Γρηγοριάδης Κώστας

Οι λέξεις - κλειδιά ήταν το «νέα», το «εκσυγχρονισμένο». Τα πάντα με κουραστικά «νέες» ονομασίες για γνωστά παλιά φαινόμενα. «Νέα οικονομία», «νέοι» παγκόσμιοι λεωφόροι, «νέες» ευκαιρίες, «νέοι ανθρωπισμοί», «νέα» σχέση οικονομίας και πολιτικής, νέες τεχνολογίες, που μας έδωσαν όμως και τη δυνατότητα να παρακολουθούμε σε απευθείας σύνδεση με την Ιστορία τις «νέες» μέθοδες των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, τις νέες τεχνολογίες για το βομβαρδισμό αμάχων, αλλά και τις νέες μέθοδες τρομοκρατίας που φαίνεται να συνεχίζουν τη «δημιουργικότητα» του αμερικανικού σινεμά.

Το αίμα του «άμαχου πληθυσμού», των θυμάτων στην Απω Ανατολή, στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική και στην Ανατολική Ακτή μας επιβεβαιώνει το παμπάλαιο συμπέρασμα ότι όλα τα είδη αντίδρασης στη βία της καπιταλιστικής εξουσίας δεν αποτελούν προοδευτική πολιτική επιλογή.

Οι κάθε λογής μελλοντολόγοι ξαναλανσάρουν την εσχατολογική πολυλογία για το «Τέλος» μιας ακόμη εποχής. Προκύπτει ξανά και το ερώτημα: Τι τελικά τέλειωσε πάλι;

Μήπως ότι απλοποιείται στο έσχατο η ανθρώπινη σκέψη και ο πολιτισμός εγκαταλείποντας τα πιο σύνθετα οράματα για να εγκλωβιστούν στην καθημερινότητα της επιβίωσης από τις οικονομικές, κατασταλτικές και πολεμικές επιθέσεις των κεντροδεξιών και κεντροαριστερών των ΗΠΑ και της Ευρώπης; Μήπως ότι «τέλειωσαν» τα κοινωνικά κινήματα ακριβώς την περίοδο που ανακάμπτουν; Μήπως στη θέση του «μεγάλου εχθρού» του κεφαλαίου, του κομμουνισμού, βρέθηκε ένας νέος εχθρός, η τρομοκρατία, για να δικαιολογηθούν οι επιθέσεις στην παγκόσμια εργατική τάξη και στους λαούς;

Οι αστικές κεντροαριστερές και κεντροδεξιές αναλύσεις και προβλέψεις συνεχίζουν να χρησιμοποιούν τις ίδιες μέθοδες ανάλυσης για να καταλήγουν στη γνώριμη λογική της «παγκοσμιοποίησης».

Ταυτόχρονα, γίνονται προσπάθειες να καλυφθούν οι κρισιακές τάσεις της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας σαν επιπτώσεις του τρομοκρατικού χτυπήματος στις ΗΠΑ.

Οι τάσεις αυτές όμως ήταν ορατές πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα ακόμη και στις ίδιες τις ΗΠΑ, όπου επί 11 μήνες συνεχίζεται να παρατηρείται μείωση της βιομηχανικής παραγωγής, ενώ οι προγνώσεις για την αύξηση του ΑΕΠ ήταν 0,3%, δηλαδή σχεδόν μηδενική «ανάπτυξη». Η ιαπωνική οικονομία ασφυκτιά, ενώ η Ευρώπη αναθεωρεί συνεχώς την πρόβλεψη για την ανάπτυξη.

Οι προβλέψεις του ΔΝΤ στο σχέδιο έκθεσης «Προοπτικές της Παγκόσμιας Οικονομίας» (που σχολιάστηκε στον παγκόσμιο Τύπο πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα), χαρακτήριζαν των επερχόμενη κρίση στα επίπεδα των αρχών του '80 και του '90. Η πτωτική αναθεώρηση των προβλεπόμενων σεναρίων για τους ρυθμούς της παγκόσμιας ανάπτυξης από το επίπεδο των 5,3% σε 2,7% αποτελεί και την πολλοστή παραδοχή της ανημποριάς του καπιταλιστικού συστήματος να εξασφαλίσει αδιάλειπτη ανάπτυξη, χωρίς τη γνώριμη κυκλικότητα των κρίσεών του.

