«Φιλοδοξούμε να είναι χιλιάδες οι εργαζόμενοι που θα δουν την έκθεση. Για να μάθουν την πραγματική Ιστορία του λαού, αλλά και γιατί οι μεγάλες στιγμές της Ιστορίας του επαναστατικού κινήματος προσφέρουν διδάγματα, έμπνευση και αντοχή για τη σύγχρονη ταξική πάλη. Δύναμη για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθουν», τόνισε στην ομιλία του ο Φάνης Παρρής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ και υπεύθυνος της Επιτροπής Ιστορικού Αρχείου του Κόμματος.

Ανάμεσα σε άλλα σημείωσε:

«Η έκθεση που δημιουργήθηκε σε αυτόν εδώ τον ιστορικό χώρο αφορά "το απελευθερωτικό - επαναστατικό 1944", ένα έτος όπου κάτω από τα χτυπήματα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, τη μαζική πάλη όλου του ελληνικού λαού και τη γενικότερη προέλαση του Κόκκινου Στρατού στα Βαλκάνια, διώχτηκαν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής.

Την ίδια στιγμή η λαϊκή δράση, αυτενέργεια, πρωτοβουλία, αυτοθυσία βρίσκονταν στα ύψη, το ίδιο και το κύρος, η απήχηση του ηρωικού ΚΚΕ στον ελληνικό λαό. Στο 1944 έβαλε τη σφραγίδα της μια τεράστια κίνηση λαϊκών μαζών, που έμαθαν να εμπιστεύονται τη δύναμή τους, να μη θέλουν να ζουν όπως παλιά, να είναι έτοιμες να δώσουν και τη ζωή τους για τον σκοπό αυτό.

Ηταν μια περίοδος όπου εκατομμύρια άνθρωποι διδάσκονται κάθε βδομάδα περισσότερα απ' ό,τι σε έναν χρόνο συνηθισμένης, νυσταλέας ζωής. Ηταν μια περίοδος όπου οι λαϊκές μάζες δεν δέχονταν να τις ληστεύουν ήσυχα, όπως σε μια συνηθισμένη, ειρηνική περίοδο.

Οι δυνάμεις του κεφαλαίου βρίσκονταν σε μεγάλη ανυποληψία, είτε γιατί συγκαταλέγονταν στους απόντες του αγώνα είτε γιατί είχαν συνεργαστεί άμεσα με τον κατακτητή και συγκέντρωναν επάνω τους τη λαϊκή κατακραυγή, ενώ δεν είχαν ισχυρές κρατικές δυνάμεις να επιβάλουν την αντιλαϊκή τους βία ενάντια στον λαό, που είχε θεριέψει και εμφανιζόταν σαν ένας γίγαντας αποφασισμένος για όλα.

Ολα τα παραπάνω συνθέτουν την εκδήλωση επαναστατικής κατάστασης στην Ελλάδα, άρα το 1944 είναι απελευθερωτικό και επαναστατικό ταυτόχρονα, παρόλο που δεν έγινε επανάσταση ως ενέργεια σχεδιασμένη, καθοδηγημένη από το Κόμμα της εργατικής τάξης με σκοπό την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, τον λαό γενικότερα.

Στόχος λοιπόν της έκθεσης είναι να αναδειχθεί η τεράστια κίνηση του λαού προς τα εμπρός. Αυτό έγινε μέσα σε συνθήκες θύελλας, σε συνθήκες ιμπεριαλιστικού πολέμου. Ο λαός, με ψυχή το ΚΚΕ, οργάνωσε την αντίστασή του. Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος για άλλη μια φορά αποδείχθηκε "σκηνοθέτης της επανάστασης" όσον αφορά την εκδήλωση επαναστατικής κατάστασης.

Η εισαγωγή της έκθεσης περιλαμβάνει τις συνθήκες μέσα στις οποίες το ΚΚΕ πήρε τη μεγάλη πρωτοβουλία να σαλπίσει την αντίσταση. Σε αντιπαράθεση με τη φρονιμάδα και την υποταγή που συμβούλευε ο αστικός πολιτικός κόσμος, το ΚΚΕ κήρυξε τον πόλεμο στο Γ' Ράιχ. (...)

