Ομιλητής ήταν ο Θέμης Γκιώνης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, ενώ παρευρέθηκε και πήρε τον λόγο ο Βλάσσης Παπαγιαννακόπουλος, αγωνιστής της ΕΑΜικής Αντίστασης.

«Ο βασικός λόγος που μαγνητίζει με τέτοια ένταση 80 χρόνια μετά εκείνη η περίοδος», σημείωσε ο Θ. Γκιώνης, «είναι γιατί εκείνη την περίοδο ο λαός πίστεψε στις δυνάμεις του, έγινε πρωταγωνιστής των εξελίξεων, βγήκε στο προσκήνιο της Ιστορίας, κατάφερε να γίνει ο "Ηρωας Λαός"».

Ειδικά για το 1944 τόνισε πως «ήταν ένα έτος όπου κάτω από τα χτυπήματα του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, τη μαζική πάλη όλου του ελληνικού λαού και τη γενικότερη προέλαση του Κόκκινου Στρατού στα Βαλκάνια, διώχτηκαν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής. (...) Την ίδια στιγμή, η λαϊκή δράση, αυτενέργεια, πρωτοβουλία, αυτοθυσία βρίσκονταν στα ύψη, το ίδιο και το κύρος, η απήχηση του ηρωικού ΚΚΕ στον ελληνικό λαό. Στο 1944 έβαλε τη σφραγίδα της μια τεράστια κίνηση λαϊκών μαζών, που έμαθαν να εμπιστεύονται της δύναμή τους, να μη θέλουν να ζουν όπως παλιά, να είναι έτοιμες να δώσουν και τη ζωή τους για τον σκοπό αυτό. Ηταν μια περίοδος όπου εκατομμύρια άνθρωποι διδάσκονται κάθε βδομάδα περισσότερα απ' ό,τι σ' έναν χρόνο συνηθισμένης νυσταλέας ζωής. Ηταν μια περίοδος όπου οι τεράστιες λαϊκές μάζες δεν δέχονταν να τις ληστεύουν ήσυχα όπως σε μια συνηθισμένη ειρηνική περίοδο. Ολα τα παραπάνω συνθέτουν την εκδήλωση επαναστατικής κατάστασης στην Ελλάδα».

«Αρα το 1944 είναι απελευθερωτικό και επαναστατικό ταυτόχρονα, παρόλο που δεν έγινε επανάσταση, ως ενέργεια σχεδιασμένη, καθοδηγημένη από το Κόμμα της εργατικής τάξης, με σκοπό την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη, τον λαό γενικότερα.

Γι' αυτό η έκθεση μαγνητίζει και για έναν άλλο λόγο. Γιατί φωτίζει στους επαναστάτες και στους αγωνιστές του σήμερα το τι έφταιξε και δεν ολοκληρώθηκε το έργο», πρόσθεσε ο ομιλητής και ανέφερε πως το ΚΚΕ, «με αίσθημα ευθύνης, μακριά από κάθε διάθεση μηδενισμού, λαθολογίας ή ωραιοποίησης και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον, έχει μελετήσει τις βαθύτερες αιτίες για τις τότε ανεπάρκειες».

Υπογράμμισε πως «η βάση αυτών των αντιφάσεων και των ανεπαρκειών της επαναστατικής πρωτοπορίας ήταν η λαθεμένη στρατηγική στον προγραμματικό λόγο του Κόμματος και στην πρόταση συνολικής διεξόδου σε όφελος της εργατικής - λαϊκής πλειοψηφίας» και θύμισε πως οι προγραμματικές επεξεργασίες διαπερνιόντουσαν, ήδη πριν την Κατοχή, από μια «λαθεμένη ανάλυση της ελληνικής καπιταλιστικής οικονομίας», η οποία «υιοθετούσε το ενδιάμεσο στάδιο της αστικοδημοκρατικής επανάστασης, με στόχο τη διαμόρφωση μιας κυβερνητικής εξουσίας που θα ήταν ενδιάμεση του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού και που θα αναλάμβανε να ολοκληρώσει ορισμένες απαραίτητες αστικοδημοκρατικού χαρακτήρα μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για τη σοσιαλιστική επανάσταση. (...)

Σε αυτή τη γραμμή προσαρμόστηκε στη συνέχεια η στρατηγική των "αντιφασιστικών μετώπων", που υιοθέτησε το ΚΚΕ στη βάση των αποφάσεων και της Κομμουνιστικής Διεθνούς και απαιτούσε τη συνεργασία και με τις λεγόμενες αντιφασιστικές αστικές δυνάμεις», σημείωσε μεταξύ άλλων.