Οι αστικές αναλύσεις για την επερχόμενη κρίση στις ΗΠΑ δεν μπορούν να αναγνωρίσουν παράγοντες πέρα από τον ταξικό τους ορίζοντα, και φαίνεται να αναμένουν σχεδόν τα πάντα από μια αναστροφή της καταναλωτικής συμπεριφοράς των Αμερικανών, που συνεχίζουν να αποτελούν τη μεγαλύτερη τελευταία αγορά ζήτησης, που απομένει στην τρέχουσα παγκόσμια κρισιακή περίοδο.

Ετσι όμως οι καταναλωτές έμμεσα «ενοχοποιούνται», ότι συνεισφέρουν στην αρνητική πορεία της οικονομίας της χώρας τους. Το πώς ο Αμερικάνος καταναλωτής κρατιέται ακόμη σαν καταναλωτής, δηλαδή μέσω της χρέωσης των οικογενειακών προϋπολογισμών, αναφέρεται, εντοπίζεται, αλλά δε φαίνεται να ανησυχεί τον «ανθρωπισμό» του κεφαλαίου.

Ταυτόχρονα μια τέτοια έντεχνη «ενοχοποίηση» της κατανάλωσης αποσιωπά μια ολόκληρη προηγούμενη περίοδο πολιτικών επιλογών της αμερικανικής ολιγαρχίας, η οποία παραμένει στο απυρόβλητο. Μέσα στα ερείπια των αναλύσεων και δημοσιογραφικών ειδήσεων αποκρύφτηκε η κατάρρευση των «Κλιντονόμικς», δηλαδή της λεγόμενης «κεντροαριστερής» οικονομικής πολιτικής, που ενθουσίασε τους θιασώτες της «παγκοσμιοποίησης» και του «εκσυγχρονισμού» σε όλο τον κόσμο, αλλά και στην Ελλάδα.

Μπορεί οι Αμερικανοί εργαζόμενοι να μην απειλούνται να σχηματίζουν καραβάνια αναζήτησης καλύτερης τύχης στο Μεξικό, αλλά απέκτησαν μια παγκόσμια πρωτιά στη δεκαετία του '90, με μείωση των οικογενειακών εισοδημάτων και επιδομάτων, με τεχνητή μείωση της ανεργίας μέσω της γιγαντιαίας αύξησης της μερικής απασχόλησης και της υποαπασχόλησης, σύμφωνα με σχετική μελέτη που βασίστηκε στα αποτελέσματα απογραφής του 2001 («Καθημερινή» 9.9.01). Είναι ο λαός που πλήρωσε το αμερικανικό «θαύμα» της δεκάχρονης προηγούμενης «αναπτυξιακής» περιόδου, με την άνοδο του βαθμού εκμετάλλευσής του.

Βέβαια, το τρομοκρατικό πλήγμα στις ΗΠΑ, μείωσε την καταναλωτική εμπιστοσύνη των Αμερικανών. Η έννοια - κλειδί που φιγουράρει στις αναλύσεις αυτού του φαινομένου είναι ο φόβος. Ομως πίσω από αυτή την απλοϊκή διαπίστωση πρέπει να πετύχουμε να αναλύσουμε το ταξικό μωσαϊκό. Διότι η κάθε κοινωνική τάξη και στρώμα έχει τους δικούς της φόβους. Αλλους φόβους έχει η αστική τάξη, άλλους έχουν οι εργαζόμενοι. Αλλα αποθέματα «ψυχραιμίας» έχουν οι επιχειρηματίες, εκείνοι που κερδίζουν μέσω της εκμετάλλευσης, χωρίς σταματημό, ή με μικρά διαλείμματα, και άλλες αντοχές έχουν οι εργαζόμενοι, ή και τα μικρομεσαία στρώματα, που φτάνουν συχνά στην απόγνωση, ενώ δεν κάνουν και κανένα «διάλειμμα».

Οι κυβερνήσεις έχουν και αυτές τους φόβους τους. Οχι τόσο για την υγεία της επιχειρηματικότητας, που σε κάθε κρίση βρίσκει τον τρόπο να επιβιώνει, αλλά για τη λαϊκή αντίδραση.

