«O κόσμος θα 'μενε ακόμα χωρίς σιδηροδρόμους, αν ήταν υποχρεωμένος να περιμένει ώσπου η συσσώρευση να αύξανε μερικά ατομικά κεφάλαια ως τις διαστάσεις που να είναι σε θέση να ανταποκριθούν στην κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής. Αντίθετα, η συγκεντροποίηση το κατάφερε αυτό στο άψε-σβήσε μέσω των μετοχικών εταιριών».

Πρόκειται για χαρακτηριστικό απόσπασμα από το «Κεφάλαιο», όπου ο Μαρξ περιγράφει πολύ ανάγλυφα την επιτάχυνση της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, μέσω της ένωσης-απορρόφησης του ενός από το άλλο ξεχωριστών μεταξύ τους κεφαλαίων. Οπως, μάλιστα, αναφέρει, η συνεργασία και η ένωση της δύναμης των ξεχωριστών κεφαλαίων συντελείται με τη μορφή των μετοχικών εταιριών. Η θεωρητική αυτή αναφορά γίνεται επίκαιρη τις μέρες αυτές, μετά τη γνωστοποίηση της συγχώνευσης των δύο κορυφαίων στην Ελλάδα τραπεζικών ομίλων, της Εθνικής και της Alpha Bank. Ως οικονομικό φαινόμενο η συγχώνευση αυτή υπακούει ακριβώς στους νόμους της συγκεντροποίησης του κεφαλαίου.

Το θέμα, βέβαια, της συγχώνευσης των δύο τραπεζικών ομίλων είναι αρκετά μεγάλο και είναι σίγουρο ότι τις επόμενες μέρες θα εμφανιστούν και άλλες πλευρές του, αφανείς σήμερα. Ποιες είναι όμως οι επιδιώξεις των δύο υπό συγχώνευση τραπεζών; Ποιος ο ρόλος της κυβέρνησης; Ορισμένες απαντήσεις σε παρόμοια ερωτήματα προκύπτουν από πληροφορίες που προέρχονται από τα επιτελεία των δύο υπό συγχώνευση τραπεζών, την Τράπεζα της Ελλάδας και το υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών.

Η κλασική απάντηση που δίνεται από την κυβέρνηση και τους εκπροσώπους των δύο τραπεζών στο ερώτημα αυτό είναι ότι το νέο σχήμα θα έχει την κρίσιμη μάζα, το κρίσιμο μέγεθος, ώστε να ανταποκριθεί στον αυξημένο ανταγωνισμό της ευρωζώνης. Ανταγωνισμός. Αυτή είναι η μαγική λέξη, η οποία κρέμεται από τα χείλη όλων σήμερα. Φυσικά, η ερμηνεία που δίνεται στη λέξη αυτή είναι αρκετά παραποιημένη. Είναι βέβαια σωστό ότι στον καπιταλισμό το στοιχείο του ανταγωνισμού είναι υπαρκτό μεταξύ των επιχειρήσεων. Αυτό όμως που αποσιωπάται είναι ότι με το σχηματισμό των μονοπωλίων και την ενεργό παρέμβαση του κράτους στην οικονομία υπέρ των μονοπωλίων, το στοιχείο του ανταγωνισμού υποχωρεί υπέρ των φιλομονοπωλιακών ρυθμίσεων. Ετσι, η Εθνική και η Alpha Bank δεν είναι δύο οποιεσδήποτε επιχειρήσεις που λειτουργούν κάτω από τους νόμους του ανταγωνισμού. Είναι δύο καπιταλιστικά μονοπώλια που στη δική τους δύναμη προστίθεται και η δύναμη του καπιταλιστικού κράτους, το οποίο τα στηρίζει αποφασιστικά. Δε δημιουργείται μονοπώλιο σήμερα με τη συγχώνευση των δύο, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι. Τα τραπεζικά μονοπώλια υπάρχουν στη χώρα μας δεκαετίες τώρα. Ενα άλλο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί για τον ανταγωνισμό και την ευρωζώνη είναι, τι ακριβώς φοβούνται οι εκπρόσωποι του ελληνικού τραπεζικού κεφαλαίου; Μήπως μπουν στην ελληνική αγορά ευρωπαϊκά τραπεζικά μονοπώλια και εξαγοράσουν τα ελληνικά; Κάτι τέτοιο φαντάζει σαν το λιγότερο πιθανό. Η παρουσία ξένων τραπεζών στην Ελλάδα εμφανίζεται σταθερή για πολλά χρόνια. Αν και στη χώρα μας λειτουργούν 20 ξένες τράπεζες, οι τελευταίες έχουν μια επιλεκτική παρουσία υποκαταστημάτων, καθώς στρέφονται σε πελάτες υψηλών εισοδημάτων και δεν έχουν δείξει διάθεση να δημιουργήσουν μαζικό δίκτυο. Ούτε και η εμφάνιση της Deutsche Bank και της Credit Agricole (συνεργασία με Eurobank και Εμπορική) αλλάζει το σκηνικό. Η «απομονωμένη» με βαλκανικά χρώματα Ελλάδα δε φαίνεται να συγκινεί για τέτοιου είδους επενδύσεις το ξένο κεφάλαιο. Αντίθετα, η νέα τράπεζα, όπως όλοι συμφωνούν, θα μπορέσει να κάνει πιο αισθητή την παρουσία της στα Βαλκάνια, στην Κύπρο, στην Τουρκία και στις αραβικές χώρες, που αποτελούν παραδοσιακές περιοχές δράσης του ελληνικού κεφαλαίου από τον 19ο αιώνα ακόμα, ενώ σήμερα γίνεται πάλη για το μοίρασμα των εδαφών σε ζώνες επιρροής μετά την πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων. Οπως εκτιμάται, στις περιοχές αυτές, μοιραία θα υπάρξει σύγκρουση με ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά και τουρκικά κεφάλαια, τα οποία έχουν ήδη κάνει αισθητή την παρουσία τους, ειδικά στα Βαλκάνια. Ορισμένες πιο «προχωρημένες» σκέψεις θέλουν τις ελληνικές τράπεζες, σε ρόλο διαμεσολαβητή, να δανείζονται στην αγορά του Λονδίνου με το χαμηλό επιτόκιο της ευρωζώνης, για λογαριασμό βαλκανικών και τρίτων χωρών ή ακόμα και για λογαριασμό μεγάλων επιχειρήσεων των χωρών αυτών. Φυσικά, με μια γενναία προμήθεια, που μπορεί να φτάσει την 1-1,5 μονάδα, πέραν του επιτοκίου δανεισμού. Οπως εκτιμάται, τέλος, η νέα τράπεζα θα μπορεί με «άλλο πρόσωπο» να συμμετάσχει στην έκδοση κοινοπρακτικών δανείων προς κυβερνήσεις και μεγάλες επιχειρήσεις. Επειδή το μέγεθος των δανείων αυτών είναι μεγάλο, στην έκδοσή του συνεργάζονται πολλές τράπεζες μαζί.

