«Η αρχή και το τέλος είναι οι γονείς», «η επίδραση της οικογένειας είναι η καθοριστική», «η οικογένεια έχει χάσει τις αξίες της», «οι γονείς δεν βάζουν όρια στα παιδιά».

Τους τελευταίους μήνες, που η συζήτηση για το ζήτημα της νεανικής παραβατικότητας βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα, μόνιμη επωδός και κατακλείδα είναι η άποψη ότι κύρια υπαίτιος είναι η οικογένεια, ότι φταίνε οι γονείς που δεν μεγαλώνουν «σωστά» τα παιδιά τους.

Αποκορύφωμα είναι οι ποινές που προβλέπονται για τους γονείς στο πολυνομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή.

Αυτή η συζήτηση ανακυκλώνεται, τη συναντάμε και ανάμεσα στους γονείς, στους συλλόγους γονέων, στα σχολεία και αλλού.

Είναι, όμως, έτσι στην πραγματικότητα;

Η προφανής πλευρά του ζητήματος είναι ότι σύσσωμο το αστικό κράτος με όλους του τους μηχανισμούς επιλέγει να πετάξει την μπάλα στην εξέδρα, ικανοποιώντας ταυτόχρονα δυο σκοπούς: Από τη μια βγαίνει από το κάδρο η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία ως γενεσιουργός αιτία και της νεανικής παραβατικής βίαιης συμπεριφοράς, και από την άλλη απαλλάσσεται το ίδιο το αστικό κράτος από την ευθύνη για την ουσιαστική μελέτη του φαινομένου και τη λήψη κοινωνικών μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης.

Αφετηρία για την τοποθέτηση του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι η αντίληψή μας συνολικά για τη γονική σχέση, δηλαδή τη σχέση γονιού - παιδιού, ως σύνθετο κοινωνικό ζήτημα, που στηρίζεται στην ερμηνεία και την ανάλυσή μας για τον θεσμό της οικογένειας ως ιστορικού - κοινωνικού φαινομένου.

Για το ΚΚΕ η οικογένεια είναι μια ιστορικά διαμορφωμένη μορφή κοινωνικής συμβίωσης, η οποία έχει στη βάση της την αναπαραγωγή του είδους. Η εξέλιξή της συμβαδίζει με την κοινωνική εξέλιξη. Οι σχέσεις που συνδέονται με την αναπαραγωγή της νέας ζωής, δηλαδή ο γάμος, η οικογένεια, η σχέση γονιών - παιδιών, έχουν κοινωνικό χαρακτήρα και καθορίζονται από το επίπεδο της παραγωγικής δυνατότητας της κοινωνίας, τις κυρίαρχες σχέσεις παραγωγής και κατανομής, χωρίς να παραγνωρίζουμε και μια σχετικά αυτοτελή αλληλεπίδραση της οικογένειας με άλλες πλευρές της κοινωνικής ζωής, όπως είναι τα έθιμα, η θρησκεία κ.ά.

Σε όλα τα εκμεταλλευτικά συστήματα για τις άρχουσες τάξεις κύριος σκοπός της οικογένειας και του γάμου ήταν και είναι η εξασφάλιση κληρονόμων, ενώ για τις εκμεταλλευόμενες τάξεις η ευθύνη της ανατροφής της επόμενης φουρνιάς εργατικής δύναμης. Αυτό ισχύει και για τη σύγχρονη εργατική τάξη. Στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία η οικογένεια παραμένει η μορφή κοινωνικής συμβίωσης που πρωταρχικά βιώνει το βρέφος, το νήπιο.

Ωστόσο, είναι μύθος η αστική θέση ότι η οικογένεια είναι ο βασικός θεσμός διαπαιδαγώγησης του παιδιού. Οι διαπαιδαγωγητικές θέσεις και ικανότητες των γονιών - καθώς και άλλων μελών της οικογένειας (γιαγιάδων, παππούδων, θείων κ.λπ.) - είναι αποτέλεσμα του υπάρχοντος συστήματος, με την ταξική του διαίρεση, τον χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος, την αναπαραγωγή παραδόσεων, θρησκευτικών επιδράσεων κ.λπ. Η γονεϊκότητα, ως συμβολή των γονιών στη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών, δεν είναι μία ουδέτερη έννοια, αποσπασμένη από τις κυρίαρχες οικονομικές, κοινωνικές σχέσεις. Αρα, καθοριστικός παράγοντας είναι «σε τι κόσμο» μεγαλώνουν τα παιδιά και με τι όρους, πρώτα από όλα οικονομικούς - κοινωνικούς.

Οταν και οι δύο γονείς είναι εργατοϋπάλληλοι, αυτοαπασχολούμενοι, το χαμηλό εργατικό εισόδημα, ο καταναγκασμός της εργασίας, που επιδρά αρνητικά στην καθημερινή ρουτίνα, στις κοινωνικές συνήθειες, διαμορφώνοντας μία ζωή - λάστιχο, έχουν αρνητική αντανάκλαση και στη ρύθμιση των σχέσεων των γονιών με τα παιδιά.

