Ο τύπος της εξουσίας που δημιούργησε το ΕΑΜ είχε σαφή λαϊκό χαρακτήρα. Ηταν εξουσία που βασιζόταν στην κυριαρχία των κοινωνικών δυνάμεων που εξέφραζε το ΕΑΜ, δηλαδή στην κυριαρχία της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά και τα μικροαστικά στρώματα της πόλης. Επιπλέον, ήταν μια εξουσία που ξεπήδησε μέσα από το λαό, που σε κάθε φάση ανάπτυξής της εξέφραζε ώριμες ανάγκες του. Δεν ήταν μια εξουσία που επιβλήθηκε στις μάζες, αλλά μια εξουσία την οποία οικοδομούσαν οι μάζες μέσα από την ίδια τους την πείρα. Αξιοσημείωτο, μάλιστα, είναι ότι τα έμβρυα αυτής της εξουσίας ξεπήδησαν μέσα από τη δράση του εργατικού κινήματος. Η εργατική τάξη ήταν ο εμπνευστής κι ο θεμελιωτής της λαϊκής εξουσίας. Ας σταθούμε όμως περισσότερο σ' αυτό το ζήτημα.

Παρά το γεγονός ότι με τον πόλεμο και την κατοχή η παραγωγική βάση της χώρας είχε δεχτεί ισχυρά πλήγματα, παρά το ότι βασικοί παραγωγικοί κλάδοι είχαν καταστραφεί και μια σειρά επιχειρήσεις είχαν απονεκρωθεί, η εργατική τάξη ήταν παρούσα στους καθημερινούς αγώνες για τη σωτηρία του λαού από την πείνα, αλλά και για την εθνική και κοινωνική του απελευθέρωση. Από τα μέσα, μάλιστα, του 1942 το ΕΑΜ είχε υπό τον άμεσο έλεγχο των οργανώσεών του, όλες τις εκδηλώσεις των εργατοϋπαλλήλων και γενικά του εργαζόμενου λαού στην περιοχή της πρωτεύουσας και ευρύτερα.

Τον Απρίλη του 1942 άρχισαν μεγάλες απεργίες, οι οποίες συνεχίστηκαν, σχεδόν χωρίς διακοπή, όλο το καλοκαίρι και κορυφώθηκαν το Σεπτέμβρη του ιδίου έτους μπρος στον κίνδυνο, που είχε διαφανεί από τον Ιούλη, ο λαός της πρωτεύουσας να ξαναζήσει την πείνα του χειμώνα 1941- 1942. Στις 7 του Σεπτέμβρη ξεκίνησε σε Αθήνα - Πειραιά μεγάλη εργατική απεργία που σημείωσε καθολική επιτυχία. Τίποτα δε λειτούργησε. Η απεργία κράτησε 8 ημέρες και παρά την τρομοκρατία των αρχών κατοχής έληξε με πλήρη νίκη. Οσοι εργάτες- απεργοί είχαν συλληφθεί από τα όργανα του κατακτητή αφέθηκαν ελεύθεροι και άρχισε η λειτουργία συσσιτίων¹.

Στη διάρκεια αυτής της απεργίας έκαναν την εμφάνισή τους οι Λαϊκές Επιτροπές. Επρόκειτο για μια μορφή αυτοοργάνωσης των μαζών στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν τα φλέγοντα προβλήματα της στιγμής, είτε στους τόπους δουλιάς είτε στους τόπους διαμονής τους. Οι Επιτροπές, όπως σημειώνει ο Θ. Χατζής², «εξελίχτηκαν σε όργανα λαϊκής αυτοάμυνας, ανεξάρτητα από τις δημοτικές και κρατικές αρχές και ενάντια σ' αυτές». Ηταν με άλλα λόγια τα έμβρυα της λαϊκής εξουσίας που μόλις τότε έκανε την εμφάνισή της.

Οι Λαϊκές Επιτροπές πήραν τις πιο ποικίλες μορφές και φυσικά δεν περιορίστηκαν στις πόλεις, αλλά πολύ γρήγορα απλώθηκαν και την ύπαιθρο. Στις 10 Οκτωβρίου του 1942, για παράδειγμα, στο χωριό Κλειστός (Κλειτούς) της Ευρυτανίας με πρωτοβουλία της οργάνωσης του ΕΑΜ οργανώθηκε Γενική Συνέλευση των κατοίκων, η οποία εξέλεξε 7μελή επιτροπή και ορισμένες βοηθητικές υποεπιτροπές, στις οποίες ανέθεσε την αντιμετώπιση των προβλημάτων που υπήρχαν και φυσικά αυτών που έμελλε να προκύψουν. Επρόκειτο για το ξεκίνημα της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης που η εξάπλωσή της υπήρξε ραγδαία, όπως και η εξάπλωση της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Αλλωστε, χωρίς δικαιοσύνη με ανάλογο χαρακτήρα δε θα μπορούσε να θεμελιωθεί η λαϊκή εξουσία.

