Αύριο, λοιπόν η γιορτή! Το κράτος, σε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα, θα απονείμει τα κρατικά βραβεία και τις διακρίσεις ποιότητας στις ελληνικές ταινίες της χρονιάς που πέρασε. Η ατμόσφαιρα θα είναι μαγική... και η κυβέρνηση, και ο υπουργός Πολιτισμού, μετά τις παράτες και τα χειροκροτήματα, θα πέσουν να κοιμηθούν, χωρίς τύψεις, σίγουροι ότι έκαναν το χρέος τους.

Ομως, η πραγματικότητα, την οποία -δυστυχώς- δεν μπόρεσαν να εξαφανίσουν και η οποία πραγματικότητα δεν ξεγελιέται με χορούς και με τραγούδια, ούτε, βέβαια, με κούφιες εξαγγελίες, θα παραμείνει αυστηρή και δυστυχισμένη έξω από τα γραφεία διανομής, τους πολυσινεμάδες και τα χιλιάδες άλυτα προβλήματα. Η χώρας μας είναι εξαρτημένη και ανοχύρωτη.

Αλλη μια φουρνιά Ελλήνων κινηματογραφιστών, τριάντα δύο τον αριθμό, οι περισσότεροι νέοι, έπεσαν στα βαθιά και... κολύμπησαν. Αφού πάλεψαν με τα κύματα, άλλος καλύτερα άλλος χειρότερα, κατόρθωσαν να περάσουν στην απέναντι ακτή. Τελείωσαν τις ταινίες τους. Ο πρώτος σκοπός επετεύχθη. Τώρα αρχίζουν τα προβλήματα... Πολλοί από αυτούς, θα μπούνε στην ουρά των ανέργων, πίσω από την παλαιότερη γενιά των συναδέλφων τους. Και κάποιοι, απ' αυτούς, οι πιο άτυχοι, θα πεθάνουν με την πίκρα της πρώτης ή το πολύ της δεύτερης ταινίας. Και ωστόσο, έχουμε να κάνουμε με ανθρώπους. Με καλλιτέχνες. Με εργατικό δυναμικό. Με σκεπτόμενα και ευαίσθητα άτομα.

Κανένας, λοιπόν, σχεδιασμός. Η «ελεύθερη» αγορά έχει τους δικούς της νόμους. Ανοίγει τις καταπακτές της και χώνει στο στομάχι της όλα τα «υλικά» και αφού τα αλέσει και πιει το ζουμί τους τα... φτύνει. Και, όπως ο Μινώταυρος, έτσι και αυτή, απαιτεί πάντα φρέσκα κρέατα, παρθένους και παρθένες...

Και ωστόσο η πρώτη, η δεύτερη ή τρίτη ταινία... δε σημαίνει απλώς έναν αριθμός. Πολλαπλασιαστική πράξη χωρίς νόημα. Σημαίνει πείρα, σημαίνει γνώση, σημαίνει καλύτερη φιλοσοφική και τεχνική αντιμετώπιση. Σημαίνει στοιχεία μοναδικά, πολύτιμη υποδομή, «πράγματα» δηλαδή που δεν πρέπει, με καμιά δικαιολογία, να πάνε χαμένα. Σημαίνει, τέλος, καλύτερη ποιότητα που είναι και το ζητούμενο. Ομως, ποιος νοιάζεται για ποιότητα; Ποιος νοιάζεται για τη συνέχεια...

Το κράτος, βέβαια, έχει δώσει τις εξετάσεις του. Κανένας πια, δεν ελπίζει σε αυτό. Είναι ένα κράτος εργολαβικό, ένα κράτος με λάθος όραμα. Ο,τι παράγει δεν έχει διάρκεια, δεν έχει ελπίδα. Η μιζέρια, το κακό γούστο, η κακή αισθητική είναι η δική του συνεισφορά στην τέχνη και στους ανθρώπους της. Ο πολιτισμός γι' αυτό είναι μια βαρετή υπόθεση ή όταν το επιτρέπουν οι συνθήκες, ένα ακόμα εργαλείο να επιβάλλει την πολιτική του. Και ό,τι κάνει από πίεση ή από υποχρέωση το κάνει με τη μορφή της εργολαβίας.