Ετσι ως αποτέλεσμα των παραπάνω ήταν «η ηρωική δράση του ΚΚΕ να συνεχίζει να πατά σε μια στρατηγική που προεξοφλούσε τη συνεργασία με τις αστικές πολιτικές δυνάμεις, που θα έφτανε έως και τη συγκρότηση κυβέρνησης "Εθνικής Ενότητας"», ενώ σε διεθνές επίπεδο με βάση την εξωτερική πολιτική της Σοβιετικής Ενωσης, στο πλαίσιο του μεγάλου αντιχιτλερικού συνασπισμού, να αναζητούνται λύσεις «με συμβιβασμούς που δεν θα διατάρασσαν τη συμμαχία με τη Μ. Βρετανία και τις αντιχιτλερικές αστικές δυνάμεις».

Ωστόσο, «η σύγκρουση ήταν έτσι κι αλλιώς αναπόφευκτη. Οπως, άλλωστε, είναι πάντα σε συνθήκες που αντικειμενικά κρίνεται το ζήτημα της ταξικής εξουσίας», τονίστηκε χαρακτηριστικά.

Στη συνέχεια ο ομιλητής στάθηκε στον μεγαλειώδη αγώνα των 33 ημερών τον Δεκέμβρη, διευκρινίζοντας πως και «σ' αυτόν τον ηρωικό αγώνα συνέχισαν να επιδρούν οι αδυναμίες στη στρατηγική του Κόμματος. Σε αυτές μπορεί να αποδοθεί το γεγονός ότι ακόμα και στην κορύφωση της ταξικής σύγκρουσης το ΚΚΕ αντιμετώπισε αυτόν τον αγώνα ως μέσο για τη δημοκρατική εξομάλυνση και όχι ως πάλη για την εξουσία. Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο δεν μεταφέρθηκαν οι εμπειροπόλεμες δυνάμεις του ΕΛΑΣ στην Αθήνα και μετά την υποχώρηση των μαχητών του υπέγραψε τη Συμφωνία της Βάρκιζας».

«Ομως και μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας», συνέχισε, το ΚΚΕ «τελικά δεν υποτάχθηκε και, έστω με σχετική καθυστέρηση, οργάνωσε τον τρίχρονο ένοπλο λαϊκό αγώνα του ΔΣΕ, αποδεικνύοντας έμπρακτα ότι οι όποιες υποχωρήσεις δεν ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού με τον ταξικό αντίπαλο» και αφήνοντας σημαντική παρακαταθήκη για τις επόμενες δεκαετίες και σήμερα, αφού «μπροστά στο δίλημμα "υποταγή ή οργάνωση της πάλης και αντεπίθεση", το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα επέλεξαν τον δεύτερο δρόμο».

Συνοψίζοντας ο Θ. Γκιώνης σημείωσε πως η Ιστορία της περιόδου διδάσκει ότι καμιά εμπιστοσύνη δεν πρέπει να δείχνουν οι λαοί στην αστική τάξη κάθε χώρας και τα κόμματά της, πως τα εργατικά - λαϊκά συμφέροντα και τα καπιταλιστικά - ιμπεριαλιστικά συμφέροντα είναι ασυμβίβαστα. Οτι η πάλη των εργατικών - λαϊκών δυνάμεων πρέπει να φτάσει έως το τέρμα στοχεύοντας «την ανατροπή αυτής της εξουσίας που ευθύνεται για τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, να φτάσει έως την επαναστατική κατάκτηση της εργατικής εξουσίας και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού - κομμουνισμού».

«Με σεμνότητα κρατάμε τη σκυτάλη του αγώνα που κράτησαν οι ήρωες αγωνιστές του '44, όσο βάρος κι αν έχει, γιατί είναι τέτοιο το σκαρί του Κόμματός μας που σε κάνει δυνατό!

Δίνουμε υπόσχεση πως δεν θα αφήσουμε να σβήσουν απ' την ιστορική μνήμη τις θυσίες και τους αγώνες του Κόμματός μας και του λαού μας.

Δίνουμε υπόσχεση πως ο αγώνας "για την Ελλάδα της δουλιάς και της λεφτεριάς" δεν τελείωσε, αντιθέτως στη σημερινή εποχή έρχεται όλο και πιο επιτακτικά η μοναδική λύση προς όφελος του λαού, ο σοσιαλισμός!», ανέφερε ολοκληρώνοντας την ομιλία του ο Θ. Γκιώνης.

Στη συνέχεια τον λόγο πήρε ο Βλ. Παπαγιαννακόπουλος και αφού καταχειροκροτήθηκε απευθύνθηκε στους παρευρισκόμενους που ήταν καθηλωμένοι.

