Το βιβλίο «Φυλακές. Γυναίκες πίσω από τα σίδερα» (κυκλοφορεί στις 14 Νοέμβρη από τις εκδόσεις «Κάκτος»), της δημοσιογράφου και συγγραφέα Εύας Νικολαΐδου, είναι μία έρευνα που ξεκίνησε από τη δεκαετία του '70 και φτάνει μέχρι τις μέρες μας.

Επισκέφτηκε, στο Παρίσι, τις σύγχρονες φυλακές Φλερί - Μεροζί και αυτές της πόλης Ρεν, όπου εκτίουν την ποινή τους οι βαρυποινίτισσες. Συνέχισε την έρευνα στις φυλακές Κορυδαλλού και στον Ελαιώνα Θηβών. Μίλησε με κρατούμενες. Φωτογράφησε το εσωτερικό των φυλακών και κάνει σύγκριση των συνθηκών διαβίωσης και των συστημάτων σωφρονισμού Γαλλίας και Ελλάδας.

Προσπαθεί να ανακαλύψει την αλήθεια για τη ζωή των γυναικών αυτών και περιγράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Μύριες ανθρώπινες υπάρξεις κλεισμένες σε κελιά. Ψυχικές καταστάσεις πολύπλοκες, αδιέξοδες. Ανεξιχνίαστες υποθέσεις, για αρκετά χρόνια...

Μάνες που μεγαλώνουν τα παιδιά τους μέσα στα κελιά. Ενας κόσμος ασφυκτικός. Μιλάνε οι φυλακισμένες, ξερνώντας ματωμένες εκμυστηρεύσεις και περιμένοντας... ελπίζοντας... ένα θαύμα.

Πώς ζουν μέσα στις φυλακές; Ποιες είναι οι συνθήκες; Τα παράπονά τους; Η καθημερινότητά τους; Δίπλα μια κοινωνία ανελέητη που τις στιγματίζει, ακόμα κι αν έχουν άδικα φυλακιστεί...

Ανάμεσα στα κεφάλαια του βιβλίου υπάρχουν αποσπάσματα από τα «Πέτρινα Πανεπιστήμια», βιβλίο της Κυριακής Α. Καμαρινού (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή») που μας μεταφέρει στην προσπάθεια μόρφωσης των πολιτικών κρατουμένων από πνευματικούς ανθρώπους συγκρατουμένους τους.

«...Σχετικά με τα φιλολογικά μαθήματα ο κ. Φουντουκίδης ανέφερε πως "το ζητούμενο ήταν το βάθος και η ποιότητα". Ανεξάρτητα από βαθμίδες, πολλά μαθήματα ποίησης και λογοτεχνίας γίνονταν από τους ποιητές και λογοτέχνες που βρίσκονταν ανάμεσα στους εξόριστους.

Μαθήματα έκαναν ο Γ. Ρίτσος, ο Μ. Λουντέμης, ο Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Θ. Κορνάρος κ.ά. Οι διανοούμενοι "αξιοποιήθηκαν" πολύ περισσότερο στον πολιτιστικό τομέα. Η προσφορά τους στα μαθήματα είχε συμβουλευτικό χαρακτήρα, όσον αφορά το περιεχόμενο της ύλης.

Την περίοδο 1948 - '52 εξόριστος στον Αη-Στράτη - Μακρόνησο βρισκόταν και ο ηθοποιός Μάνος Κατράκης. Σε τιμητικό αφιέρωμα της κρατικής ελληνικής τηλεόρασης ο Μ. Κατράκης, αυτοβιογραφούμενος, μίλησε για την περίοδο αυτή με πολλή συγκίνηση, αναφερόμενος στην πλούσια μορφωτική και πολιτιστική δραστηριότητα που είχε αναπτυχθεί, τονίζοντας και αξιολογώντας ιδιαίτερα τα ιδεολογικά μαθήματα».

Συνεχίζουμε με μία αφήγηση κρατούμενης από το ίδιο κεφάλαιο...

«Ημουν πολύ νέα, 22 χρόνων, όταν βρέθηκα στη Χίο (από τις 10.3.1948), μετά στο Τρίκερι, στη Μακρόνησο και πάλι πίσω.

