Οταν ξεκίνησε η απελευθέρωση της Ελλάδας από τo χιτλερικό ζυγό ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Φρ. Ρούσβελτ απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό τον παρακάτω χαιρετισμό:¹

«Με συνεκίνησε βαθιά η είδησις ότι ήρχισε η απελευθέρωσις της Ελλάδος. Η αλήθεια είναι ότι η Ελλάς δεν υπεδουλώθη ποτέ πραγματικά. Επί τέσσερα περίπου χρόνια το ακατάβλητον ελληνικόν έθνος υπέστη τρομακτικά αποτελέσματα της εχθρικής επιδρομής, εις κλίμακα που δεν έχει προηγούμενον. Τη στιγμήν που πολλοί άνθρωποι, γενναιόκαρδοι και με καλήν θέλησιν, είχον σχεδόν χάσει κάθε ελπίδα, ο ελληνικός λαός ύψωσε το ανάστημά του εις την πρόκλησιν του ακατανίκητου μηχανοκίνητου τέρατος του Ναζισμού. Αντέταξεν εις τας απανθρώπους μηχανάς του πολέμου και εις τους ψυχρούς υπολογισμούς της στρατηγικής, απλώς και μόνον την άγριαν έμπνευσιν της ελευθερίας. Τέσσερα χρόνια είναι πάρα πολλά δι' αυτόν που πεινά και πεθαίνει, που βλέπει τα παιδιά του να σφάζωνται, τα χωριά του να γίνονται συντρίμμια και στάχτη. Δεν είναι όμως αρκετά τέσσερα χρόνια διά να σβήσουν την καθαρότατη φλόγα της ελληνικής κληρονομιάς, που μέσα από τους αιώνας μας εδίδαξε την αξίαν του Ανθρώπου. Είναι περισσότερον παρά δίκαιον, είναι αναπότρεπτον, όταν τα ιδανικά της ναζιστικής βαρβαρότητας βυθίζονται στο σκοτάδι, ό δεν έχει ξημέρωμα, τότε να φυσάη πάλι ελεύθερος ο καθαρότατος ελληνικός αέρας της ελευθερίας από τα χέρια των ανδρών που αγνοούν το φόβον του τυράννου. Και η Ακρόπολις, που επί 25 αιώνες στάθηκε το σύμβολο της ελευθερίας των ανθρώπων, ελεύθερη πάλι, να είναι ο φάρος της πίστεώς μας εις το μέλλον».

Πώς κατάφερε ο ελληνικός λαός να κάνει τα όσα λαμπρά του αναγνωρίζει ο Αμερικανός πρόεδρος; Δεν είχε οργάνωση; Δεν είχε πολιτικο-ιδεολογική κατεύθυνση συγχρονισμένη με τις εξελίξεις του 20ού αιώνα και συγκεκριμένα τις εξελίξεις του Β' παγκοσμίου πολέμου; Δεν είχε στρατιωτικοπολιτική ηγεσία; Μόνο με το αρχαιοελληνικό πνεύμα περί ελευθερίας και την εικόνα του Παρθενώνα έγιναν όσα έγιναν;

Στη σημερινή εποχή αυτά τα ερωτήματα είναι υποχρεωτικό να τίθενται και να απαντιούνται.

Για δεκαετίες ολόκληρες, όταν η ΕΑΜική αντίσταση στην Ελλάδα ήταν υπό διωγμό, κυριαρχούσε η άποψη πως η χώρα απελευθερώθηκε από τις αγγλικές δυνάμεις που αποβιβάστηκαν στο ελληνικό έδαφος τον Οκτώβρη του '44. Η ιστορική αλήθεια είναι βεβαίως εντελώς διαφορετική. Η Μεγάλη Βρετανία αποβίβασε δυνάμεις στη χώρα με σκοπό να ελέγξει τις μεταπολεμικές εξελίξεις. Ταυτόχρονα επιχείρησε να δυσκολέψει την προέλαση του Κόκκινου Στράτου στα Βαλκάνια αφήνοντας τα χιτλερικά στρατεύματα να υποχωρήσουν ανενόχλητα από την Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό δε δίστασε να έρθει σε συμφωνία με τον Χίτλερ.