Το ΚΚΕ κατάφερε να ανασυγκροτηθεί το ίδιο, πρωτοστάτησε να υπάρξει οργάνωση παντού, ο κάθε λαϊκός άνθρωπος πρόσφερε αυτό που μπορούσε. (...)

Είναι χαρακτηριστικά τα λόγια του Δημήτρη Γληνού στο "Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ": "Ρωτάς τι πρέπει να κάνεις; Να βρεις τους ομοίους σου και να οργανωθείς, να ρωτάς κάθε μέρα σε τι έβλαψα σήμερα τον κατακτητή, σε τι ωφέλησα τον λαό".

Η έκθεση αναφέρεται στη συνέχεια στη δράση στην πρωτεύουσα, μεγάλο εργατικό κέντρο όπου το Εργατικό ΕΑΜ οργάνωνε απεργίες και διαδηλώσεις για όλα τα ζητήματα των εργαζομένων, κυρίως για τον επισιτισμό, ενάντια στην τρομοκρατία και στις εκτελέσεις φυλακισμένων αγωνιστών.

Στην κατεχόμενη Αθήνα έλαμψαν οι αρετές των κομμουνιστών, της ανιδιοτελούς προσφοράς, της αυτοθυσίας και αυταπάρνησης. Αρετές που δεν μπορεί να τις αντιμετωπίσει κανένας κατασταλτικός μηχανισμός. (...)

Το 1943 ήταν η χρόνια που χαρακτηρίστηκε από τις μεγάλες διαδηλώσεις που συγκλόνιζαν ξανά και ξανά την πρωτεύουσα, κάνοντας κουρελόχαρτο τις διαταγές των δοσιλογικών κυβερνήσεων και τις συστάσεις άλλων για φρονιμάδα. Οι περισσότερες διαδηλώσεις οργανώνονταν μυστικά, συγκεντρώνονταν μικρές ομάδες και ξαφνικά εκατοντάδες χιλιάδες κατέκλυζαν το κέντρο της Αθήνας, δείχνοντας πως τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο. (...)

Ο ΕΛΑΣ, αντιμετωπίζοντας τις πρώτες δυσκολίες, το 1943 κατάφερε να ανδρωθεί σε μεγάλο στρατό, να οπλίζεται βασικά με λάφυρα από τους κατακτητές που κέρδιζε σε μάχες. Στην έκθεση θα δει κανείς ντοκουμέντα που αφορούν την άνδρωση του ΕΛΑΣ, που πλέον μπορούσε να κάνει όλο και μεγαλύτερες επιχειρήσεις, να απελευθερώνει ακόμα και πόλεις. Η Ελεύθερη Ελλάδα ήταν γεγονός ήδη από το καλοκαίρι του 1943. (...)

Το 1944 ήταν μια χρόνια κρίσιμης καμπής. Στην Αθήνα άρχισαν να ελευθερώνονται οι συνοικίες και με μάχες να κρατιούνται ελεύθερες.

Οι εργατογειτονιές της Αθήνας, οι τρομερές συνοικίες που γράφει ο Ρίτσος, η Κοκκινιά, η Καισαριανή, η Καλλιθέα, έγιναν πολλές φορές τα Στάλινγκραντ της Αθήνας, με τον λαό ολόκληρο να μάχεται για να αντιμετωπίσει τις επιδρομές των Ταγμάτων Ασφαλείας, που προσπαθούσαν με μπλόκα να δολοφονήσουν, να τρομοκρατήσουν και να αρπάξουν ομήρους για καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία. Μόνοι τους δεν μπορούσαν να πατήσουν τις λαϊκές συνοικίες, αφού έβρισκαν ολόκληρο λαό αποφασισμένο, που τους αντιμετώπιζε με ό,τι μέσο μπορούσε. Το ΚΚΕ με ειδική απόφασή του έδινε τον τόνο να υπερασπίζεται ο λαός τις συνοικίες μέχρις εσχάτων. Ετσι, οι ταγματασφαλίτες, οι Ράλληδες, οι Μπουραντάδες επέδραμαν μαζί με ισχυρές δυνάμεις Γερμανών (...)

Η Απελευθέρωση, όπως θα δει κανείς στην ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα, είναι ένας συνδυασμός πολέμου, χαράς, πίστης του λαού στη δύναμή του, ασταμάτητων μαχών του ΕΛΑΣ. Εγινε προσπάθεια να εκτεθεί φωτογραφικό υλικό της Απελευθέρωσης από όλη την Ελλάδα. Μια Ελλάδα που ήταν ντυμένη με τις ελληνικές σημαίες της λευτεριάς και το κόκκινο χρώμα του ΚΚΕ και της ελπίδας για έναν καλύτερο κόσμο. Μια Ελλάδα που παλλόταν με το σύνθημα της λαοκρατίας (...)

Στις κρίσιμες μέρες της Απελευθέρωσης έχουμε την κορύφωση της επαναστατικής κατάστασης, έναν λαό που δεν έχει την εξουσία αλλά διαθέτει λαϊκούς θεσμούς, εν δυνάμει φύτρα εργατικής - λαϊκής εξουσίας. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό το βήμα δεν έγινε.

Στην έκθεσή μας γίνεται προσπάθεια, κάτω από τον τίτλο "Επος και διδάγματα", να δοθούν βασικά στοιχεία που έπαιξαν ανασταλτικό ρόλο στο να τεθεί το ζήτημα της εξουσίας, της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Βασικότερο είναι η προγραμματική επεξεργασία του Κόμματος, που ενώ πάλευε για τον σοσιαλισμό, έθετε ένα στάδιο στην επανάσταση το οποίο θα έλυνε πρώτα άλυτα αστικοδημοκρατικά ζητήματα.

Αυτή η στρατηγική δεν διορθώθηκε εκείνα τα χρόνια. Κατά τον αγώνα για την απελευθέρωση επικράτησε η γραμμή της εθνικής ενότητας και της συνεργασίας, στο πλαίσιο του αντιφασιστικού αγώνα, με την εξόριστη κυβέρνηση. Λανθασμένα δεν ιεραρχήθηκε η επικείμενη σύγκρουση με τη Βρετανία, η οποία δεν έπαψε ούτε στιγμή να διεξάγει άδικο ιμπεριαλιστικό πόλεμο για την προάσπιση των αποικιών της και των διεθνών θέσεών της. Το παραπάνω δεν αθωώνεται από το γεγονός ότι η Βρετανία μαζί με τις ΗΠΑ είχε συνάψει στρατιωτική συμμαχία με την ΕΣΣΔ, που ως κράτος διεξήγαγε δίκαιο πόλεμο υπεράσπισης του σοσιαλισμού. (...)

Το συμπέρασμα είναι πως ειδικά σε συνθήκες επαναστατικής κατάστασης δεν έπρεπε να χαθεί το ζήτημα της εξουσίας. Καθήκον του Κόμματος της εργατικής τάξης είναι να παλέψει να ανατρέψει τους εκμεταλλευτές στη χώρα του, και αυτό αποτελεί διεθνιστική προσφορά.

Η επιδίωξη συμμετοχής σε αστική κυβέρνηση αποδείχθηκε επίσης θεμελιακό λάθος, πολύ περισσότερο η ίδια η συμμετοχή σε αυτή, που το μόνο που έδωσε ήταν πολύτιμο χρόνο να αναδιοργανωθούν οι κατασταλτικοί μηχανισμοί των καπιταλιστών.

Η πεποίθηση ότι η μεγάλη λαϊκή πλειοψηφία, που στήριζε το ΕΑΜ και το Κόμμα, δεν θα επέτρεπε να υπάρξουν αντιλαϊκές λύσεις και ότι θα έδινε τη δυνατότητα ελιγμών, αποδείχθηκε εσφαλμένη. Οι έμπειρες δυνάμεις των καπιταλιστών αμέσως στράφηκαν και ένοπλα ενάντια στον λαό. Χαρακτηριστικό είναι το δολοφονικό πογκρόμ του ΕΔΕΣ στην Πρέβεζα τον Σεπτέμβρη 1944.