Ταυτόχρονα, η γονική σχέση και η ευθύνη στη φροντίδα και κοινωνικοποίηση του παιδιού υποτάσσεται στην κυρίαρχη ιδεολογία, που διατρέχει όλους τους μηχανισμούς κοινωνικοποίησης του παιδιού.

Στη συζήτηση στα διάφορα αστικά ΜΜΕ γίνεται αναφορά στην ηθικοπλαστική λειτουργία της οικογένειας, σε αυτό που ονοματίζουν «αξίες» δηλαδή, χωρίς να υπολογίζεται ότι η ίδια η οικογένεια είναι θεσμός της καθορισμένης, δεδομένης κοινωνίας. Μέσα από όλα τα κανάλια του καπιταλιστικού συστήματος και του αστικού κράτους διοχετεύονται αξίες, ιδέες, αναπαράγονται «πρότυπα» σχέσεων και συμπεριφοράς με επίκεντρο τον ατομισμό, την εγωκεντρική στάση, το κυνήγι της δήθεν εύκολης απόκτησης εισοδήματος με τον τζόγο, την εμπορευματοποίηση του σώματος, ειδικά του γυναικείου, προωθούνται μέσα «απόδρασης από την πραγματικότητα» όπως η χρήση ναρκωτικών, η εξάρτηση από αλκοόλ, το διαδίκτυο κ.ά.

Το μερίδιο ευθύνης που αναλογεί στους γονείς σχετίζεται και με τη συνειδητοποίηση από τους ίδιους τους γονείς της εργατικής - λαϊκής οικογένειας της κοινωνικής τους θέσης, της σχέσης τους με το οργανωμένο εργατικό - λαϊκό κίνημα.

Σημαντικός παράγοντας είναι η κοινή προσπάθεια και των δύο γονιών για την εξασφάλιση της γονικής σχέσης με το παιδί, αφήνοντας στην άκρη τις διαφωνίες τους, που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αφορούν και την απόφασή τους να μη συμβιώνουν.

Η κατάκτηση μιας τέτοιας σχέσης μεταξύ των γονιών και στις σχέσεις τους με το παιδί δεν είναι μία εύκολη υπόθεση. Η συναινετική στάση των δύο γονιών απέναντι στο ζήτημα της γονικής μέριμνας μπορεί να επηρεάζεται αρνητικά από δυσκολίες, που έχουν πηγή τα εργασιακά και οικονομικά προβλήματα, τις απότομες εναλλαγές στις συνθήκες ζωής και εργασίας. Το αποτέλεσμα των παθογόνων σχέσεων μεταξύ γονιών επιδρά στη διαμόρφωση αρνητικών βιωμάτων στην κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού.

Η άποψη, επίσης, που με έναν τρόπο αποτυπώνεται στη δημόσια συζήτηση, ότι πρόκειται για ένα πρωτοφανές φαινόμενο, ότι είναι η σύγχρονη οικογένεια που ειδικά πάσχει και ανατρέφει παραβατικά, βίαια παιδιά, ενώ παλιά η οικογένεια είχε αξίες κ.λπ., δεν επιβεβαιώνεται.

Η νεανική παραβατικότητα εμφανίζεται οξυμένη σε διάφορες περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας των εκμεταλλευτικών κοινωνιών και σε κάθε φάση συνδέεται με την κοινωνική θέση των γονιών, από την οποία εξαρτάται κι αυτή των παιδιών και των εφήβων. Αυτό καθορίζει και τον τρόπο ζωής των οικογενειών τους, τις αντιλήψεις και τις παιδαγωγικές δυνατότητες της οικογένειας στις δοσμένες ιστορικά κοινωνικές - οικονομικές συνθήκες.

Για παράδειγμα, στην πρώτη περίοδο του καπιταλισμού, με τη μαζική και χωρίς προϋποθέσεις μετακίνηση αγροτικών πληθυσμών στις πόλεις, τη διαμόρφωση γυναικείου εργατικού δυναμικού, εμφανίστηκε έντονα και η παιδική εργασία από τη νηπιακή ακόμα ηλικία, σε απάνθρωπες συνθήκες στη μεταποίηση, στους κλάδους της κλωστοϋφαντουργίας. Τα παραμελημένα, ορφανά παιδιά στρατολογούνταν για ένα κομμάτι ψωμί και μια υπόγεια στέγη από οργανωμένες εγκληματικές συμμορίες, που τα χρησιμοποιούσαν στην οργανωμένη επαιτεία ή κλοπή. Είναι χαρακτηριστική η αποτύπωση εκείνης της περιόδου στη λογοτεχνία, ας θυμηθούμε τα έργα του Ντίκενς.

Επίσης, η παραβατικότητα των παιδιών ως κοινωνικό ζήτημα εμφανίζεται οξυμένο σε περιόδους μετά από μεγάλους καταστροφικούς πολέμους, με τον τεράστιο αριθμό ορφανών παιδιών που βρέθηκαν στους δρόμους των πόλεων ή των προσφυγόπουλων, αλλά και ως συνέπεια εκδήλωσης μεγάλων καπιταλιστικών οικονομικών κρίσεων.