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1942 ειδική επιτροπή που συγκροτήθηκε από τις Περιφερειακές Επιτροπές του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ Φθιωτιδοφωκίδας- Ευρυτανίας συνέταξε τον πρώτο κώδικα για τη Λαϊκή Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη που ονομάστηκε «Κώδικας Ποσειδών»³. Ηταν η πρώτη αναγνώριση των εμβρύων της λαϊκής εξουσίας και το πλαίσιο για την παραπέρα ανάπτυξή τους. Από εκεί και ύστερα, από το Δεκέμβρη του 1942, δηλαδή, έως το Μάρτη του 1944 που δημιουργήθηκε η Κυβέρνηση του Βουνού, οι απελευθερωμένες περιοχές πολλαπλασιάστηκαν και η Ελεύθερη Ελλάδα κάλυπτε μια τεράστια έκταση από τα ελληνοαλβανικά σύνορα έως και λίγο έξω από την Αθήνα. Χιλιάδες χωριά και κωμοπόλεις, ακόμη και πόλεις, όπως η Καρδίτσα, η Καλαμπάκα, η Αγιά, το Καρπενήσι, το Μέτσοβο, η Κόνιτσα, τα Γρεβενά, η Δεσκάτη κ. ά. απαλλάχτηκαν από την μπότα του κατακτητή με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν τα όργανα της λαϊκής εξουσίας. Δεν υπήρχε χωριό χωρίς το λαϊκό του Συμβούλιο, δεν υπήρχε περιοχή χωρίς το λαϊκό της Δικαστήριο. Παράλληλα, η ίδια η οργάνωση της ζωής των ελεύθερων Ελλήνων περνούσε σε νέα επίπεδα. Χτίζονταν δρόμοι, φτιάχνονταν γεφύρια, ιδρύονταν συνεταιρισμοί, ρυθμίζονταν εδαφικές και άλλες διαφορές, οργανώνονταν σχολεία, νηπιαγωγεία, παιδικοί σταθμοί, αναπτυσσόταν πλούσια εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα, γινόταν απονομή της δικαιοσύνης. Ολα αυτά- και όσα άλλα συνέβαιναν τότε στη ζωή των κατοίκων της Ελεύθερης Ελλάδας, τα οποία δεν είναι καθόλου εύκολο να απαριθμήσει κανείς- καθιστούσαν από ένα σημείο και μετά υποχρεωτική τη δημιουργία κεντρικής λαϊκής εξουσίας.

Στις 10 Μάρτη του 1944, στο χωριό Βίνιανη της Ευρυτανίας, ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΕΑΜ η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, γνωστή και ως Κυβέρνησης του Βουνού. Η ίδρυσή της δεν ήταν κάτι το απρόσμενο, το περιττό ή το βιαστικό. Ηταν μια υπερώριμη λαϊκή ανάγκη. Η ΠΕΕΑ δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της ανάπτυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, με όλα τα επακόλουθά του, από την ασφυκτικά πιεστική ανάγκη να συγκροτηθούν τα κεντρικά όργανα της λαϊκής εξουσίας, που είχε εδραιωθεί στις ελεύθερες περιοχές της χώρας και αναπτυσσόταν ραγδαία.

«Εχοντας υπόψη -έλεγε η ιδρυτική πράξη της Επιτροπής⁴- 1) τις υπέρτατες εθνικές ανάγκες και την επιτακτική απαίτηση του ελληνικού λαού για τη δημιουργία μέσα στη χώρα ενός κεντρικού πολιτικού οργάνου, που να συντονίζει τις προσπάθειες και τον αγώνα για την εθνική απολύτρωση και να αναλάβει την υπεύθυνη διοίκηση των ελεύθερων και ελευθερουμένων περιοχών της χώρας και 2) την από 15 Δεκεμβρίου 1943 πρόσκληση της Κεντρικής Επιτροπής του Εθνικοαπελευθερωτικού Μετώπου σε όλα τα κόμματα και τις οργανώσεις, καθώς και στην κυβέρνηση Τσουδερού, για το σχηματισμό κυβέρνησης Γενικού Εθνικού Συνασπισμού, ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΜΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ».

Στην αρχική της σύνθεση η ΠΕΕΑ είχε πέντε μέλη ΕΑΜικής προέλευσης, με Πρόεδρο (πρωθυπουργό) τον Ευριπίδη Μπακιρτζή και γραμματείς (υπουργούς) τους Εμ. Μάντακα, Γ. Σιάντο, Η. Τσιριμώκο και Κ. Γαβριηλίδη. Πολύ σύντομα, όμως, σαράντα περίπου ημέρες μετά την ίδρυσή της και συγκεκριμένα στις 18 Απριλίου του 1944, στη σύνθεσή της θα προστεθούν πέντε νέα μέλη, μερικά από τα οποία δεν ανήκαν σε καμία από τις ΕΑΜικές οργανώσεις και κόμματα. Ταυτόχρονα, θα γίνει και ανακατανομή αρμοδιοτήτων. Πρόεδρος θα οριστεί ο Αλ. Σβώλος και αντιπρόεδρος ο Ευρ. Μπακιρτζής. Τα υπόλοιπα νέα μέλη, εκτός του Σβώλου ήταν: Ν. Ασκούτσης, Α. Αγγελόπουλος, Π. Κόκκαλης και Στ. Χατζήμπεης⁵.