Ομως, πέρα από το κράτος υπάρχουν και αλλού ευθύνες. Πώς απαντούν οι καλλιτέχνες στο αίτημα για καλό γούστο; Πώς μελετάνε και πώς ερμηνεύουν τον κόσμο; Πώς δίνουν απάντηση και ποια απάντηση δίνουν και στα δικά τους προβλήματα, αλλά, κυρίως, στης κοινωνίας τα προβλήματα;

Παίρνοντας κάποιος υπόψη ένα σημαντικό δείγμα από τη φετινή παραγωγή (είναι αδύνατον να δει κανείς όλες τις ταινίες μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα), και συγκεντρώνοντας πληροφορίες, διαβάζοντας τις περιλήψεις, τις συνεντεύξεις, τα κείμενα και τα άλλα στοιχεία που υπάρχουν, μπορεί να καταλήξει σε κάποια αρκετά αξιόπιστα συμπεράσματα.

Η φετινή κινηματογραφική παραγωγή της πατρίδας μας αλλού σημείωσε βήματα και αλλού καθυστερήσεις. Αλλα πράγματα ξεκαθάρισε και άλλα τα έσπρωξε πιο βαθιά στη σύγχυση και στην αβεβαιότητα. Πάντως, ήρθε στην επιφάνεια η ανάγκη, ενός πολύ σοβαρού διαλόγου πάνω στο παρόν και το μέλλον του ελληνικού κινηματογράφου. Ενός διαλόγου με προοπτική...

Η τεχνική και η τέχνη

Στον τομέα της τεχνικής, της κατασκευής, υπάρχουν ικανοποιητικές, ακόμα και υψηλές επιδώσεις. Μπορεί κάποιος να αποφανθεί με βεβαιότητα πως δεν υφίσταται εκεί το ζήτημα. Αρκετοί σκηνοθέτες, τεχνικοί, ηθοποιοί, μουσικοί, έχουν κατακτήσει οριστικά το τεχνικό μέρος της τέχνης τους. Οι ελλείψεις, που μπορεί να παρατηρήσει κάποιος, σε αυτόν τον τομέα, δεν αφορούν στη γνώση αλλά στα μέσα.

Εκεί, λοιπόν, κατά τη γνώμη μου, που πρέπει να στραφεί το ενδιαφέρον όλων όσοι αγαπούν τον κινηματογράφο, αγαπούν τον άνθρωπο, είναι στη θεματολογία και στην αισθητική. Πράγματα, βέβαια, που έχουν να κάνουν και με την τεχνική, είναι, όμως και ξεχωριστά ζητήματα.

Σε σύγκριση με άλλες χρονιές, μιλώντας με γενικότητες, εφέτος παρατηρείται μια μεγαλύτερη - και γι' αυτό επικίνδυνη - «αδιαφορία», για το αισθητικό αποτέλεσμα. Αρκετοί δημιουργοί υπέκυψαν στη λογική της προχειρότητας. Δεν ασχολήθηκαν με το κάδρο, με τη σύνθεση, με τα χρώματα, με την ατμόσφαιρα... Στάθηκαν περισσότερο στον εντυπωσιασμό. Πλησίασαν, περισσότερο από το επιτρεπόμενο, τον κακό - και κακομαθημένο από την τηλεόραση - θεατή. Αντί να κάνουν προσπάθεια να τον τραβήξουν κοντά τους πήγαν αυτοί προς το μέρος του. Πολλές φορές, έχοντας και άλλες πονηρές σκέψεις στο νου τους, (το εισιτήριο, ας πούμε) τον ξεπέρασαν κιόλας.

Απάντηση στην παραπάνω λογική, η οποία σε οδηγεί σίγουρα στην απαξίωση, είναι οι δημιουργοί που επιμένουν. Και υπάρχουν, ευτυχώς, αρκετοί τέτοιοι και στη φετινή παραγωγή. Δημιουργοί που ξέρουν ότι η αισθητική - και το θέμα - είναι εξίσου σημαντικά με την τεχνική. Αυτοί που ξέρουν πως φόρμα και περιεχόμενο είναι άρρηκτα δεμένα στα έργα τέχνης. Αυτοί, τελικά, που βλέπουν τον κινηματογράφο στην ολοκληρωμένη του μορφή.

Αυτοί, λοιπόν, έδειξαν πως δε χάθηκε η ελπίδα. Πως υπάρχουν δημιουργοί που παρακολουθούν από σωστή θέση τον κόσμο. Πως ερμηνεύουν σωστά τα φαινόμενα. Πως μπορούν να γίνουν καλύτεροι οι άνθρωποι. Και οι ίδιοι, βέβαια...

Αλλά ακόμα και αυτοί που υπέκυψαν σε άλλες λογικές, δεν αναφέρουμε σε αυτούς που κατέφυγαν σε χυδαιότητες, δείχνουν ότι αφουγκράζονται με αγωνία τον κόσμο. Εχουν παρατηρητικότητα. Δείχνουν πως το κοινωνικό, έστω και μέσα από προσωπικές αναζητήσεις, τους απασχολεί.

Οι ιστορίες που λένε οι φετινές ταινίες, εκτός είπαμε από τις χυδαίες εξαιρέσεις, είναι ιστορίες που γεννάει η ελληνική κοινωνία. Ακόμα και αυτές που φαντάζουν επίπλαστες έχουν κοινωνικές αφετηρίες. (Πώς θα μπορούσε να γίνει και αλλιώς, άλλωστε;).

Το «πρόβλημα» με τους Ελληνες δημιουργούς, έδειξαν οι ταινίες τους, δεν είναι στην «ανακάλυψη» της ιστορίας αλλά στην επεξεργασία της. Αλλωστε, δεν υπάρχει κανένα θέμα που να μην έχει κοινωνικές αναφορές. Να μην παίρνει πολλές και σωστές αναγνώσεις. Οσοι υπήρξαν ειλικρινείς και δεν έκλεισαν - προς όποια κατεύθυνση - το μάτι, έκαναν σωστές διαπιστώσεις. Οι άλλοι που υπέκυψαν στις Σειρήνες αποκαλύφθηκαν...

Ομως, είναι φανερό, πως η γενική σύγχυση, η «απολιτίκ» στάση στα πράγματα, οι υποχωρήσεις, η ανασφάλεια, ο κομπογιαννιτισμός μεγάλου μέρους της κοινωνίας, όλες αυτές οι αθλιότητες που βιώνουμε, έχουν επηρεάσει βαθιά και τον κινηματογράφο μας. Μεγάλο μέρος των δημιουργών δεν έπιασε τους υπόγειους κραδασμούς της κοινωνίας, όπως όφειλαν. Στάθηκαν στην επιφάνεια. Φωτογράφισαν, απλώς, την πραγματικότητα. Δεν την ερμήνευσαν.

Αυτή η αδυναμία των όποιων δημιουργών να βλέπουν τον κόσμο όπως αυτός τους παρουσιάζεται στην πρώτη του μορφή, για να ξεπεραστεί, χρειάζεται και η παρέμβαση των θεατών. Κανένας δεν είναι αθώος...

Ο θεατής πρέπει να στηρίξει ενεργά την καλή προσπάθεια και να αποκλείσει την κάλπικη. Η παρουσία του στους κινηματογράφους και η επιλογή του πρέπει να σηματοδοτήσουν την απόφασή του να παρέμβει. Γιατί ο κινηματογράφος - και ο κινηματογράφος - γι' αυτόν γίνεται. Γι' αυτόν πρέπει να γίνεται.

Ηδη, θέλει δε θέλει ο ίδιος, ο θεατής χρησιμοποιείται σαν άλλοθι και σαν δικαιολογία. Η φράση, «αυτά θέλει ο κόσμος», είναι γνωστή. Πρέπει, λοιπόν, και αυτός να αποδείξει τι θέλει, και να το στηρίξει με πάθος και δύναμη αυτό που θέλει!