Με βασική επιδίωξη την περαιτέρω αναβάθμιση της θέσης τους στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, βάζοντας ένα τέλος στην «κυριαρχία των ΗΠΑ» και των «συμμάχων» τους σε αυτό, αναζητώντας τρόπους παράκαμψης του δολαρίου στις διεθνείς συναλλαγές, καθώς και των «δυτικών» κυρώσεων που εμποδίζουν την «παγκόσμια ανάπτυξη», δεκάδες ηγέτες και άλλοι αξιωματούχοι από τις χώρες του λεγόμενου «Παγκόσμιου Νότου» και της «Ανατολής» συγκεντρώθηκαν στο Καζάν της Ρωσίας την περασμένη βδομάδα (22-24 Οκτώβρη), στο πλαίσιο της 16ης Συνόδου Κορυφής των BRICS.

Η διακρατική καπιταλιστική ένωση των BRICS+ μετρά πλέον εννιά μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότια Αφρική, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), πρόσκληση πλήρους μέλους έχει λάβει η Σαουδική Αραβία, ενώ συγκεντρώνει το ενδιαφέρον δεκάδων «αναδυόμενων» καπιταλιστικών οικονομιών της Ασίας, της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής.

Βασική «συγκολλητική ουσία» είναι η εναντίωση στην «ηγεμονία» των ΗΠΑ και της «Δύσης», κάτι που προς το παρόν αρκεί για να μπαίνουν στην άκρη οι μεγάλες αντιθέσεις τους. Εξάλλου, από μόνη της η ομάδα BRICS είναι έως τώρα μια «χαλαρή» ένωση, χωρίς σφιχτή δομή και αυστηρές προϋποθέσεις - ενώ ορισμένα μέλη της, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ινδία, διατηρούν παράλληλα αναβαθμισμένες σχέσεις και με το ευρωατλαντικό μπλοκ, συμμετέχουν και σε σχήματα με «αντίθετο» προσανατολισμό, όπως είναι το σχήμα Quad (ΗΠΑ, Ινδία, Ιαπωνία, Αυστραλία).

Με τίτλο «Ενδυναμώνοντας την Πολυμέρεια για μια Ισότιμη Παγκόσμια Ανάπτυξη και Ασφάλεια» και ειδική ενότητα με θέμα «BRICS και Παγκόσμιος Νότος: Οικοδομώντας από κοινού το Μέλλον του Κόσμου», η σύνοδος υπογράμμισε σε όλους τους τόνους πως η «Δύση» αποτελεί «παρελθόν», πως οι BRICS, ο «Παγκόσμιος Νότος» και η «Ανατολή» είναι το «αναπόφευκτο μέλλον» και μια μη αναστρέψιμη τάση.

Τα στοιχεία που παρουσίασε ο Ρώσος Πρόεδρος, Βλ. Πούτιν, στο Επιχειρηματικό Φόρουμ των BRICS είναι ενδεικτικά: Το μερίδιο των χωρών BRICS στο παγκόσμιο ΑΕΠ ξεπερνά ήδη το μερίδιο του G7 (ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία) και αυξάνεται.

«Το 1992 το μερίδιο του G7 στο παγκόσμιο ΑΕΠ ήταν 45,5% και των χωρών BRICS 16,7%. Το 2023 στην ένωσή μας αναλογούσε το 37,4% και στο G7 το 29,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το χάσμα διευρύνεται και θα διευρυνθεί, είναι αναπόφευκτο», ανέφερε.

Το συνδυασμένο ΑΕΠ των BRICS ξεπερνά τα 60 τρισ. δολάρια, πρόσθεσε.

Επιπλέον, «τις τελευταίες δεκαετίες πάνω από το 40% της αύξησης του παγκόσμιου ΑΕΠ, ολόκληρη η παγκόσμια οικονομική δυναμική, προήλθε από τις χώρες των BRICS. Στο τρέχον έτος ο μέσος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης στις BRICS προβλέπεται στο 4%. Στις χώρες G7 προβλέπεται μόνο 1,7% και ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξης 3,2%».

