ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σάββατο 11 Γενάρη 2025 - Κυριακή 12 Γενάρη 2025
Σελ. /40
Η κληρονομιά και οι διάδοχοι των Βόγιατζερ

Από τότε που υπάρχει η αστροναυτική, μόνο δύο διαστημοσυσκευές έχουν καταφέρει να βγουν από τον χώρο του Διαστήματος που κυριαρχείται από τον Ηλιο. Είναι τα δύο Βόγιατζερ που εκτοξεύτηκαν το 1977 και αφού πέρασαν από τον Δία και τον Κρόνο (το Βόγιατζερ 2 και από τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα) συνέχισαν την πορεία τους με ταχύτητα, φτάνοντας στο όριο του κρουστικού κύματος το 2004 το Βόγιατζερ 1 και το 2007 το Βόγιατζερ 2. Στις δυο δεκαετίες που ακολούθησαν, παρά τα προβλήματα που εμφάνισαν λόγω φθοράς των ηλεκτρονικών τους και μείωσης της απόδοσης των ενεργειακών τους κυψελών, τα δύο σκάφη έδωσαν στους επιστήμονες τη μοναδική άμεση γεύση τού τι βρίσκεται στα περίχωρα και πέρα από τη «φυσαλίδα» επιρροής του Ηλιου.

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τον Ηλιο ως μια συμπαγή μακρινή μπάλα φωτός, καθώς η ατμόσφαιρα της Γης μάς προστατεύει από τα άλλα χαρακτηριστικά του. Ο Ηλιος όμως είναι μια αναβράζουσα μάζα πλάσματος που εκπέμπει σωματίδια σε απόσταση δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων μέσω του ηλιακού ανέμου, μιας συνεχούς ροής φορτισμένων σωματιδίων. Το μαγνητικό πεδίο του Ηλιου ταξιδεύει μαζί με τον ηλιακό άνεμο και επηρεάζει τον διαστημικό χώρο μεταξύ των πλανητών. Η ηλιόσφαιρα διογκώνεται και συρρικνώνεται ανάλογα με τη φάση του εντεκαετούς κύκλου δραστηριότητας του άστρου μας.

Ορια

Καλλιτεχνική απεικόνιση των Βόγιατζερ 1 και 2 έξω από τα όρια της ηλιόσφαιρας
Καλλιτεχνική απεικόνιση των Βόγιατζερ 1 και 2 έξω από τα όρια της ηλιόσφαιρας
Τα Βόγιατζερ στη διαδρομή τους πέρασαν αρκετά όρια. Το πρώτο ήταν το όριο του κρουστικού κύματος, εκεί που ο ηλιακός άνεμος απότομα αρχίζει να επιβραδύνεται και ένα δεύτερο η ηλιόπαυση, όπου η πίεση προς τα έξω από τον ηλιακό άνεμο εξισορροπείται από την πίεση προς τα μέσα που ασκεί το διαστρικό μέσο (δεν είναι απόλυτο κενό). Ανάμεσα σε αυτά τα σαφή όρια υπάρχει ο ηλιοσφαιρικός κολεός, μια περιοχή όπου τα υλικά από τον Ηλιο συνεχίζουν να επιβραδύνονται ή και να αλλάζουν κατεύθυνση.

Στον διαστρικό χώρο τα δύο σκάφη μπήκαν αντίστοιχα το 2012 και το 2018. Το μέρος αυτό του Διαστήματος είναι πιο ήσυχο, αλλά όχι απολύτως ήσυχο, καθώς περιέχει κοσμικές ακτίνες προερχόμενες από όλα τα μέρη του Γαλαξία, όπως και σκόνη που διέσπειραν άστρα καθώς «πέθαιναν» στο πέρασμα των αιώνων. Το διαστρικό μέσο είναι αλλού πιο αραιό και αλλού πιο πυκνό κατά μήκος της διαδρομής ανάμεσα στους σπειροειδείς βραχίονες του γαλαξία μας. Ο Ηλιος και η «φυσαλίδα» του καθώς περνάνε από το διαστρικό μέσο αλληλεπιδρούν με αυτό και η ηλιόσφαιρα αλλάζει σχήμα. Δεν ξέρουμε με βεβαιότητα ποιο είναι το σχήμα της ηλιόσφαιρας. Ισως να μοιάζει με τη μορφή της κόμης και της ουράς ενός κομήτη ή να μοιάζει με κρουασάν με δύο λοβούς που ακολουθούν το άστρο μας. Τα Βόγιατζερ εξερεύνησαν την ηλιόσφαιρα μόνο στην κατεύθυνση κίνησης του Ηλιου μέσα στον Γαλαξία και έδωσαν πληροφορίες μόνο για τις περιοχές από τις οποίες πέρασαν.