Οι λαοί έχουν και αυτοί τους φόβους τους. Με την ιστορική εμπειρία τους το λαϊκό ένστικτο μπορεί να αναγνωρίσει ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο της αμερικανικής οικονομίας και ούτε είναι αυτό, που δηλώνεται.

Η παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία, πιστή στη φύση της, θα προσπαθήσει να εξέλθει από τις κρισιακές καταστάσεις της μέσω των γνωστών της εργαλείων, δηλαδή σε βάρος των εργαζομένων και των υπανάπτυκτων λαών.

Και η πιο προσφιλής μέθοδος του ιμπεριαλισμού ήδη ανακοινώθηκε από την κυβέρνηση του Μπους. Η ανάκαμψη της καταναλωτικής εμπιστοσύνης έχει ανάγκη από ενέσεις με πολύχρονη πολεμική και κατασταλτική τρομοκράτηση των υπανάπτυκτων λαών, με παγκόσμια υπονόμευση των δημοκρατικών δικαιωμάτων, με παγκοσμιοποίηση του εκφασισμού των πολιτικών συστημάτων σε όλες τις χώρες που εμπλέκονται στο νέο πολεμικό δόγμα.

Ανάμεσα στις χρυσές «ελπίδες» της νεοφιλελεύθερης ανάλυσης για την αντιμετώπιση της κρίσης της παγκόσμιας οικονομίας, είναι οι γνώριμοι θεωρητικοί και πολιτικοί δανεισμοί από την αντι-ανθρώπινη κεϊνσιανή «ευφυία» για αύξηση των αμυντικών δαπανών («Ημερησία» 17.9.01), που θα μπορέσουν να αναθερμάνουν τον οικονομικό μηχανισμό.

Ο Μπους υποσχέθηκε στον αμερικανικό λαό ευημερία και υπονοεί την καταλήστευση του υπόλοιπου κόσμου. Υποσχέθηκε έναν κόσμο ελεύθερο και δημοκρατικό και υπονοεί την περαιτέρω αντιδραστικοποίηση του πολιτικού συστήματος του ιμπεριαλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Υποσχέθηκε έναν ασφαλέστερο κόσμο και κήρυξε έναν ιδιόμορφο πόλεμο σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, με δοκιμές και διαφήμιση των νέων «έξυπνων» όπλων μαζικής καταστροφής.

Οι αμφίδρομες σχέσεις των οικονομικών κρίσεων με την πολιτική αντιδραστικότητα του ιμπεριαλισμού προσλαμβάνει πλέον χαρακτηριστικά ιστορικής μονιμότητας. Η οικονομική κρίση και ο πόλεμος στον καπιταλισμό συνεχίζουν να ενδυναμώνουν τις ανάδρομες σχέσεις τους.

Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός ακόμη μια φορά «δηλώνεται» σαν σύστημα που μπορεί να εξασφαλίζει ασφαλή καταναλωτική συμπεριφορά σε συνάρτηση με στρατιωτικές νίκες, με διεθνές «δίκαιο» αμφισβήτησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων, με γιγαντιαία διόγκωση της κρατικής καταστολής, με νέους κύκλους αύξησης των παγκόσμιων εξοπλισμών προς ωφέλεια του στρατιωτικο-βιομηχανικού συμπλέγματος, με εξουσιαστικό έλεγχο των φυσικών πόρων και των ενεργειακών πηγών του πλανήτη.

Οι νεοφιλελεύθεροι μύθοι της δυναμικής «παγκοσμιοποίησης», της καθαγιασμένης «ελεύθερης αγοράς», των «περιφερειακών οικονομικών θαυμάτων» καταρρέουν ο ένας μετά τον άλλον. Η Ιστορία επιμένει να είναι παρούσα με τους αντικειμενικούς νόμους της και ο καπιταλισμός να συνεχίζει να αναπτύσσεται μόνο μέσω καταστροφών, με μαζικά θύματα και με κάποιους να κερδίζουν, που κάθε φορά νομοτελειακά ανήκουν στην ίδια τάξη.