Γι' αυτό το θέμα, το Σεπτέμβρη του 1976, ο υπουργός πολεμικής παραγωγής του Χίτλερ Αλμπερτ Σπέερ μίλησε στο δημοσιογράφο Β. Μαθιόπουλο, όπου μεταξύ άλλων είπε²: «Είμαι αυτήκοος μάρτυς ενός γεγονότος που μας είχε προκαλέσει πολύ μεγάλη εντύπωση το φθινόπωρο του 1944. Θυμάμαι συγκεκριμένα, ότι ο στρατηγός Γιοντλ, ο αρχηγός του γερμανικού επιτελείου, ήρθε μια μέρα και με βρήκε και μου ανέφερε ότι επήλθε μια συμφωνία σε υψηλό επίπεδο μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας που αφορούσε την Ελλάδα. Η συμφωνία αυτή, πρωτοφανής μέχρι τότε, κι όπως γνωρίζω μοναδική σ' όλο το Β' Παγκόσμιο πόλεμο, αφορούσε όπως μου είπε ο Γιοντλ τουλάχιστον, την εκκένωση από τα γερμανικά στρατεύματα της Ελλάδος, χωρίς βρετανική ενόχληση... Και πράγματι οι Αγγλοι την ετήρησαν. Τα γερμανικά πολεμικά και μεταγωγικά, έμφορτα με στρατό απ' τα ελληνικά νησιά πέρασαν το φθινόπωρο του 1944 ανενόχλητα μπροστά στα μάτια των Βρετανών κι ανάμεσα από βρετανικά υποβρύχια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο... Το τίμημα της συμφωνίας, κατά τη δική μου γνώμη, ήταν να παραχωρηθεί η Θεσσαλονίκη από τους Γερμανούς στους Αγγλους, να μπορέσουν να την καταλάβουν αμαχητί και μ' αυτό τον τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και βέβαια ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δυνάμεις του που κατείχαν τον ελληνικό χώρο».

Την Ελλάδα λοιπόν δεν την απελευθέρωσαν οι Εγγλέζοι. Δεν μπορούσαν να την απελευθερώσουν ούτε οι φίλα προσκείμενες σ' αυτούς οργανώσεις που, άλλωστε, δεν είχαν τη δύναμη και τον προσανατολισμό για κάτι τέτοιο. Την Ελλάδα την απελευθέρωσε ο ελληνικός λαός αγωνιζόμενος μέσα ή δίπλα στο ΕΑΜ και φυσικά ο Κόκκινος Στρατός που προελαύνοντας στα Βαλκάνια υποχρέωσε τα χιτλερικά στρατεύματα να εγκαταλείψουν το ελληνικό έδαφος για να μην αποκοπούν από τις υπόλοιπες δυνάμεις του γερμανικού στρατού που βρίσκονταν στις άλλες βαλκανικές χώρες και τώρα υποχωρούσαν. Ενας μικρός- όχι ολοκληρωμένος- απολογισμός της προσφοράς του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ αποδεικνύει του λόγου το αληθές.

Το ΕΑΜ με τις υπόλοιπες οργανώσεις του, από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής του, προσπάθησε να οργανώσει την πάλη του ελληνικού λαού για την επιβίωση και την απελευθέρωσή του. Ας δούμε ορισμένα συγκεκριμένα παραδείγματα:

Το χειμώνα του 1941-42 οι ΕΑΜικές οργανώσεις πρωταγωνιστούν στη μάχη για την επιβίωση του ελληνικού λαού που απειλείται θανάσιμα από την πείνα³.

Τον Απρίλη του 1942, 50.000 δημόσιοι υπάλληλοι στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα κατεβαίνουν σε γενική απεργία για τη βελτίωση της άθλιας οικονομικής κατάστασής τους. Η απεργία κράτησε 10 ημέρες και έληξε με επιτυχία.

Στο διάστημα 7 ως 15 Σεπτέμβρη του 1942 πάνω από 60.000 εργαζόμενοι της Αθήνας κατεβαίνουν σε απεργία δίνοντας μεγάλη οικονομική και πολιτική μάχη που κράτησε 8 ημέρες. Στις 22 Δεκέμβρη του ίδιου έτους πάνω από 40 χιλιάδες Αθηναίοι απεργούν οργανώνοντας μεγάλες διαδηλώσεις, που τους φέρνουν σε σύγκρουση με τις δυνάμεις κατοχής.

Το 1943 χαρακτηριστικές είναι οι καθημερινές διαδηλώσεις το τελευταίο δεκαήμερο του Φλεβάρη ως και τις 5 Μάρτη που έχουν ως αποτέλεσμα τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης. Ακόμη ιστορικές έχουν μείνει οι διαδηλώσεις στις 22 Ιούλη 1943 εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής φασιστικής κατοχής.

Το 1944 κάθε μήνας είναι γεμάτος από μαζικούς αγώνες απ' άκρη σ' άκρη της χώρας. Οσο δε πλησιάζει η ώρα της απελευθέρωσης η μαζική πάλη αποχτάει πρωτοφανείς διαστάσεις. Στις 27 Σεπτέμβρη για παράδειγμα, τα τρίχρονα του ΕΑΜ γιορτάζονται με τεράστιες λαϊκές συγκεντρώσεις στις ελεύθερες περιοχές της Αθήνας και του Πειραιά. Είναι ίσως κι αυτό μια απόδειξη για το ποιος πραγματικά απελευθέρωσε τη χώρα⁴.