Το μέλλον

Μια άλλη διαστημοσυσκευή που εκτοξεύτηκε από τη NASA το 2008, ο Εξερευνητής Διαστρικού Ορίου (IBEX), έδωσε σημαντικές πληροφορίες για την ηλιόσφαιρα παραμένοντας σε τροχιά γύρω από τη Γη. Ο IBEX καταγράφει τα υψηλής Ενέργειας ουδέτερα άτομα που ρέουν από το όριο της ηλιόσφαιρας προς το εσωτερικό. Μια από τις ανακαλύψεις του είναι η ύπαρξη μιας λωρίδας ουδέτερων ατόμων υψηλής Ενέργειας που περιβάλλει τον ηλιοσφαιρικό κολεό. Δυστυχώς τα Βόγιατζερ δεν πέρασαν μέσα από τη λωρίδα, καθώς αυτή βρίσκεται ανάμεσα στις τροχιές τους. Παρότι ο IBEX είναι ακόμη λειτουργικός, υπάρχει ως σκέψη η κατασκευή και εκτόξευση του IMAP, μιας αναβαθμισμένης έκδοσής του με υψηλότερη ανάλυση παρατήρησης και δυνατότητα πρόσθετων μετρήσεων για τη διαστρική σκόνη που φτάνει στο εσωτερικό του ηλιακού συστήματος.

Στο μεταξύ η αποστολή Νέοι Ορίζοντες της NASA, που πέρασε κοντά από τον Πλούτωνα το 2015 και τον διαστημικό βράχο Αρροκοθ το 2019, βρίσκεται σε πορεία να διασχίσει την ηλιόπαυση σε περίπου δέκα χρόνια από τώρα. Αν τα όργανα της διαστημοσυσκευής συνεχίσουν να είναι λειτουργικά έως τότε, η διαστημοσυσκευή Νέοι Ορίζοντες θα γίνει η τρίτη που θα έχει φτάσει στα όρια της επιρροής του Ηλιου. Στα σχέδια της NASA βρίσκεται και η αποστολή Διαστρικός Ανιχνευτής, που θα φέρει όργανα ειδικά για την παρατήρηση της ηλιόσφαιρας και ίσως να φτάσει αρκετά μακριά ώστε να μπορέσει να διακρίνει και το σχήμα της. Ωστόσο δεν προβλέφθηκε κάποια σχετική χρηματοδότηση για την επόμενη δεκαετία. Αντίθετα η Κίνα φαίνεται να προωθεί μια δική της διαστρική αποστολή, που θα πραγματοποιηθεί πιο σύντομα.

Μέχρι τότε, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο θα πρέπει να δουλέψουν μόνο με τα δεδομένα που στέλνουν «σταγόνα - σταγόνα» από πολύ μακριά τα Βόγιατζερ, για όσο χρονικό διάστημα θα είναι ακόμη λειτουργικά. Τα δεδομένα αυτά παρουσιάζουν συχνά και απρόσμενα στοιχεία. Για παράδειγμα, το ένα από τα Βόγιατζερ διέσχισε το όριο του κρουστικού κύματος πέντε φορές, καθώς απ' ό,τι φαίνεται η ηλιόσφαιρα φούσκωνε και ξεφούσκωνε σε συγχρονισμό με την ένταση της ηλιακής δραστηριότητας. Απέχουμε πολύ από το να έχουμε μια ολοκληρωμένη εικόνα της ηλιόσφαιρας και του διαστρικού χώρου.


