Αξίζει να σημειωθεί ότι και η έκθεση της προηγούμενης χρονιάς (2000) από την ελληνική πρεσβεία στην Αγκυρα ήταν ιδιαίτερα «συγκρατημένη» ως προς τις δυνατότητες της πολιτικής της ελληνοτουρκικής προσέγγισης, που επιμένει να ακολουθεί, όχι μόνο χωρίς κανένα αντάλλαγμα, αλλά και χωρίς ανταπόκριση από την Τουρκία, η ελληνική κυβέρνηση.

Γι' αυτό το λόγο, ίσως, ο συντάκτης της έκθεσης σημειώνει: «Θα επιθυμούσα να έγραφα φέτος ότι η πορεία των εδώ πραγμάτων διαψεύδει τις περσινές συγκρατημένες εκτιμήσεις μου. Δυστυχώς, τα γεγονότα δε μου το επιτρέπουν».

Παπαγεωργίου Βασίλης

Σχετικά με την τακτική της Αγκυρας στο Κυπριακό, η έκθεση παρατηρεί ότι η παντοδύναμη στρατιωτική ηγεσία ανέχθηκε να υπάρξει κινητικότητα, αλλά δεν παρέλειψε να τη συνδέσει με την προοπτική της λύσης ενός πακέτου «Αιγαίο - Κύπρος». Αυτός είναι, σύμφωνα με την εκτίμηση που διατυπώνεται στην έκθεση, και ο λόγος της έναρξης της αεροπορικής εκστρατείας της στο Αιγαίο, την ίδια ακριβώς εποχή με την εκδήλωση της κίνησης Ντενκτάς να προσέλθει στις συνομιλίες.

Σχετικά με τον τρόπο που η Αγκυρα χειρίζεται το θέμα της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Αμυνας και Ασφάλειας (ESDP), η έκθεση σημειώνει πως αν και κατ' αρχήν η ESDP αφορά σε αποστολές τύπου Petersberg (αστυνομικού χαρακτήρα), χωρίς δηλαδή συνάφεια με οποιοδήποτε ενδεχόμενο σενάριο στο Αιγαίο και στην Κύπρο, εντούτοις οι Τούρκοι επιδίωξαν και πέτυχαν με την αρωγή Αμερικανών και Βρετανών, για τους δικούς τους λόγους, να φέρουν τη συζήτηση πάλι στην «ασφάλεια» της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Κύπρο. Με άλλα λόγια, η ελληνική πρεσβεία στην Αγκυρα εκτιμά ότι το θέμα της οικοδόμησης της ευρωπαϊκής ταυτότητας άμυνας και ασφάλειας σκοντάφτει στο ανάχωμα των διαφορών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο, γεγονός που προδικάζει πιέσεις προς την Αθήνα. «Η αντίληψη ότι αυτή είναι η ορθή τοποθέτηση, υπογραμμίζεται στην έκθεση, έχει ενισχυθεί, μεταξύ των Τούρκων στρατηγών, μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την άρθρωση λόγου, από τους υπερατλαντικούς μέντορές τους, που μοιάζει ανησυχητικά πλέον με τον δικό τους».

Αναφορικά με τις προσδοκίες για την εξέλιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων στο εγγύς μέλλον, οι προβλέψεις της έκθεσης είναι ανησυχητικές. «Δε θα πρέπει να αναμένεται η οποιαδήποτε χαλάρωση στην τουρκική στάση απέναντί μας παρά την όποια φραστική βελτίωση σημειωθεί στο επίπεδο της πολιτικής ηγεσίας. Οι παραβιάσεις θα συνεχιστούν και θα αυξηθούν, η πίεση στη Θράκη θα συνεχιστεί, η αναζήτηση παράκαμψης των διεθνών υποχρεώσεων της Τουρκίας, όπως αυτές συνάγονται από τις Συνθήκες, θα συνεχιστεί».

Συνοψίζοντας τους άμεσους στόχους της Αγκυρας, η έκθεση σημειώνει ότι αυτό που διαφαίνεται, ως στρατηγικός στόχος της Τουρκίας, είναι η αποστρατικοποίηση του συνόλου των νήσων κατά μήκος της μικρασιατικής παραλίας και η επέκταση της «συν-διοίκησης» που επιδιώκει στη Θράκη. Τυχόν επιτυχία της στους στόχους αυτούς θα ανατρέψει ριζικά σε βάρος μας τα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή του Αιγαίου και θα μας θέσει εκτός παιχνιδιού ως περιφερειακό παράγοντα, ή και απλώς αδύναμους να εκφράσουμε τη δική μας πολιτική.