Η αίσθηση της εκτόπισης δεν με εγκατέλειψε σχεδόν ποτέ, με τη διαφορά ότι τώρα ήμουν και κοινωνικά εκτοπισμένη... Ακόμα και μετά την εξορία έπρεπε να περνώ κάθε μήνα από την Ασφάλεια, και εκεί, ανάλογα τη διάθεση του κάθε διοικητή, να κρατούμαι για δύο ή τρεις μέρες, αναιτιολόγητα, και στο τέλος η ελευθερία μου να παρατείνεται και πάλι για έναν μήνα. Ημουν προσωρινά ελεύθερη και όπου κι αν έβρισκα δουλειά, είχε κι αυτή το στίγμα της προσωρινότητας. Για σπουδές στο Πανεπιστήμιο ούτε λόγος!

Κι όμως, υπήρξα πολύ καλή μαθήτρια. Το 1958, το Ταμείο Πρόνοιας των Δικηγόρων Αθηνών προκηρύσσει διαγωνισμό για πρόσληψη διοικητικού υπαλλήλου, έρχομαι πρώτη στην έκθεση (που εξεταζόταν) ανάμεσα σε τριάντα άλλες υποψήφιες, αρκετά μικρότερές μου. Πού να ήξεραν ότι εγώ είχα βγάλει ένα άλλο Πανεπιστήμιο, ίσως και ανώτερο, το Πανεπιστήμιο των πολιτικών φυλακών και εξοριών. Βέβαια ούτε τότε αισθάνθηκα ασφαλής, γιατί μονιμοποιήθηκα ουσιαστικά μετά τη μεταπολίτευση, το '79 (βρισκόμουν πάντοτε στα αριστερά της επετηρίδας).

Τη μόρφωσή μας στις εξορίες την οφείλουμε πρώτα πρώτα στην ευτυχή συγκυρία να έχουμε κοντά μας μεγάλους διανοητές και παιδαγωγούς. Είχα την τιμή και τη χαρά να είμαι μαζί με την μεγάλη Ρόζα Ιμβριώτη, την Λίζα Κόττου, που ήταν καθηγήτριά μου στο 1ο Γυμνάσιο Αθηνών, την Ελλη Νικολαΐδου, μαέστρο της Λυρικής Σκηνής, και άλλες διανοούμενες και εκπαιδευτικούς που τιμήσανε και στολίσανε το λειτούργημά τους. Τα συστηματοποιημένα μαθήματα άρχισαν σχεδόν αμέσως (από τον Μάρτη) από τη Λ. Κόττου και τη μαθηματικό Εφη Καπασακάλη για τις μαθήτριες του Γυμνασίου, όπως και τα ομαδικά αναγνώσματα λογοτεχνικών κειμένων.

Θα πρέπει να σας πω πως αν και μεγαλωμένη στην Αθήνα και τελειόφοιτος του Γυμνασίου, είχα, όπως σχεδόν όλες μας, στενούς πνευματικούς ορίζοντες. Αλλωστε, εμείς, η νεολαία της Κατοχής, πήραμε ελλιπέστατες γνώσεις στα σχολεία μας. Εγώ, τελείωσα την Ε' και την ΣΤ' τάξεις του Γυμνασίου μέσα σ' ένα σχολικό έτος.

Στην εξορία ήρθα σ' επαφή με την κλασική λογοτεχνία και έμαθα να μελετάω ουσιαστικά. Είχαμε καταφέρει να προμηθευόμαστε παράνομα βιβλία και να τα ανταλλάσσουμε μεταξύ μας. Εκεί πρωτοδιάβασα τη "Μαγεμένη ψυχή" του Ρομαίν Ρολάν, τον Οσκαρ Γουάιλντ, έμαθα για την τεχνοτροπία του Βαν Γκογκ, για τη ζωή και το έργο της Κιουρί κ.ά.

Το κυριότερο όμως, ήρθα σε επαφή όχι απλά με διανοούμενους ανθρώπους, αλλά με την πρωτοπορία τους... αυτό ήταν κέρδος ζωής. Αργότερα, μετά την εξορία, συνάντησα παλιές συμμαθήτριές μου, που αν και είχαν βγάλει το Γυμνάσιο ήταν στην πράξη αγράμματες. Εμένα από τότε η μόρφωση μου έγινε τρόπος ζωής... Βέβαια από μικρή ήμουν φιλομαθής αλλά ακαθοδήγητη. Εκεί, κυριολεκτικά "ξεστραβώθηκα"!».