι παρατάξεις του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ. Ενα σχέδιο με στόχο να δημιουργηθεί ένα καλοφτιαγμένο προαύλιο των μεγάλων ξενοδοχείων, το οποίο απορρίφθηκε από την πλειοψηφία των Αθηναίων και έμεινε στα χαρτιά.

Ενώ η συζήτηση που ξανανοίγει, για το πώς θα περιοριστεί η χρήση του αυτοκινήτου στην πόλη, έχει αξία - και επιστημονικά και κοινωνικά και πολιτικά - να γίνει, όμως έτσι όπως γίνεται δεν έχει νόημα. Γιατί δεν υπάρχει κάποια πιο συνολική μελέτη για το πώς θα πηγαίνουν οι εργαζόμενοι στις δουλειές τους αν περιοριστεί η κυκλοφορία ΙΧ στο κέντρο της Αθήνας ή αν μετατραπούν κεντρικές αρτηρίες σε πεζόδρομους.

Αλλωστε, ο Κηφισός είναι κάθε μέρα πηγμένος, άλλες περιφερειακές διαδρομές είναι ήδη πολύ προβληματικές. Και μάλιστα στο Σχέδιο που παρουσιάστηκε αναφέρονται ζητήματα που μπορεί να εκφράζουν γενικά κάποιες καλές προθέσεις, αλλά πρέπει να υπάρχει αντιστοίχηση με την πραγματικότητα που βιώνουν οι εργαζόμενοι στην πόλη και σε όλη την Αττική.

Δεν είναι δυνατόν να αναφέρεται το Σχέδιο σε Μετρό 8 γραμμών! Οταν τώρα ξεκινάει η κατασκευή της γραμμής 4 που υπολογίζεται να πάρει καμιά δεκαριά χρόνια να ολοκληρωθεί! `Η να αναφέρεται ως επιλογή η επέκταση του τραμ, χωρίς να υπάρχει πουθενά μελέτη και σχέδιο για επέκτασή του, για ποιους δρόμους, με ποιο χρονικό ορίζοντα!

Ξανακούσαμε «όμορφα λόγια» περί «πράσινης» - ανθεκτικής - ...έξυπνης πόλης. Πρόσφατα τοποθετηθήκαμε αναλυτικά στο Δημοτικό Συμβούλιο περί του σχεδίου για την Κλιματική Αλλαγή που κατάρτισε η δημοτική αρχή.

Ενα σχέδιο που διέπεται από τη λογική τού να γίνουν («πράσινες») επενδύσεις, που θα χρηματοδοτηθούν από τα διάφορα προγράμματα της ΕΕ ή του ελληνικού κράτους - δηλαδή με λεφτά από τη φορολογία των λαϊκών στρωμάτων - ώστε να αξιοποιηθεί η όλη διαδικασία ως ευκαιρία για τους επιχειρηματικούς ομίλους να πετυχαίνουν νέα ρεκόρ κερδών, αξιοποιώντας προπαγανδιστικά την αγωνία που έχουν οι εργαζόμενοι για την προστασία του περιβάλλοντος.

Προφανώς, δεν γίνεται πράσινη μια πόλη επειδή θα βάλουμε ορισμένα δέντρα σε πεζοδρόμια. Ούτε αν κάνουμε μερικές αναπλάσεις κτιρίων και τα βαφτίσουμε «πράσινα» ή αν βάλουμε φωτοβολταϊκά στις ταράτσες σχολείων.

Ταυτόχρονα, βασικά έργα αντιπλημμυρικής προστασίας, ύδρευσης, όμβριων υδάτων, αντιπυρικά, αντισεισμικά, κατασκευής σχολείων, δεν είναι επιλέξιμα μέσω του προγράμματος για την «κλιματική ουδετερότητα» και των άλλων χρηματοδοτήσεων της ΕΕ, ενώ ο λαός έχει ανάγκη από αυτά!

Οπως δεν είναι «επιλέξιμο» ένα συγκεκριμένο σχέδιο απαλλοτριώσεων για κοινόχρηστους χώρους και χώρους πρασίνου, που παρότι δεν προβλέπεται κατά τη σύνταξη του ΤΠΣ, μπορεί να αποτυπωθεί στις επιτρεπόμενες χρήσεις γης και στον καθορισμό τέτοιων χώρων. Οι φορείς, οι σύλλογοι που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, οι Ενώσεις Γονέων και άλλοι, διεκδικούν εκατοντάδες στρέμματα, για πάρκα, άλση, για παιδικές χαρές, για σχολεία και παιδικούς σταθμούς.

Παράλληλα, βλέπουμε την «επιλεξιμότητα» αλλά και την ικανότητα κράτους και δημοτικής αρχής - και της ΝΔ και τώρα αυτής του ΠΑΣΟΚ με τη συνδιοίκηση ΣΥΡΙΖΑ - να «τρέξουν» δεκάδες απαλλοτριώσεις για τη μεγάλη μπίζνα της «Διπλής Ανάπλασης».

Από την αρχή του 2024 έχουν περάσει πάνω από 20 απαλλοτριώσεις, πολλών εκατομμυρίων ευρώ, ενώ για να «τρέξει» το έργο, προχώρησαν σε μια «ειδική διαδικασία» με αίτημα προς το υπουργικό συμβούλιο, την κυβέρνηση, για την ταχύτατη αναγκαστική απαλλοτρίωση 61 ακινήτων, σχεδόν 82 στρέμματα, που θα κοστίσει τουλάχιστον 53 εκατ. ευρώ. Τα 21 εκατομμύρια από το Ταμείο Ανάκαμψης και τα υπόλοιπα από κρατικά ή ευρωπαϊκά κονδύλια ή από ίδιους πόρους του δήμου Αθηναίων!

Και αυτά, για μέρος από τα μόλις 215 στρέμματα που θα διαμορφωθούν ως κοινόχρηστοι χώροι, από ένα σύνολο 2.292 στρεμμάτων στο τμήμα του Ελαιώνα που ανήκει στον δήμο Αθηναίων. Μόνο δηλαδή για όμορφους κήπους και αυλές για τα μεγάλα ακίνητα από τράπεζες, εταιρείες κατασκευαστικές και real estate που ήδη ετοιμάζονται να γεμίσουν με τσιμέντο την περιοχή. Και όχι για έναν αναγκαίο πνεύμονα πρασίνου για την Αθήνα και τους κατοίκους της.

Συνοψίζοντας, το σχέδιο για το νέο ΤΠΣ της Αθήνας αποδέχεται την κατεύθυνση, τον στρατηγικό στόχο για την Αθήνα. Αποτυπώνει στον χώρο, παρά την προσπάθεια να λειάνει ορισμένες γωνίες, τα συμφέροντα και τις ιεραρχήσεις των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων και όχι τις ανάγκες των πολλών, των εργαζομένων, των αυτοαπασχολούμενων, των νέων της πόλης.

Για να μπορέσει ο χωροταξικός σχεδιασμός να είναι προς όφελος του λαού απαιτείται η σύγκρουση με τα συμφέροντα των επιχειρηματικών ομίλων και τις επιλογές κυβερνήσεων και κομμάτων του συστήματος. Απαιτείται ένας διαφορετικός τρόπος παραγωγής και κοινωνικής οργάνωσης, που θα έχει διαφορετικό κίνητρο, τη διευρυνόμενη ικανοποίηση των λαϊκών αναγκών και τα κλειδιά της οικονομίας στα χέρια των πολλών.