Οσο περνάνε οι μέρες, γίνεται περισσότερο φανερό ότι η κυβέρνηση έπαιξε σημαντικό ρόλο στο «συνοικέσιο» Εθνικής-Alpha Bank, ενώ προσπάθησε να εντάξει το συγκεκριμένο γεγονός στους πολιτικούς της σχεδιασμούς. Η κυβέρνηση, κατ' αρχάς, ήταν πλήρως ενημερωμένη για όλα τα στάδια της προσέγγισης των δύο τραπεζών. Ο κ. Καρατζάς είναι προσωπικός φίλος του Σημίτη και ο κ. Κωστόπουλος «φίλος» της κυβέρνησης, αφού η κυβέρνηση τον εξυπηρετεί. Εδώ που τα λέμε, ο κ. Κωστόπουλος «φίλος» ήταν και προς την κυβέρνηση της ΝΔ. Οι δύο διοικητές είχαν επαφές από πολλά χρόνια πριν. Μάλιστα, σε επιμέρους τομείς - μαζί με τον ΟΤΕ - είχαν αναπτύξει συνεργασία, την οποία γνωστοποίησαν στις αρχές του 2000 με κοινή συνέντευξη Τύπου. Στην κοινή αυτή συνέντευξη συμμετείχαν οι κ. Καρατζάς-Κωστόπουλος-Ράπανος (πρώην πρόεδρος του ΟΤΕ).

Οι εξελίξεις, επίσης, που έλαβαν χώρα την τελευταία βδομάδα πείθουν ότι ήταν καλά σχεδιασμένες και προγραμματισμένες. Ετσι, μετά τη νίκη του Σημίτη στο κομματικό συνέδριο και την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης, την προηγούμενη Τρίτη ο νέος υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, Ν. Χριστοδουλάκης, παραχωρεί εφ' όλης της ύλης συνέντευξη Τύπου για την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης, όπου ήταν εμφανής η προσπάθεια να δοθεί η εντύπωση για «νέο ξεκίνημα», «νέα αρχή». Από το πρωί της Τετάρτης άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες στο Χρηματιστήριο και στην τραπεζική αγορά για «γάμο του αιώνα», κάτι που επιβεβαιώθηκε αργά το απόγευμα όταν Καρατζάς και Κωστόπουλος επισκέφτηκαν μαζί τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας, Λ. Παπαδήμο, για να του γνωστοποιήσουν την απόφασή τους να συγχωνευτούν.

