ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ

Σχετικά με το βιοτικό επίπεδο και τον τρόπο ζωής

Στο προηγούμενο άρθρο παρουσιάσαμε την ουσία και το περιεχόμενο της έννοιας «Κατάσταση της εργατικής τάξης» και τους παράγοντες από τους οποίους καθορίζεται, σύμφωνα με τη μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ) «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή». Η μαρξιστικολενινιστική μεθοδολογική ανάλυση, η οποία γίνεται στη μελέτη του ΚΜΕ και η ολοκληρωμένη τοποθέτηση του συγκεκριμένου ζητήματος συμβάλλει ώστε να το αντιμετωπίζουμε σωστά, με δεδομένο ότι αποτελεί θεμελιακό ζήτημα για την ανάπτυξη της ταξικής πάλης. Σήμερα, θα προσεγγίσουμε δύο ακόμη έννοιες, που έχουν σχέση με την κατάσταση της εργατικής τάξης, έχοντας ως βάση τη συγκεκριμένη μελέτη του ΚΜΕ. Η μία, «Το βιοτικό επίπεδο της εργατικής τάξης» και και άλλη «Ο τρόπος ζωής».

«Το βιοτικό επίπεδο είναι μια κοινωνικοοικονομική κατηγορία, που χαρακτηρίζει το βαθμό ικανοποίησης των φυσικών, πνευματικών και κοινωνικών αναγκών των ανθρώπων» (Μελέτη του ΚΜΕ, σελ. 21-22). Ο Κ. Μαρξ, στο έργο του «Μισθός, τιμή και κέρδος», αναφέρει: «Το βιοτικό επίπεδο προϋποθέτει, όχι μόνο την ικανοποίηση των αναγκών της φυσικής ζωής, αλλά και την ικανοποίηση ορισμένων αναγκών, που πηγάζουν από εκείνες τις κοινωνικές συνθήκες, στις οποίες βρίσκονται και αναπτύσσονται οι άνθρωποι».

Η αστική οικονομία, όταν αναφέρεται ή μελετά το βιοτικό επίπεδο, στέκεται κυρίως στο εισόδημα και τη διάθεσή του. Το βιοτικό επίπεδο, όμως, εκφράζει το βαθμό ικανοποίησης του συνόλου των ανθρώπινων αναγκών, υλικών και πνευματικών, σε μια δοσμένη φάση ανάπτυξης της κοινωνίας. Και οι ανάγκες αυτές δεν είναι πάντα ίδιες, αλλάζουν, αυξάνονται, στην πορεία εξέλιξης της κοινωνίας. Και η ικανοποίησή τους απαιτεί συγκεκριμένη ποσότητα και ποιότητα υλικών αγαθών και υπηρεσιών. Στον καπιταλισμό, οι σχέσεις εκμετάλλευσης είναι που καθορίζουν και τα κοινωνικά πλαίσια του βιοτικού επιπέδου της εργατικής τάξης και που καθορίζονται από τις ανάγκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Οσο μεγαλώνει ο βαθμός εκμετάλλευσης, τόσο μεγαλύτερες είναι και οι ανάγκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης, όπως επίσης, όσο αναπτύσσονται οι παραγωγικές δυνάμεις, αυξάνονται και οι ανάγκες αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης.

«Το βιοτικό επίπεδο δεν είναι κάτι το αμετάβλητο και στατικό. Αλλάζει σε χρόνο και τόπο. Τρεις είναι οι βασικοί παράγοντες, που κάνουν μεταβλητό το βιοτικό επίπεδο: Η διαρκής αλλαγή των διαστάσεων της συσσώρευσης του κεφαλαίου, η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και η ταξική πάλη» (Μελέτη του ΚΜΕ σελ. 22).

Τι είναι τρόπος ζωής; «Ο τρόπος ζωής είναι μία κοινωνική κατηγορία, η οποία εκφράζει το είδος και τον τρόπο δραστηριότητας των ανθρώπων (κοινωνία, τάξη, κοινωνικό στρώμα, άτομο) στην κοινωνία. Ο τρόπος ζωής αγκαλιάζει τις διάφορες πλευρές της ανθρώπινης δραστηριότητας: Την εργασία, τις μορφές κοινωνικής οργάνωσής της, τις μορφές χρησιμοποίησης του ελεύθερου χρόνου, τη συμμετοχή στην πολιτική και κοινωνική ζωή, τις μορφές ικανοποίησης των υλικών και πνευματικών αναγκών, που έχουν ενταχθεί στους κανόνες της καθημερινής πρακτικής και συμπεριφοράς» (Μελέτη του ΚΜΕ, σελ. 23).