Γι' αυτούς τους αγώνες του το ΕΑΜ πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος. Μόνο οι εκτελεσθέντες οπαδοί του υπολογίζονται σε 48.000, εκτός φυσικά των μαχητών του ΕΛΑΣ που έχασαν τη ζωή τους τα πεδία των μαχών⁵. Επίσης στον αριθμό των εκτελεσθέντων δε λαμβάνονται υπόψη όσοι έχασαν τη ζωή τους στα ολοκαυτώματα και ήταν ΕΑΜίτες ή όσοι πέθαναν υπό το βάρος των κακουχιών. Ολοι αυτοί υπολογίζονται γενικά ως θυσίες του ελληνικού λαού, ανεξαρτήτως αντιστασιακής παρατάξεως. Ας δούμε όμως εν συντομία και την προσφορά που είχε ο ΕΛΑΣ στην απελευθέρωση της χώρας.

Κάνοντας έναν απολογισμό του έργου του ΕΛΑΣ - που δεν έχει ποτέ αμφισβητηθεί για την ορθότητά του - ο στρατηγός Στ. Σαράφης σημειώνει τα παρακάτω στοιχεία⁶:

Οι Γερμανοί ήταν υποχρεωμένοι να απασχολούν αποκλειστικά για να αντιμετωπίσουν τον ΕΛΑΣ 4-5 μεραρχίες, τη στιγμή που 40-50 μεραρχίες απασχολούνταν από τους απελευθερωτικούς αγώνες των υπόδουλων λαών.

Ο ΕΛΑΣ προξένησε τις παρακάτω απώλειες στον εχθρό: Γερμανοί νεκροί 16.062, τραυματίες 6.504, αιχμάλωτοι 1.878. Βούλγαροι νεκροί 1.305, τραυματίες 1.037, αιχμάλωτοι 2.230. Ιταλοί νεκροί 1.988, τραυματίες 735, αιχμάλωτοι 1.073. Σύνολο: νεκροί 19.355, τραυματίες 8.294, αιχμάλωτοι 5.181. Σ' αυτούς, σημειώνει ο στρατηγός, δεν υπολογίζονται οι απώλειες του εχθρού από την έναρξη του ένοπλου αγώνα και ως τη συγκρότηση του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, καθώς και το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών στις περιοχές Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης, Πελοποννήσου και όλες οι απώλειες της Κρήτης. Επίσης στους Ιταλούς αιχμαλώτους δε συμπεριλαμβάνονται η μεραρχία του Πινερόλο και το σύνταγμα ιππικού Αόστης, καθώς και άλλοι Ιταλοί που προσχώρησαν στον ΕΛΑΣ κατά τη συνθηκολόγηση της χώρας τους. Μια άλλη πηγή, που δε γνωρίζουμε πόσο ακριβή είναι τα στοιχεία της, υπολογίζει τις απώλειες που προξένησε στον εχθρό ο ΕΛΑΣ σε 41.000 άνδρες (22.000 Γερμανούς, 4.500 Ιταλούς, 3.500 Βούλγαρους και 11.000 Ελληνες συνεργάτες τους)⁷.

Ακόμη ο ΕΛΑΣ κατέστρεψε - σύμφωνα με τον Στ. Σαράφη - 30 γέφυρες, 85 ατμομηχανές, 957 βαγόνια και 1.007 αυτοκίνητα.

Ο φόρος αίματος που πλήρωσε ο ΕΛΑΣ για την απελευθέρωση της Ελλάδας ήταν περίπου 4.400 νεκροί, 6.000 τραυματίες και 2.000 ανάπηροι, χωρίς να υπολογίζονται οι απώλειες πριν τη συγκρότηση του Γενικού Στρατηγείου, καθώς και μεγάλο μέρος απωλειών της Θράκης, της Πελοποννήσου και της Κρήτης.

Ασφαλώς δεν είναι δυνατό να περιγραφεί η συνολική προσφορά του ΕΑΜ στον αγώνα του ελληνικού λαού για την απελευθέρωσή του από την ξενική κατοχή. Μπορούμε να πούμε όμως με σιγουριά πως χωρίς αυτή την προσφορά ο όρος «Εθνική Αντίσταση» αν είχε περιεχόμενο θα ήταν απελπιστικά φτωχό.

1. «Για σένα Ελλάδα», έκδοση αφιερωμένη στα 5χρόνια του ΕΑΜ, εκδότης Πολιτικός Συνασπισμός Κομμάτων του ΕΑΜ, 1946, σελ. 3

2. Β. Μαθιόπουλου: «Η Ελληνική Αντίσταση 1941- 1944 και οι Σύμμαχοι», εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 51-52

3. Μια ζωντανή μαρτυρία για το θέμα είναι το βιβλίο του Γ. Μαρουδή: «Το ημερολόγιο της πείνας», εκδόσεις Κέδρος 1976

4. «Στ' άρματα! Στ' άρματα!», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 542-549

5. «Για σένα Ελλάδα», έκδοση αφιερωμένη στα 5χρόνια του ΕΑΜ, εκδότης Πολιτικός Συνασπισμός Κομμάτων του ΕΑΜ, 1946, σελ. 2

6. Στ. Σαράφη: «Ο ΕΛΑΣ», εκδόσεις Επικαιρότητα, σελ. 444-446

7. «Φύση και προορισμός του ΕΛΑΣ», έκδοση «Εθνικής Αντίστασης», Μάρτης 1946, σελ. 31.