Οι χώρες των BRICS «είναι στην πραγματικότητα οι μοχλοί της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης» και σε αυτές τις χώρες θα πραγματοποιηθεί «η κύρια αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ στο άμεσο μέλλον».

Οι BRICS αντιπροσωπεύουν επίσης περίπου το 1/4 των παγκόσμιων εξαγωγών, ενώ μονοπωλιακοί όμιλοι αυτών των χωρών «κυριαρχούν σε πολλές βασικές αγορές», όπως Ενέργεια, μέταλλα, τρόφιμα.

Η Μόσχα είναι μεταξύ των μελών BRICS που πρωτοστατεί σε διαπραγματεύσεις και πρωτοβουλίες για την «αποδολαριοποίηση» της παγκόσμιας οικονομίας, με στόχο την εξεύρεση συστημάτων πληρωμών και συναλλαγματικών διευθετήσεων έξω από τον έλεγχο της Ουάσιγκτον - στόχος που παρά τις δυσκολίες τίθεται πιο επιτακτικά στο πλαίσιο του συνεχώς εντεινόμενου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.

Και σε αυτήν τη σύνοδο κυριάρχησαν οι συζητήσεις γύρω από ένα νέο σύστημα πληρωμών, που θα βασίζεται σε ένα δίκτυο εμπορικών τραπεζών συνδεδεμένων μεταξύ τους μέσω των κεντρικών τραπεζών των BRICS, σύμφωνα με έγγραφο που ετοίμασαν το υπουργείο Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας.

Η Ρωσία το βλέπει αυτό ως τρόπο επίλυσης των αυξανόμενων προβλημάτων στο εμπόριο ακόμα και με «φιλικές» της χώρες, όπως η Κίνα, όπου τράπεζες φοβούνται ότι μπορεί να πληγούν με δευτερεύουσες κυρώσεις από τις ΗΠΑ.

Ωστόσο, ο στόχος δεν είναι εύκολο να επιτευχθεί και στο τελικό ανακοινωθέν αφήνεται να εννοηθεί ότι έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος προς ένα εναλλακτικό σύστημα πληρωμών μεταξύ των BRICS, ενώ η λέξη «δολάριο» δεν αναφέρεται καθόλου.

Οι ηγέτες συμφώνησαν να μελετήσουν «τη δυνατότητα υλοποίησης μιας ανεξάρτητης, διασυνοριακής δομής, της BRICS Clear, μιας πρωτοβουλίας που θα συμπληρώνει την υπάρχουσα δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών» και ανέθεσαν στους υπουργούς Οικονομικών και τους Κεντρικούς Τραπεζίτες να συνεχίσουν να μελετούν το ζήτημα «των εθνικών νομισμάτων, των μεθόδων πληρωμών και των πλατφορμών» μέχρι την επόμενη σύνοδο.

Στις προσπάθειες «εκθρονισμού» του δολαρίου, ο ρόλος της Κίνας θα είναι καταλυτικός, με το γουάν να είναι ο μοναδικός πιθανός αντικαταστάτης. Το Πεκίνο έχει προχωρήσει αρκετά στη δημιουργία μιας άλλης πλατφόρμας, που σκοπεύει να ανταγωνιστεί το παγκόσμιο σύστημα διατραπεζικών συναλλαγών SWIFT.

Ηδη Κίνα και Ρωσία έχουν προχωρήσει αρκετά στη χρήση του στις μεταξύ τους εμπορικές συναλλαγές. Αλλά μικρότερες οικονομίες παραμένουν εξαρτημένες από το δολάριο και την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ.

Η Ρωσία, ο κορυφαίος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, προωθεί επίσης τη δημιουργία ενός Χρηματιστηρίου Εμπορίας Σιτηρών BRICS, που να υποστηρίζεται από έναν οργανισμό τιμολόγησης, ώστε να δημιουργήσει μια εναλλακτική στα «δυτικά» χρηματιστήρια.

Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB) των BRICS τονίζεται ότι πρέπει να γίνει ένας από τους κύριους επενδυτές στα μεγαλύτερα τεχνολογικά έργα και έργα υποδομής στις χώρες των BRICS και του «Παγκόσμιου Νότου», να αποτελέσει μια εναλλακτική σε «δυτικούς» χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς.

Πάντως, η NDB, που ιδρύθηκε το 2015, τον περασμένο χρόνο ενέκρινε δάνεια που δεν ξεπέρασαν τα 10 δισ. δολάρια, ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα διοχέτευσε συνολικά δάνεια 73 δισ. δολαρίων.

Η Ρωσία, μετά την εισβολή στην Ουκρανία και την επιβολή «δυτικών» κυρώσεων, ανακατευθύνει τις «ροές» μεταφορών «με γρήγορο ρυθμό», επισήμανε ο Ρώσος Πρόεδρος μιλώντας στο Επιχειρηματικό Φόρουμ των BRICS.

Η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή στην Αρκτική και ο Διεθνής Διάδρομος Μεταφορών Βορρά - Νότου (INSTC) είναι μεταξύ των εμβληματικών έργων της Ρωσίας για «σύντομες και αποτελεσματικές εμπορικές διαδρομές και σύνδεση μεγάλων κόμβων παραγωγής, γεωργίας και ηλεκτρικής ενέργειας με τις καταναλωτικές αγορές».

Στην Αρκτική, προκειμένου η Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή - που είναι πολύ πιο σύντομη από τη Διώρυγα του Σουέζ - να γίνει βιώσιμη όλο τον χρόνο προστίθενται περισσότερα ρωσικά παγοθραυστικά, συμπεριλαμβανομένων πυρηνοκίνητων, και αναβαθμίζεται ο δορυφορικός στόλος.

Ο Μεταφορικός Διάδρομος Βορρά - Νότου συνδέει τα ρωσικά λιμάνια στις βόρειες θάλασσες και τη Βαλτική Θάλασσα με τερματικούς σταθμούς στον Περσικό Κόλπο και τον Ινδικό Ωκεανό, είπε ο Πούτιν, χαρακτηρίζοντάς τον «κλειδί» για την αύξηση του όγκου των εμπορευμάτων μεταξύ Ευρασίας και Αφρικής.

Μετά τις κυρώσεις των χωρών του G7 στους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, οι προμήθειες πετρελαίου από τη Ρωσία στην Ινδία το 2023 αυξήθηκαν 18 φορές σε σύγκριση με το 2021 από 4,5 εκατ. τόνους σε 82 εκατ. τόνους και προς την Κίνα κατά 1/3, από 80 εκατ. τόνους σε 107 εκατ. τόνους, αναφέρει η έκθεση «BRICS+ Energy: Engine of the New World Order» της Διεθνούς Λέσχης Συζητήσεων Valdai.

Ως αποτέλεσμα, το 78% των ρωσικών εξαγωγών αργού πετρελαίου κατευθύνθηκε «σε αυτούς τους δύο εταίρους BRICS», ενώ το 2021 το μερίδιό τους ήταν 32%.

Την ίδια στιγμή, οι προμήθειες πετρελαϊκών προϊόντων από την Ινδία και την Κίνα στην Ευρώπη τριπλασιάστηκαν, από 12 εκατ. τόνους σε 36 εκατ. τόνους, σημειώνει η έκθεση, υπονοώντας τις επανεισαγωγές ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ μέσω Ασίας.

Οι χώρες της περιοχής Ασίας - Ειρηνικού έγιναν ο κύριος προορισμός των ρωσικών υδρογονανθράκων το 2023.