Ευχαρίστησε την ΚΟ Αττικής που τον κάλεσε να πει δύο λόγια «από την εποχή που η φωτιά και το σίδερο έκαιγε τον λαό», όπως είπε. Αναφέρθηκε στις πρώτες μαύρες μέρες της Κατοχής που ο λαός δεν ήξερε τι ξημερώνει, που άρχισαν οι στερήσεις και οι ελλείψεις φτάνοντας στον χειμώνα του '41 - '42 που πέθαναν κατά χιλιάδες από την εξαθλίωση, στο πώς οι κομμουνιστές που απέδρασαν από τις φυλακές σάλπισαν την Αντίσταση.

Ακόμη μίλησε για την περιοχή που έζησε κι έδρασε, στην ορεινή Αχαΐα, και στο πώς όλο το χωριό - στη Φίλια Καλαβρύτων - βρέθηκε στο πόδι να υποδεχτεί την πρώτη αντάρτική ομάδα, τις πετυχημένες μάχες που έδωσε αυτή με τους Ιταλούς, τους λαϊκούς θεσμούς που εγκαθιδρύθηκαν στις απελευθερωμένες περιοχές, με «τα συμβούλια να εκλέγονται από τις συνελεύσεις των κατοίκων οι οποίοι είχαν ενθουσιαστεί». «Ο λαός έχει αναθαρρήσει, καθώς οι Γερμανοί περιορίζονταν στις πόλεις και είχαν εγκαταλείψει την ύπαιθρο. Ο κόσμος έκανε υπολογισμούς πώς θα οργανώσει τη νέα ζωή, όμως οι Εγγλέζοι από την πρώτη στιγμή έκαναν ραδιουργίες εις βάρος του ΕΛΑΣ», σημείωσε και έφερε μια σειρά από παραδείγματα. Για την απαράδεκτη Συμφωνία της Βάρκιζας περιέγραψε τη λευκή τρομοκρατία αμέσως μετά, με συμμορίες να «υποδέχονται» τους ΕΛΑΣίτες με δολοφονίες και τρομοκρατία. «Ο κόσμος όμως δεν το έβαζε κάτω», υπογράμμισε, ενώ αναφέρθηκε και στις τραγικές συνθήκες διαβίωσης σε φυλακές και εξορίες, τα βασανιστήρια και εξήγησε πώς άντεξαν οι κρατούμενοι με την αλληλεγγύη και τη συντροφικότητα, την πειθαρχία.

Ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η στιγμή που αναφέρθηκε στους συντρόφους που έφευγαν για εκτέλεση και «μας χαιρετάγανε σαν να πήγαιναν για γλέντι». Σε αυτό το σημείο διαβάστηκε το γράμμα του Χρήστου Λιλή από την Μίδεα Αργολίδας, που έγραψε πριν εκτελεστεί στις 30.3.1948 προς την μάνα του: «Θέλω να κρατάς ψηλά το κεφάλι, όπως ψηλά το κρατώ και εγώ την τελευταία στιγμή της ζωής μου. (...) Μάνα, να πεις σ' όλα τα παιδιά του χωριού να μη δειλιάσουν, αλλά να συνεχίσουν τον αγώνα μας αποφασιστικά και να συμπληρώσουν το κενό που σχημάτισα με το πέσιμό μου με πολλούς άλλους νέους αγωνιστές».

Χαρακτηριστικά αναφέρθηκε και σε έναν αγωνιστή που είχε ένα παλτό που θα το έδινε σε έναν άλλον καθώς θα έφευγε για εκτέλεση, αλλά τελικά είπε: «Γιώργο το παλτό το προόριζα για σένα, αλλά θα το φορέσω γιατί έχει κρύο και ώστε να μην τρέμω και οι φασίστες νομίζουν ότι τρέμω από τον φόβο μου»...

Τα γεγονότα της περιόδου αλλά και το υλικό στο Δοκίμιο του Κόμματος αποτελούν παρακαταθήκη που πρέπει να μελετώνται ειδικά από τη νεολαία, καθώς είναι εφόδια για τους αγώνες του σήμερα και του αύριο, τόνισε κι έκλεισε με τα λόγια που έλεγαν στους συναγωνιστές όσοι πήγαιναν για εκτέλεση: «Γεια σας σύντροφοι και να κρατάτε πάντα ψηλά τη σημαία του ΚΚΕ».

Στο τέλος της εκδήλωσης ο Θέμης Γκιώνης προσέφερε στον Βλάσση Παπαγιαννακόπουλο πλακέτα με χαραγμένο σύνθημα από τρικ της ΕΠΟΝ εκείνης της περιόδου που έγραφε «Μέρες βδομάδες και μήνες θα πολεμήσουμε αν χρειαστεί μα σκλάβοι δεν θα ξαναγίνουμε». Νωρίτερα ο αγωνιστής περιηγήθηκε στην έκθεση συνοδευόμενος από τα μέλη της ΚΕ Φάνη Παρρή, επικεφαλής της Επιτροπής Ιστορικού Αρχείου του ΚΚΕ, και Χρήστο Κατσώτη, βουλευτή Νότιου Τομέα.