Ο τρόπος παραγωγής επιδρά καθοριστικά στον τρόπο ζωής. Οι Κ. Μαρξ και Φρ. Ενγκελς, στο έργο τους «Η γερμανική ιδεολογία», αναφέρουν ότι «ο τρόπος που οι άνθρωποι παράγουν τα μέσα της ύπαρξής τους εξαρτιέται πρώτα - πρώτα από τη φύση, από τα μέσα διαβίωσης που βρήκανε έτοιμα και που οφείλουνε να αναπαράγουν. Ομως, δεν πρέπει να αντικρίσουμε αυτόν τον τρόπο παραγωγής μόνο από αυτήν την άποψη, δηλαδή ότι είναι η αναπαραγωγή της φυσικής ύπαρξης των ατόμων. Ο τρόπος που τα άτομα εξωτερικεύουν τη ζωή τους καθρεφτίζει με πολλή ακρίβεια αυτό που είναι. Αυτό που είναι συμπίπτει, λοιπόν, με την παραγωγή τους, τόσο με εκείνο που παράγουν, όσο και με τον τρόπο που το παράγουν. Το τι είναι τα άτομα εξαρτιέται από τους υλικούς όρους της παραγωγής τους».

Ο τρόπος ζωής και το βιοτικό επίπεδο δεν ταυτίζονται σαν έννοιες. Το βιοτικό επίπεδο, όμως, δηλαδή η κατανάλωση των υλικών και πνευματικών αγαθών, μπορεί να χαρακτηρίζει και τον τρόπο ζωής. Το βιοτικό επίπεδο είναι ένας από τους σπουδαιότερους όρους διαμόρφωσης του τρόπου ζωής και επιδρά ενεργά στη δραστηριότητα των ανθρώπων.

Ο τρόπος ζωής στις ταξικές κοινωνίες δεν μπορεί να είναι ο ίδιος για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Μπορεί να υπάρχουν κοινά γνωρίσματα για κάθε τάξη, αλλά και διαφορές στον τρόπο ζωής και στο εσωτερικό των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, αφού δεν είναι ενιαία και ομοιόμορφα, έχουν διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό τους. Επίσης καθοριστικό στην ταξική κοινωνία είναι οι ανταγωνιστικές κοινωνικές αντιθέσεις, ενώ υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση και μεταξύ των τάξεων και στρωμάτων του πληθυσμού. Συνεπώς, σε μια ταξική και ανταγωνιστική κοινωνία, όπου υπάρχουν εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι, δεν μπορεί να υπάρξει ενιαίος τρόπος ζωής.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του τρόπου ζωής για τους εργαζόμενους στον καπιταλισμό είναι η αστάθεια της υλικής τους κατάστασης, η αβεβαιότητα για το αύριο, η μόνιμη απειλή της ανεργίας, που για ένα σημαντικό τμήμα της εργατικής τάξης είναι μια σκληρή δοκιμασία, ο φόβος της ανασφάλειας στα γηρατειά, τα ταξικά εμπόδια στην Παιδεία, οι διακρίσεις σύμφωνα με το φύλο, την ηλικία και την εθνικότητα.

Η άρχουσα τάξη στον καπιταλισμό επιδιώκει, με όλα τα μέσα που διαθέτει, να προπαγανδίσει τα στοιχεία του καπιταλιστικού τρόπου ζωής και να επιβάλει στη συνείδηση της εργατικής τάξης την ιδεολογία της «καταναλωτικής κοινωνίας». Στην αστική ιδεολογία, η εργατική τάξη αντιπαραθέτει τον αγώνα για την αληθινή αξιοπρέπεια του ανθρώπου, την απαίτηση για μια ανθρώπινη ζωή, για την απασχόληση και την αναψυχή, την πρόσβαση στα επιτεύγματα της επιστήμης και του πολιτισμού, τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Ολ' αυτά αποτελούν και στόχους διεκδίκησης, που μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη της ταξικής πάλης.

Σ. Κ.