Επιπλέον, η διαδικασία αλλαγής του συστήματος πληρωμών στην Ενέργεια «έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο», όχι μόνο για τη Ρωσία.

Ετσι, η Σαουδική Αραβία δεν ανανέωσε την 50ετή συμφωνία με τις ΗΠΑ για το εμπόριο πετρελαίου αποκλειστικά έναντι δολαρίων, η οποία έληξε φέτος.

«Ταυτόχρονα, συνήφθησαν δοκιμαστικές συμφωνίες για την πώληση σαουδαραβικού πετρελαίου στην Κίνα έναντι γουάν, που υπογραμμίζει την ανάγκη να θεσμοθετηθούν και να συστηματοποιηθούν οι εργασίες για τη δημιουργία ενός βιώσιμου συστήματος πληρωμών του ενεργειακού εμπορίου στο πλαίσιο των BRICS, που δεν θα είναι ευάλωτο σε μονομερείς κυρώσεις».

Συνολικά, το 80% των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου και το 35% των εξαγωγών προϊόντων πετρελαίου παραδόθηκαν σε αυτήν την περιοχή πέρυσι.

Οι ηγέτες των BRICS ζήτησαν επίσης να συμμετέχουν περισσότερο οι χώρες τους στη λήψη διεθνών αποφάσεων και να εκπροσωπούνται σε διεθνείς οργανισμούς όπως στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Ενδεικτικά ο Ινδός ΥΠΕΞ τόνισε πως οι BRICS «είναι ένα σημάδι των βαθιών αλλαγών που συμβαίνουν στην παλιά παγκόσμια τάξη», ενώ ταυτόχρονα «πολλές από τις ανισότητες του παρελθόντος παραμένουν» και η Ινδία θα πρωτοστατήσει για μεταρρυθμίσεις σε διεθνείς θεσμούς και μηχανισμούς, «ιδιαίτερα το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ».

Στο μεταξύ, η Σύνοδος Κορυφής των BRICS στο Καζάν εξελίχθηκε σε μεγάλο διπλωματικό γεγονός για τη Ρωσία και αξιοποιήθηκε στο έπακρο από τη Μόσχα, προκειμένου να επιβεβαιώσει πως στα τρία χρόνια πολέμου στην Ουκρανία και έντασης των «δυτικών» κυρώσεων, κάθε άλλο παρά «απομονωμένη» είναι.

Συμμετείχαν εκπρόσωποι από 36 χώρες - οι περισσότεροι ηγέτες - καθιστώντας τη Σύνοδο τη μεγαλύτερη διεθνή συγκέντρωση που φιλοξένησε η ρωσική κυβέρνηση από την εισβολή στην Ουκρανία, τον Φλεβάρη του 2022.

Ο Βλ. Πούτιν συναντήθηκε με δεκάδες ηγέτες, όπως της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, της Ινδίας, Ν. Μόντι, του Ιράν, των ΗΑΕ, της Τουρκίας, της Αιθιοπίας κ.ά.

Επίσης, ο γγ του ΟΗΕ, Αντ. Γκουτέρες, παρέστη στη σύνοδο και είχε συνομιλίες με τον Πούτιν - κυρίως για τον πόλεμο στην Ουκρανία - για πρώτη φορά από τον Απρίλη του 2022.

Την ίδια ώρα, ενώ αυξάνονται συνεχώς οι χώρες που επιδιώκουν ένταξη ή στενότερη σχέση με το σχήμα των BRICS, χαρακτηριστική για τις υπαρκτές αντιθέσεις είναι η αντιπαράθεση που ξέσπασε ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Βενεζουέλας του Ν. Μαδούρο και την επίσης σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση της Βραζιλίας του Λούλα ντα Σίλβα, μετά την απόφαση της τελευταίας να προβάλει βέτο στην προσπάθεια του Καράκας για ένταξη στους BRICS.