Το πολυεθνικό κεφάλαιο εκμεταλλεύτηκε ακόμη και αυτό το τρομοκρατικό χτύπημα για να αναγγείλει μαζικές απολύσεις. Δισεκατομμύρια δολάρια προγραμματίζονται να δαπανηθούν για τη διόγκωση της διεθνούς καταστολής, για τη διεύρυνση της στρατικοποίησης της οικονομίας και της κοινωνικής ζωής, για τη διατήρηση της καταλήστευσης των υπανάπτυκτων λαών, για τη γιγαντιαία κερδοσκοπία του αμερικανικού κεφαλαίου που δραστηριοποιείται στη διεθνή καπιταλιστική αγορά. Δηλαδή δραστηριοποίηση όλων εκείνων των παραγόντων που συνιστούν το αμερικανικό «θαύμα».

Η επερχόμενη κρίση αντανακλά πρώτα από όλα την ιδεολογική κατάρρευση της πολλά υποσχόμενης «Νέας Οικονομίας», με την οποία υπονοήθηκε η χρήση των νέων τεχνολογιών για να μπορέσει το κεφάλαιο να στρέψει σε μεσαιωνική κατεύθυνση τις σχέσεις εργασίας με περισσή «ελαστικότητα» και χωρίς κοινωνικούς κλυδωνισμούς. Η συνεχής πτωτική τάση του δείκτη των επιχειρήσεων νέας τεχνολογίας Nasdag στις ΗΠΑ μαρτυρεί την υπερσυσσώρευση κεφαλαίου σε αυτούς τους κλάδους.

Στο μωσαϊκό των μέτρων για την αντιμετώπιση της επερχόμενης κρίσης συμπεριλαμβάνονται τόσο μέτρα για την ανακούφιση του κεφαλαίου, όσο και μέτρα για τη λεηλασία των εργαζομένων.

Με δεδομένη την όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών για την παγκόσμια κυριαρχία, οι αστικές κυβερνήσεις αναζητούν τρόπους για πολύπλευρη στήριξη του πολυεθνικού κεφαλαίου στις «δύσκολες» στιγμές του. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ μετά το πρώτο πακέτο κρατικής παρέμβασης των 120 δισ. δολαρίων (περιλαμβάνει φορολογικές απαλλαγές και επιδοτήσεις των πληγέντων κλάδων) προχώρησε σε έγκριση νέου πακέτου 60-75 δισ. δολαρίων για τους πληγέντες κλάδους. Το συνολικό πρόγραμμα κρατικής παρέμβασης (φορολογικών περικοπών και επιδοτήσεων) υπολογίζεται στο 1% του ΑΕΠ.

Το πιο προσφιλές στο κεφάλαιο αντι(!)-κρισιακό «μέτρο» για τους εργαζομένους είναι η περαιτέρω αύξηση της εκμετάλλευσης της εργασίας. Το κεφάλαιο μόνο αυτό ξέρει να κάνει για να «ανακάμπτει», και αυτό πατροπαράδοτα σχεδιάζει, για μια φορά ακόμη, να πραγματοποιήσει. Οι λογαριασμοί για να «μπορέσει» η παγκόσμια οικονομία να «ξεπεράσει» την κρίση, έχουν συγκεκριμένους αποδέκτες και περιεχόμενο, τη διόγκωση της ανεργίας, την περαιτέρω λεηλασία των λαϊκών εισοδημάτων λιτότητας, την περικοπή των κοινωνικών δαπανών, τα λοιπά γνώριμα πλέον μέτρα της «τρομολογίας», δηλαδή την αμφισβήτηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων σε όλο τον πλανήτη.

Μια από τις ιδιομορφίες της επερχόμενης κρίσης είναι η επίδραση της πολιτικής της «παγκοσμιοποίησης» στο μηχανισμό της συγχρονοποίησης του διεθνούς οικονομικού κύκλου.

Το πολιτικό και το οικονομικο- κοινωνικό ζήτημα με τη συγχρονοποίηση δε συνίσταται τόσο στη δυνατότητα της ταυτόχρονης ή μη εκδήλωσης της κρίσης στις διάφορες καπιταλιστικές χώρες, όσο στο ζήτημα της χρονικής ταχύτητας και του όγκου μεταφοράς των κρισιακών καταστάσεων από τις ανεπτυγμένες χώρες στις λιγότερο ανεπτυγμένες προς ανακούφιση των πρώτων.