Οι αναλυτές συμφωνούν ότι με την εκμετάλλευση του γεγονότος αυτού, με τη δημιουργία κλίματος τεχνητής ευφορίας, η κυβέρνηση θέλει να επιτύχει έναν πολιτικό και έναν οικονομικό στόχο. Θέλει κατ' αρχάς να αντιστρέψει το σε βάρος της πολιτικό κλίμα, μια και οι δημοσκοπήσεις τη φέρνουν 7-10 μονάδες κάτω από τον άλλο επίδοξο διαχειριστή, τη ΝΔ. Οσο για τον οικονομικό στόχο, αυτός δεν είναι άλλος από το ξεβάλτωμα του Χρηματιστηρίου, το οποίο συνεχίζει να βουλιάζει για περισσότερους από 25 μήνες. Κατάσταση η οποία έχει επιδεινώσει τις σχέσεις της κυβέρνησης με μεγάλους επιχειρηματίες, που τις μέρες... της δόξας αποθήκευσαν στα σεντούκια τους δεκάδες τρισεκατομμύρια δραχμές. Η τελευταία αυτή κίνηση δείχνει, όμως, και την απελπισία της κυβέρνησης. Σε μια περίοδο που ο διεθνής Τύπος κατακλύζεται από αρνητικές οικονομικές ειδήσεις για την παγκόσμια οικονομία, θα ήταν τραγελαφικό να πιστεύουν κάποιοι ότι το ελληνικό Χρηματιστήριο, παρά και ενάντια στην απειλή της διεθνούς ύφεσης, θα αρχίσει να κινείται ανοδικά...

Παράλληλα δίκτυα, κοινή δραστηριότητα, κοινή παρουσία στους ίδιους γεωγραφικούς χώρους, έχουν οι υπό συγχώνευση δυο μεγαλύτεροι τραπεζικοί όμιλοι. Τα στοιχεία αυτά προκύπτουν και από τους απολογισμούς χρήσης, που δημοσίευσαν για το 2000. Η «σύμπτωση» εξηγείται από το γεγονός ότι το ντόπιο τραπεζικό κεφάλαιο έχει χαράξει ενιαία στρατηγική επέκτασης, καθώς οι δράσεις και οι χώροι που είναι «του χεριού τους», είναι σαφώς εντοπισμένοι. Η λεγόμενη λιανική τραπεζική (δάνεια, καταθέσεις κλπ.) είναι η άμεση πηγή της κερδοφορίας τους. Οι χρηματιστηριακές εταιρίες, της μόδας κάποτε, είναι ένα ακόμη πεδίο παράλληλης δραστηριότητας, ενώ η λεγόμενη επενδυτική τραπεζική (χρηματοοικονομικές συμβουλές, αναδοχές για εισαγωγές εταιριών στο Χρηματιστήριο κ.ά.) συμπληρώνει το πεδίο. Και, βέβαια, κάθε άλλου είδους υπηρεσίες, όπως οι ασφάλειες, αποτελούν τον κοινό τόπο της δράσης. Τα τελευταία χρόνια, προσπάθησαν να επεκταθούν στα Βαλκάνια και, βέβαια, φαινόμενα κοινής παρουσίας υπάρχουν και εκεί, όπως και σε ορισμένες χώρες της Μεσογείου, αλλά και σε κέντρα του καπιταλισμού (Ν. Υόρκη, Λονδίνο).

Η Εθνική έχει στον όμιλό της: ΕΤΕΒΑ, Atlantic Bank of New York, Banque Nationale de Grece (Γαλλία), South Africa Bank (Ν. Αφρική), NBG Καναδά, Stopanska Banka (ΠΓΔΜ), United Bulgarian Bank (έδρα η Σόφια), NBG International Imited (Λονδίνο). O Ομιλος του Κωστόπουλου διαθέτει τράπεζες στο Λονδίνο, στην Κύπρο, στη Ρουμανία, στα Σκόπια, ενώ η θυγατρική της Εθνικής ΕΤΕΒΑ δραστηριοποιείται και αυτή στα Βαλκάνια.

Πληθώρα εταιριών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα διαθέτουν και οι δυο «εταίροι». Εθνική Λίζινγκ, Intelease, Εθνική Αναπτυξιακή Βορείου Ελλάδος, Εθνική Χρηματιστηριακή, Εθνική Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου, Εθνική Χρηματιστηριακή Κύπρου, Εθνική Συμβουλευτική Επιχειρηματικών Συμμετοχών, ΑΕ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΩΝ «Η ΕΘΝΙΚΗ», Εθνοντάτα. Στον όμιλο της Εθνικής βρίσκονται ακόμη τα ξενοδοχεία «Αστήρ Βουλιαγμένης» και οι Γενικές Αποθήκες. Ο όμιλος Κωστόπουλου στεγάζει: Alpha Leasing, Alpha Finance, ABC Factotrs, Alpha Finance, Alpha Finance( N. Υόρκη), Alpha Χρηματιστηριακή, Alpha Αμοιβαίων Κεφαλαίων, Alpha Ependysevn, Alpha Ventures, Alpha Ασφαλιστική, Αστικά Ακίνητα. Επίσης, τη Δέλτα Πληροφορική και την ICAP και την Ιονική Ξενοδοχειακές Επιχειρήσεις, που κατέχει τα «Χίλτον» Αθηνών και Ρόδου.