Επιμέλεια:
Σταύρος Ξενικουδάκης
Πηγή: «Scientific American»


Το ταχύτερο γνωστό πλανητικό σύστημα του Γαλαξία

Λεπτομέρεια της συγκέντρωσης άστρων στη σφαιρική προεξοχή γύρω από το κέντρο του Γαλαξία
Λεπτομέρεια της συγκέντρωσης άστρων στη σφαιρική προεξοχή γύρω από το κέντρο του Γαλαξία
Το ηλιακό μας σύστημα περιφέρεται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο μία φορά κάθε 210 εκατομμύρια χρόνια, κινούμενο με ταχύτητα 240 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο. Την κίνηση αυτή δεν την αντιλαμβανόμαστε, επειδή γίνεται με σταθερή ταχύτητα. Μια νέα μελέτη απέδειξε ότι η τεράστια αυτή ταχύτητα ωχριά μπροστά στην ταχύτητα με την οποία κινείται ένα άλλο πλανητικό σύστημα μέσα στον Γαλαξία, που μετρήθηκε στα 541 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο. Αυτό είναι το πιο γρήγορα κινούμενο γαλαξιακό πλανητικό σύστημα που γνωρίζουμε μέχρι τώρα.

Το σύστημα αυτό απέχει 24.500 έτη φωτός από τη Γη και μόλις 1.500 έτη φωτός από το κέντρο του Γαλαξία. Το άστρο του συστήματος είναι ένας κόκκινος νάνος, μικρότερο και λιγότερο λαμπρό άστρο συγκριτικά με τον Ηλιο. Ανακαλύφθηκε το 2011 κατά τη διάρκεια ενός φαινομένου βαρυτικού μικροφακού, καθώς περνούσε μπροστά από ένα πιο μακρινό άστρο, καμπυλώνοντας το φως αυτού του μακρινού άστρου (βαρυτική καμπύλωση της πορείας του φωτός, σύμφωνα με τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας). Μαζί με τον κόκκινο νάνο εντοπίστηκε και ένας πλανήτης που περιφέρεται γύρω του. Οπως διαπιστώθηκε αργότερα με προσεκτικές παρατηρήσεις από το αστεροσκοπείο Κεκ στη Χαβάη, πρόκειται για αεριώδη γίγαντα με μάζα 29 φορές μεγαλύτερη της Γης και τροχιά σε απόσταση μεταξύ των ακτίνων που η Γη και η Αφροδίτη περιφέρονται γύρω από τον Ηλιο. Λόγω της μικρότερης λαμπρότητας του άστρου, ακόμα κι αν υπάρχει νερό σε αυτόν τον πλανήτη δεν θα βρίσκεται σε υγρή μορφή. Πιθανολογείται ότι στο συγκεκριμένο πλανητικό σύστημα υπάρχουν κι άλλοι μικρότεροι, μη ορατοί πλανήτες.

Η πολύ μεγάλη ταχύτητα του νεοανακαλυφθέντος πλανητικού συστήματος θεωρείται ότι ήταν αποτέλεσμα κάποιου περάσματός του κοντά σε κάποιο άλλο άστρο, ή ότι προέκυψε από βαρυτική ώθηση από την υπερμεγέθη μαύρη τρύπα στο κέντρο του Γαλαξία. Εχει εντοπιστεί και άστρο μέσα στον Γαλαξία το οποίο κινείται με ταχύτητα 2.000 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο, αλλά δεν έχουν βρεθεί πλανήτες γύρω απ' αυτό. Το εύρημα του υπερταχέος κινούμενου πλανητικού συστήματος γεννά ερωτήματα σχετικά με τα άστρα στο σφαιρικό εξόγκωμα του Γαλαξία γύρω από το κέντρο του, και αποδεικνύει ότι οι πλανήτες είναι δυνατό να επιβιώσουν παραμένοντας σε περιφορά γύρω από το άστρο τους ακόμα κι αν αυτό, για κάποιο λόγο, επιταχυνθεί σε μεγάλες ταχύτητες.



Ευρωεκλογές Ιούνη 2024
Μνημεία & Μουσεία Αγώνων του Λαού
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