Από αυτή την άποψη οι επιδράσεις της επερχόμενης κρίσης στην Ελλάδα δε θα πρέπει να περιορίζονται -όπως παρουσιάζονται στην αρθρογραφία- στην Ολυμπιάδα και σε κάποιους κλάδους (αερομεταφορών, τουρισμού).

Οι τομείς των εισαγωγών - εξαγωγών, των αμυντικών παραγγελιών, των νομισματικο-πιστωτικών και άλλων αποτελούν διαύλους για τη μεταφορά των επιπτώσεων της διεθνοποίησης του κύκλου στην ελληνική οικονομία. Σε αυτούς τους γνωστούς μηχανισμούς με την ένταξη της ελληνικής οικονομίας στο ευρώ προσθέτονται και:

• η σκληρή πολιτική λιτότητας που επιτείνει τα κρισιακά φαινόμενα στη ζήτηση,
• η απαγορευτική ανημποριά δημοσιονομικών ελιγμών μέσω του κρατικού προϋπολογισμού, λόγω των απαγορευτικών δεσμεύσεων που περιέχει το νεοφιλελεύθερο «Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης» της ΕΕ,
• οι ιδιωτικοποιήσεις των κρατικών επιχειρήσεων, που περιορίζουν τις δυνατότητες άσκησης τιμολογιακής πολιτικής, πιο ευνοϊκής για τα λαϊκά εισοδήματα (κατανάλωση ενέργειας, επικοινωνίες, μεταφορές κλπ.),
• ο νεοφιλελεύθερος στρουθοκαμηλισμός του σχεδιασμού μέτρων σαν να μην υπάρχει μηχανισμός περιοδικών κρίσεων. Στην Ελλάδα είναι χαρακτηριστική η αποφασιστική παρέμβαση του υπουργού Ν. Χριστοδουλάκη για την προώθηση των αναδιαρθρώσεων, το αίτημα του ΣΕΒ για έναρξη της ευνοϊκότερης για το κεφάλαιο φορολογίας από το 2002.

Τα γεγονότα του τρομοκρατικού χτυπήματος στις ΗΠΑ μάς υποδεικνύουν τις βαθύτερες αιτίες τους. Ο κόσμος της εργασίας, για άλλη μια φορά, τώρα και με το πρόσχημα της αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, σύρεται στο στόχαστρο. Πρέπει να βρούμε τρόπους να αναλύουμε τα έντεχνα διλήμματα, να καταδικάζουμε όχι μόνο γενικά τον πόλεμο και την τρομοκρατία, αλλά τον ιμπεριαλισμό σαν το εκτροφείο πολέμου και τρομοκρατίας.

Οι λαοί έχουν να χάσουν πολλά αν σιωπήσουν για τις στρατιωτικο-πολιτικές επιθέσεις που εξυπηρετούν μεγάλα οικονομικά συμφέροντα. Η προοδευτική διανόηση οφείλει να ενώσει τη φωνή και την επιστημονική της ανάλυση ενάντια στο νέο γύρο πολεμικής υστερίας, στην κατασταλτική ψύχωση της «νέας διεθνούς έννομης τάξης».

Αυτός ο κόσμος συνεχίζει να φτιάχνεται με τα χειρότερα ιστορικά υλικά.

Υπάρχει εναλλακτική λύση στη νέα γραμμή διεθνούς «παρανομίας» που διακηρύχτηκε από τις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα και υποστηρίζεται από τ' άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα.

Αυτός ο κόσμος πρέπει να αλλάξει. Είναι ζήτημα οργάνωσης και δράσης των λαών.

Σε όλες τις ηπείρους, και παρά τα δρακόντεια μέτρα του παγκόσμιου τρομονόμου, φουντώνει το αντιπολεμικό κίνημα, ενάντια στη χρησιμοποίηση του τρομοκρατικού χτυπήματος σαν πρόσχημα για την παγκοσμιοποίηση του κατασταλτικού μηχανισμού του ιμπεριαλισμού.

Η δύναμη του εργατικού, του αντιιμπεριαλιστικού κινήματος, των λαών, όταν εκδηλωθεί, είναι ισχυρότερη, διαμορφώνει νέα Ιστορία.