Οι παράγοντες και επεξεργασίες που αναφέραμε οδήγησαν σε μια σειρά λανθασμένες επιλογές, οι οποίες δημιούργησαν κλοιό συμβιβασμών που αποδυνάμωναν το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα. Τέτοιοι ήταν η ένταξη στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, η σύμπραξη με τον ΕΔΕΣ, η ένταξη στην κυβέρνηση "εθνικής ενότητας" υπό τον Παπανδρέου και αργότερα, μετά τον Δεκέμβρη, η Συμφωνία της Βάρκιζας, που επέφερε την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ και το δολοφονικό πογκρόμ ενάντια στον λαό. (...)

Οι αστικές δυνάμεις στις κρίσιμες στιγμές της Απελευθέρωσης ήταν αποφασισμένες να χτυπήσουν όλο τον λαό. Παρόλο που το λαϊκό κίνημα δεν έθεσε ζήτημα ανατροπής της εξουσίας τους, για τίποτα δεν ήταν σίγουρες. Ενα κίνημα που απεργούσε και φρουρούσε τις απεργίες ένοπλα, ένα κίνημα που είχε αγκαλιάσει ακόμα και τμήματα των κατασταλτικών μηχανισμών, έπρεπε να κατασταλεί, για τη σταθεροποίηση του εκμεταλλευτικού συστήματος.

Πολύτιμος σύμμαχος και διεθνές στήριγμα των Ελλήνων καπιταλιστών υπήρξε η Μεγάλη Βρετανία, που τον Δεκέμβρη του 1944 έριξε ατελείωτη φωτιά και σίδερο στις λαϊκές γειτονιές της Αθήνας και του Πειραιά. Προς το τέλος του Δεκέμβρη χρειάστηκε να έρθουν στην Ελλάδα σχεδόν 100.000 βρετανικός στρατός για να καθυποτάξουν τον λαό, καλεσμένοι από τον πρωθυπουργό "εθνικής ενότητας" Παπανδρέου. Ο λαός έδειξε ακλόνητη θέληση να αντισταθεί και το έκανε. Στο σχετικό τμήμα της έκθεσης υπάρχουν πολλά ντοκουμέντα. Για την αδάμαστη πάλη του λαού είναι χαρακτηριστική η φωτογραφία με ένα μαχητή του ΕΛΑΣ και γύρω του δεκάδες άοπλοι - όλοι θα έπαιρναν όπλα, αν υπήρχαν.

Επίλογος στην έκθεσή μας είναι η περίοδος της πάλης του λαού και του Κόμματος μετά τη Βάρκιζα. Το δολοφονικό πογκρόμ ενάντια στον λαό μετά την παράδοση των όπλων του ΕΛΑΣ αποδεικνύει πως στόχος δεν ήταν απλά η παράδοση των όπλων, αλλά το τσάκισμα του λαού. Αλλά δεν είναι μόνο περίοδος τρομοκρατίας, είναι και πάλης του λαϊκού κινήματος, που παρά τα στρατοδικεία, την τρομοκρατία, τις επιδρομές σε χωριά και λαϊκές γειτονιές, δείχνει την ακλόνητη θέληση του λαού να παλέψει.

Οι χιλιάδες λαού που εμπνεύστηκαν από το μεγαλείο της Αντίστασης, που έμαθαν να εμπιστεύονται τη δύναμή τους, ακολούθησαν το κάλεσμα του ΚΚΕ στον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας. Με αυτήν την αναφορά κλείνει το ιστορικό υλικό της έκθεσης, μέσα από φωτογραφίες της περιόδου.

Ακόμα, το μεγαλείο της περιόδου αποτυπώνεται μέσα από έργα των Φέρτη, Κατσικογιάνη, Μεγαλίδη, Οικονομίδη και σύγχρονα έργα των Μεμά Καλογηράτου και Κώστα Ρόθου. Η έκθεση κλείνει με έργο του συντρόφου Γιώργου Σκουρλή, σύνδεσης του χτες με το σήμερα και το αύριο».