Η ΠΕΕΑ αγκαλιάστηκε θερμά από τον ελληνικό λαό κι ήταν γι' αυτόν η πραγματική έκφραση της θέλησής του, γεγονός που αποδείχτηκε περίτρανα από τη λαϊκή συμμετοχή στις εκλογές της 25ης Απριλίου 1944 για την ανάδειξη των μελών του Εθνικού Συμβουλίου, μιας πραγματικά λαϊκής εθνοσυνέλευσης.

Το Εθνικό Συμβούλιο εκλέχτηκε από 1.800.000, περίπου, ψηφοφόρους ενώ εκλογές δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθούν στις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, εξαιτίας της μεγάλης τρομοκρατίας που επικρατούσε, καθώς στην Κρήτη και στα νησιά -πλην της Εύβοιας και της Λευκάδας- γιατί δεν έφτασε έγκαιρα η σχετική εγκύκλιος της ΠΕΕΑ. Εξελέγησαν συνολικά 184 Εθνοσύμβουλοι. Σ' αυτούς προστέθηκαν και 22 βουλευτές από τη Βουλή του 1936, οι οποίοι απέκτησαν το δικαίωμα του Εθνοσυμβούλου με απόφαση της ΠΕΕΑ. Ετσι ο συνολικός αριθμός των μελών του Εθνικού Συμβουλίου ανήλθε στους 206⁶.

Την πρώτη και τελευταία συνεδρίασή του το Εθνικό Συμβούλιο την έκανε στις Κορυσχάδες στο διάστημα 14 έως 27 Μάη του 1944. Το έργο που θεμελίωσε εκείνες τις ημέρες υπήρξε μοναδικό. Μόνο στο ιστορικό του ψήφισμα να σταθεί κανείς είναι αρκετό. Επρόκειτο για το κορυφαίο βήμα εδραίωσης της εξουσίας του λαού. «Η θέληση του λαού ν' αποκτήσει λαοκρατικούς θεσμούς -είχε πει στο λόγο του ο Γραμματέας της ΚΕ Γ. Σιάντος- η θέλησή του να κυβερνήσει ξεπερνάει κάθε αισιόδοξη πρόβλεψη»⁷. Πιο ακριβέστερη εκτίμηση ασφαλώς δε θα μπορούσε να γίνει.

Η ΠΕΕΑ αυτοδιαλύθηκε, τυπικά, μετά την απελευθέρωση, στις 5/11/1944. Ουσιαστικά, όμως, η αντίστροφη γι' αυτήν μέτρηση είχε αρχίσει όταν, βάσει του συμφώνου του Λιβάνου, δημιουργήθηκε -και με τη συμμετοχή του ΕΑΜ- η περιβόητη κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γ. Παπανδρέου.

Το έργο της ΠΕΕΑ υπήρξε πολύμορφο και μοναδικό σε σπουδαιότητα παρά το γεγονός ότι ο βίος της ήταν βραχύς. Στις 64 Πράξεις, 79 Αποφάσεις και δύο διαγγέλματα που εξέδωσε αποκαλύπτεται ένας νέος τύπος εξουσίας, μια νέου τύπου δημοκρατία, όπου ο λαός είναι πραγματικά αφέντης στον τόπο του, κύριος του εαυτού του.

1. «Στ' άρματα! Στ' άρματα!», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 542- 543.

2. Θ. Χατζή: «Η Νικηφόρα Επανάσταση που χάθηκε», εκδόσεις «Δωρικός», τόμος Α', σελ. 351.

3. «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος β', σελ. 9- 10.

4. «ΠΕΕΑ: Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων», αριθμός φύλλου 1, εκδόσεις ΟΛΚΟΣ 1976 και «Κείμενα της Εθνικής Αντίστασης», εκδόσεις ΣΕ, τόμος β', σελ. 15.

5. «Αρχείο ΠΕΕΑ - πρακτικά συνεδριάσεων», εκδόσεις ΣΕ, σελ. 81- 82.

6. «Εθνικό Συμβούλιο - περιληπτικά πρακτικά της πρώτης συνόδου του», έκδοση Κοινότητας Κορυσχάδων Ευρυτανίας, σελ. 122- 123.

7. Στο ίδιο, σελ. 124.

(Συνεχίζεται)