Ακόμα, οι θεωρίες που μιλούν για «βιολογική, έμφυτη ρίζα» της βίας είναι πλήρως αντιεπιστημονικές και αντιδραστικές, αποπροσανατολιστικές, αποκόβοντας τη νεανική παραβατικότητα από τους κοινωνικούς παράγοντες υπόθαλψής της.

Το ίδιο και η μηχανιστική προσέγγιση ότι η αποκλειστική ευθύνη βαραίνει τους γονείς. Γιατί, αν και είναι επιστημονικά καταγεγραμμένο ότι η ποιοτική σχέση γονέων - παιδιού μπορεί να συμβάλει στην εδραίωση της ικανότητας του παιδιού να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, ιδιαίτερα τα αρνητικά, να αναπτύσσει ψυχική ανθεκτικότητα, να είναι λιγότερο επιρρεπές σε παρορμητικές και βίαιες συμπεριφορές, είναι επίσης επιστημονικά καταγεγραμμένο ότι η οικοδόμηση αυτής της σχέσης απαιτεί πρώτα απ' όλα εκπαίδευση των γονιών και βέβαια απαιτούμενο χρόνο.

Τα άθλια, άστατα ωράρια εργασίας εμποδίζουν τους γονείς να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες των παιδιών, στο παιχνίδι, ώστε να εντοπίσουν έγκαιρα τις αλλαγές στη διάθεση και τη συμπεριφορά τους, να ξέρουν τι τα απασχολεί. Το άγχος, ο θυμός, η ανία, η εντατικοποίηση, η ανασφάλεια, η έλλειψη ικανοποίησης από την εργασία, σε τελική ανάλυση η βία της εκμετάλλευσης «μεταφέρονται» στην οικογένεια, μολύνουν τη σχέση με το παιδί. Οδηγούν, εκτός από την έλλειψη απαιτούμενου χρόνου, και σε απώλεια διάθεσης, υπομονής. Στη χειρότερη περίπτωση, η σύγχρονη αντιδραστικοποίηση της καπιταλιστικής κοινωνίας οδηγεί σε φαινόμενα παραμέλησης, βίας, σεξουαλικής και άλλης κακοποίησης των παιδιών από τους γονείς τους ή μέλη του συγγενικού περιβάλλοντος.

Η ψυχική, σωματική και πνευματική υγεία και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών δεν μπορεί να εξασφαλιστεί από ένα σύστημα που μετρά τις ανάγκες των παιδιών με τον γνώμονα του «κόστους - οφέλους» από τη σκοπιά της καπιταλιστικής ανταγωνιστικότητας και κερδοφορίας. Η ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του ζητήματος προϋποθέτει την κατάργηση της εκμεταλλευτικής οικονομικής βάσης, τη διαμόρφωση κράτους θεμελίωσης της κοινωνικής ιδιοκτησίας στα συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής και στον επιστημονικό κεντρικό σχεδιασμό της κοινωνικής παραγωγής και των κοινωνικών υπηρεσιών.

Η πραγματική ποιοτική αναβάθμιση της σχέσης γονιών - παιδιού δεν μπορεί να γίνει πραγματικότητα αν δεν ξεριζωθούν όλα εκείνα τα εμπόδια που βάζουν οι σημερινές εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, ιδιοκτησίας, το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων. Αν δεν φύγει από τη μέση το καθημερινό άγχος της επιβίωσης. Αν δεν μειωθεί ο υποχρεωτικός χρόνος εργασίας και δεν υπάρξει σταθερός ημερήσιος ελεύθερος χρόνος για όλες και όλους. Αποτελεί προϋπόθεση να πλαισιωθεί η παιδική προστασία και στήριξη με μια σειρά δωρεάν, κρατικές υπηρεσίες Υγείας - Παιδείας - Πρόνοιας - Πολιτισμού - Αθλητισμού, που θα απαλλάσσουν τους γονείς από όσα στην πραγματικότητα δεν μπορούν να έχουν στην ευθύνη τους.

Στον σοσιαλισμό διαμορφώνεται το υπόβαθρο για μεγαλύτερη συναντίληψη σε θέματα αρχών, καθώς δεν υπάρχουν οι οικονομικοί παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στις σχέσεις μεταξύ των δύο γονιών.

Τα παιδιά, η οικογένεια και η γονική σχέση στηρίζονται από ένα δίκτυο κοινωνικών υπηρεσιών και υποδομών, αποκλειστικά δωρεάν, που το περιεχόμενό τους εδράζεται στις νέες σοσιαλιστικές - κομμουνιστικές σχέσεις. Εξασφαλίζεται με κοινωνική κρατική ευθύνη δωρεάν πρόσβαση στη σύγχρονη επιστημονική γνώση, που θα βοηθήσει τους γονείς να κατανοούν τις λειτουργίες ανάπτυξης του παιδιού και να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις ανάγκες κάθε αναπτυξιακού σταδίου, στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού.