Μια άλλη πλευρά του πολυμέτωπου αγώνα των πολιτικών κρατούμενων στη Γυάρο, την πρώτη περίοδο ιδιαίτερα, όπου βρέθηκε κρατούμενος (ξαναβρέθηκε πολιτικός εξόριστος και με τη Χούντα το 1967), μας αποκαλύπτει, στη συζήτησή μαζί του, ο Κώστας Μαραγκουδάκης, στέλεχος του ΚΚΕ. Πρόκειται για τη μάχη της αποκάλυψης της πραγματικότητας του κάτεργου της Γιούρας στον έξω κόσμο, στο εσωτερικό της χώρας και στη διεθνή κοινή γνώμη.

Επί τέσσερα χρόνια, μας λέει, δεν υπήρχε καμιά επικοινωνία των κρατουμένων με τους δικούς τους, καμία επίσκεψη, ενώ οι κυβερνήσεις του μοναρχοφασισμού ψευδολογούσαν σχετικά, αποκρύπτοντας το κολαστήριο και τα φρικτά βασανιστήρια που γίνονταν εκεί σε βάρος των κρατουμένων. Αυτή την κατάσταση οι κρατούμενοι αγωνιστές την αντιμετώπιζαν με την οργανωμένη πάλη τους, την ενότητα και το πνεύμα αλληλεγγύης που καλλιεργούσαν μεταξύ τους. Ετσι, με μια πρωτοφανή ψυχική ενότητα που ενίσχυε την ατομική και συλλογική Αντίσταση αντιστάθηκαν στον εξανδραποδισμό τους, μην αφήνοντας να περάσει η ηττοπάθεια και ο συμβιβασμός, ακόμα και στις πιο μαύρες συνθήκες της κόλασης.

Ομως οι κρατούμενοι έπρεπε να σπάσουν και την πλήρη απομόνωσή τους. Να βγάλουν έξω στον κόσμο το αίσχος της Γιούρας. Να αποκαλύψουν τα εγκλήματα που γίνονται με στόχο την εξόντωση των αγωνιστών. Να μάθει, πρώτα απ' όλα, ο κόσμος την ύπαρξη του Κάτεργου. Γιατί έτσι θα απαιτούσε λογαριασμό και μέτρα σωτηρίας των κρατούμενων. Θα έπρεπε, λοιπόν, να ενημερωθεί και η διεθνής κοινή γνώμη για να κινητοποιήσει τις κυβερνήσεις, τον ΟΗΕ, για τη σωτηρία των αγωνιστών της Αντίστασης που βασανίζονταν στη Γιούρα, όπως και στα άλλα κάτεργα (Μακρόνησο, Αη Στράτη και τις φυλακές).

Αυτή την «επιχείρηση» της ενημέρωσης ανέλαβε η Οργάνωση. Από το '50-'51 άρχισε να γίνεται γνωστό το πρόβλημα της Γιούρας, με τα δημοσιεύματα του «Δημοκρατικού», αλλά και της εφημερίδας «Μάχη» (Ε. Μαχαίρας), που δημοσίευε αρκετά και είχαν μεγάλη απήχηση στην κοινή γνώμη. Ομως προκειμένου να γίνει πληρέστερη ενημέρωση, η Οργάνωση έβαλε την ιδέα της έκδοσης ενός βιβλίου για όσα συνέβαιναν εκεί. Με τις οδηγίες της, χιλιάδες κρατούμενοι έγραψαν, παράνομα, σημειώματα με όσα συνέβαιναν εκεί, τα οποία συγκεντρώθηκαν και βγήκαν, το Δεκέμβρη του 1951, επίσης παράνομα, από το κολαστήριο για να φθάσουν τελικά μέσα από το μηχανισμό του Κόμματος στην Τσεχοσλοβακία. Με βάση αυτά τα σημειώματα γράφτηκε και εκδόθηκε από το εκδοτικό (της ΚΕ του ΚΚΕ) «Νέα Ελλάδα» το συγκλονιστικό βιβλίο «ΓΙΟΥΡΑ το Θανατονήσι», το οποίο ανατυπώθηκε, αργότερα, από τον εκδοτικό οίκο «ΓΝΩΣΕΙΣ» (του Σταύρου Κυπραίου).

Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό βιβλίο: ...ένα συντριπτικό ντοκουμέντο της θηριωδίας του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και του μοναρχοφασισμού στην Ελλάδα. Γράφτηκε, ολόκληρο, απ' τους ίδιους τους μάρτυρες της Γιούρας. Οι ζωγραφιές που υπάρχουν στο βιβλίο έγιναν από κρατούμενους καλλιτέχνες που έζησαν στη Γιούρα (όπως οι ζωγράφοι αγωνιστές Ασαντούρ Μπαχαριάν και Μιχάλης Κρίσαλης). Βασικό ρόλο στη συγκέντρωση του υλικού, τη μικρογραφή και την παράνομη έξοδο και αποστολή του για έκδοση, έπαιξαν κάποιοι σύντροφοι από την Οργάνωση, όπως θυμάται ο Κ. Μαραγκουδάκης, που ο ίδιος συνέβαλε στο να βγει από τη φυλακή το ογκώδες για τις συνθήκες εκείνες υλικό, ενώ επεξεργάστηκε το τμήμα που αναφέρεται στα σχετικά με την οικονομική εκμετάλλευση των κρατουμένων, αφού μέσα από το λογιστήριο γνώριζε πράγματα και καταστάσεις. Στην όλη διεκπεραίωση συμμετείχαν πολλοί άνθρωποι που βοήθησαν, όπως ήταν, για παράδειγμα, ο Πάνος Μιχαηλίδης από τη Ρόδο που έκανε την «ψιλογραφή».

Το 1950 διαμορφώνεται νέα κατάσταση στην Ελλάδα. Μαζί με τους αγώνες των πολιτικών κρατουμένων εξορίστων που μένουν ανυπότακτες συνειδήσεις, αναπτύσσεται κίνημα για τη σωτηρία των πολιτικών κρατουμένων, καθώς αρχίζουν να γίνονται γνωστές οι συνθήκες στις φυλακές - εξορίες. Ετσι, καθώς οι πολιτικοί κρατούμενοι καταφέρνουν να ξεσκεπάσουν το καθεστώς της ανείπωτης βίας, απευθύνονται στα Ηνωμένα Εθνη, στον Ερυθρό Σταυρό, στην κυβέρνηση και στο λαό, με ατομικά ή συλλογικά υπομνήματά τους για την κατάργηση της Γιούρας, τη μεταφορά ασθενών κλπ.

Αναφερόμενος στην περίοδο της δικτατορίας του 1967, όταν με τους πρώτους βρέθηκε ξανά εξόριστος στη Γιούρα, ο Κώστας Μαραγκουδάκης επισημαίνει πως, τηρουμένων των αναλογιών, δεν υπήρχαν τα εξοντωτικά βασανιστήρια της πρώτης περιόδου, ωστόσο οι δυσκολίες διαβίωσης ήταν επίσης πολύ μεγάλες. Και βεβαίως υπήρχαν όλες οι δυσκολίες της απομόνωσης από το καθεστώς της χούντας στους πολιτικούς κρατούμενους - εξόριστους. Ο Κ. Μαραγκουδάκης θα επισημάνει ακόμα πως: «Ενας σημαντικός παράγοντας που οι κρατούμενοι κρατούσαν ψηλά το αγωνιστικό φρόνημα και αντιστέκονταν ήταν η ίδια η δράση των κρατουμένων. Η καλλιέργεια συντροφικού κλίματος και έμπρακτης αλληλεγγύης. Ενώ όλοι συμμετείχαν σε ένα πρωτοφανή πολιτιστικό μορφωτικό έργο που αναπτυσσόταν με το διάβασμα, το σχολείο, που αφορούσε όλους και τους αγράμματους, που μάθαιναν γραφή και ανάγνωση, με διάφορους κύκλους σπουδών, ξένες γλώσσες και τη συμπλήρωση των γνώσεων των κρατουμένων. Υπήρχαν υψηλού επιπέδου πολιτιστικές εκδηλώσεις με θέατρο, απαγγελίες, χορούς κλπ. που, πολλές φορές, τις παρακολουθούσαν και οι χωροφύλακες μαζί με τους κρατούμενους. Ολα αυτά δημιουργούσαν ένα κλίμα αισιόδοξο, πίστης σε ιδανικά και τη διάθεση για ζωή και αγώνα. Πολλές από τις πολιτιστικές εκδηλώσεις, θέατρο κλπ., τις παρακολουθούσαν και χωροφύλακες, ενώ κάποιοι από το μηχανισμό φρουράς προς τιμήν τους βοήθησαν σε μερικές περιπτώσεις τους κρατούμενους, λειτουργώντας κόντρα στις αποφάσεις, με κίνδυνο και για τον ίδιο τον εαυτό τους.

Αύριο το ΙΓ` Μέρος

Η τρίτη περίοδος της Γιούρας (1967-1968 και 1973-1974 μετά το Πολυτεχνείο) αρχίζει με το στρατιωτικοφασιστικό πραξικόπημα των συνταγματαρχών, στις 21 Απρίλη του 1967. Η δικτατορία καταργώντας κάθε δημοκρατική ελευθερία και δικαίωμα, προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία, επαναφέρει όλες τις δοκιμασμένες μεθόδους τσακίσματος κάθε λαϊκής αντίστασης. Οι συλλήψεις, οι φυλακίσεις, οι εξορίες, χιλιάδων λαϊκών αγωνιστών, κομμουνιστών και μάλιστα χωρίς δίκες, δεν κάνουν διάκριση κοινωνικής καταγωγής και φύλου. Εργάτες, αγρότες διανοούμενοι, γυναίκες παίρνουν το δρόμο της φυλακής. Ο σκοπός πάντα ο ίδιος. Το «σπάσιμο» των κρατουμένων, οι διαβόητες «δηλώσεις μετανοίας», δηλαδή το τσάκισμα της συνείδησης των κομμουνιστών και των άλλων αγωνιστών.

Στο τέλος του Απρίλη, αρχές Μάη του 1967, στη Γυάρο βρέθηκαν 6.000 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι. Οι συνθήκες της ζωής των πολιτικών κρατουμένων της χούντας στη Γιούρα δεν ήταν οι ίδιες με αυτές της πρώτης περιόδου, αλλά βεβαίως οι διαφορές ήταν ελάχιστες, αφού πάνω στη νησί υπήρχε μόνο το εγκαταλελειμμένο χτίριο των φυλακών, ενώ δεν υπήρξε καμιά στοιχειώδης μέριμνα για τη ζωή τόσων χιλιάδων ανθρώπων. Οι ίδιοι οι κρατούμενοι άρχισαν την οργάνωση της ζωής τους στο νησί, αφού έστησαν σκηνές, μαγειρεία, αναρρωτήριο, οργάνωσαν την καθαριότητα κλπ. Το Νοέμβρη του 1968, όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι μεταφέρονται από τη Γυάρο στη Λέρο.

Αναφερόμενος στην περίοδο αυτή, ο γνωστός θεατράνθρωπος Τζαβέλας Καρούσος στο βιβλίο του «ΓΥΑΡΟΣ» (εκδόσεις ΠΛΕΙΑΣ) γράφει σχετικά:

«Από την πρώτη κιόλας μέρα φαίνεται ποιος ήταν ο στόχος του αμερικανικού πραξικοπήματος. Η εξόντωση της Αριστεράς, αλλά και η κατατρομοκράτηση και εξαφάνιση εν ανάγκη του καθενός που δεν υποτάσσεται απόλυτα και αναντίρρητα στην αμερικανική πολιτική της στιγμής. Γι' αυτό το κύριο χτύπημα δόθηκε στην Αριστερά. Οι συλλήψεις από τ' άλλα κόμματα περιορίστηκαν σε αρχηγούς και ηγετικά στελέχη, μερικές δεκάδες βουλευτών και δημοσιογράφων, ώστε να πανιάσουν οι οπαδοί τους και να μη μπορούν να κινηθούν. Αλλά η Αριστερά ήταν δύσκολο να εξοντωθεί. Είχαν μια σχετική πείρα οι εχθροί της.

»Μετά τον εμφύλιο πόλεμο που επέβαλαν στην Αριστερά, μετά τα Μακρονήσια, τα Γιούρα, τις φυλακές και τις εκτελέσεις όταν θέλησαν να γραδάρουν με κάποια σχετική εντιμότητα την κοινή γνώμη, βέβαιοι όντας, ότι η Αριστερά είχε εξοντωθεί, με κατάπληξή τους είδαν πως ο πρώτος βουλευτής της Αθήνας σε ψήφους ήταν ο βουλευτής της Αριστεράς. Τούτη τη φορά πρέπει να εξοντωθεί μια για πάντα, ώστε να μην παρεμποδίζει τον αμερικανικό τυχοδιωκτισμό στη Μεσόγειο...

»Εξόντωση φυσική όπως στην Ινδονησία είναι δύσκολο να γίνει. Βρισκόμαστε στην Ευρώπη κ' έπειτα το Κόμμα της Αριστεράς έφτασε να θυσιάσει και βασικές αρχές του για να έρθει η ομαλότητα στη χώρα. Είναι το πιο δημοκρατικό και πιο φιλειρηνικό κόμμα. Και μαζί το πιο προοδευτικό. Εχει τεράστια απήχηση στο εσωτερικό της χώρας. Πώς να δικαιολογηθεί μια σφαγή;

Η Ειρήνη για τους Αμερικανούς είναι ό,τι το λιβάνι για το διάβολο. Κι όσοι τη λαχταρούν και την πιστεύουν πρέπει να εξοντωθούν. Και η εξόντωση πρέπει πρώτα απ' όλα να είναι ηθική. Από κει μαζεύονται οι συνεργάτες. Και τα Γιούρα σιγά σιγά θα φέρουν και τη φυσική εξόντωση για όσους επιμένουν να αρνούνται την Pax Americana. (σελ. 125-127)