Στο σημείο που η έκθεση εξετάζει την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία, υπογραμμίζεται ο κυρίαρχος ρόλος του στρατού, ο οποίος «δεν είναι απλώς ύπατος ρυθμιστής, αλλά καθημερινός χειριστής της πολιτικής ζωής». Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση, όλες οι δυσλειτουργίες «που παρατηρήθηκαν στην τουρκική πολιτική σκηνή, κατά το 2001, εξεταζόμενες, καταλήγουν στην ίδια γενεσιουργό αιτία, την ασφυκτική λαβή του στρατού στη ζωή του τόπου. Είτε πρόκειται για την προάσπιση των κεμαλικών ιδεωδών, είτε για τη διαφύλαξη της ενότητας και της ακεραιότητας του κράτους, είτε για τον ορισμό της τρομοκρατίας, το υπόβαθρο επί του οποίου διεξάγεται η συζήτηση είναι εκείνο που ορίζει το στράτευμα και εκεί τελειώνει το πράγμα. Η συζήτηση για το ευρωπαϊκό μέλλον της χώρας προσκρούει στον ίδιο σκόπελο».

Το παιχνίδι για τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της έκθεσης, θα καταλήξει τελικά υπέρ του στρατιωτικού κατεστημένου. Οπως αναφέρεται χαρακτηριστικά, η Ευρώπη «θωπεύει την τουρκική αυταρέσκεια με κάποιες παραχωρήσεις, είτε αυτές λέγονται "ασφάλεια", είτε μασημένοι έπαινοι για τις κολοβές μεταρρυθμίσεις του ήδη κολοβού (στρατιωτικού) Συντάγματος του 1982, είτε και για το ESPD. Και οι μεν Τούρκοι επιχαίρουν, όμως οι Ευρωπαίοι τούς καθοδηγούν, χωρίς αυτοί να το αντιλαμβάνονται, στο αδιέξοδο της "ειδικής σχέσης". Οσο για τον μεγάλο ένοχο, το στράτευμα, αυτός είναι διπλά κερδισμένος, αφού ούτε τον εκδημοκρατισμό της χώρας θέλει και ό,τι επιθυμούσε από την Ευρώπη, δηλαδή ένα λόγο στο ESPD, φαίνεται ότι τον αποκτά».

Αναφορικά με την κατάσταση που επικρατεί στην τουρκική οικονομία, η έκθεση υπογραμμίζει ότι ο στρατοκρατικός μηχανισμός της χώρας, «προκειμένου να διασφαλίσει τη λειτουργία του και τους εξοπλισμούς του, απορρόφησε οτιδήποτε το υγιές είχε απομείνει στην τουρκική οικονομία. Τα υπολείμματα αφέθηκαν να παραδέρνουν σε διαδοχικά "κραχ", με τον νεοεμφανισθέντα κ. Ντερβίς να επιχειρεί πρώτα να εξασφαλίσει τα νώτα του έναντι των στρατηγών και ύστερα να αποτολμά την ανέλκυση της οικονομίας, που κατάντησε ο πτωχός συγγενής του νέου "τίγρη" της περιοχής, της Ελλάδας». Στην έκθεση σημειώνεται ότι η τουρκική οικονομία συντηρείται τώρα εξαιτίας της αλλαγής κλίματος στις ΗΠΑ, μετά τις 11 του Σεπτέμβρη, και των γενναίων επιχορηγήσεων της Ουάσιγκτον και των χρημάτων των Ευρωπαίων και των Ιαπώνων, που καταβάλλονται μέσω των διεθνών χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Ταυτόχρονα, όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση, «η Ουάσιγκτον συνεργεί στην προβολή μιας στρεβλής εικόνας των εδώ πραγμάτων, με βασικό σκοπό να ενισχύσει τον δικό της αντιτρομοκρατικό λόγο στην περιοχή και στους κόλπους του ΝΑΤΟ».

Οπως είναι γνωστό από τις 12 Μάρτη έχουν ξεκινήσει οι «διερευνητικές επαφές» ανάμεσα σε υπηρεσιακούς παράγοντες των υπουργείων Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας, με στόχο την αναζήτηση «κοινού εδάφους» και «συγκλίσεων» για την πραγματοποίηση ενός διαλόγου για τα μείζονα προβλήματα ανάμεσα στις δύο χώρες. Επειδή η ελληνική κυβέρνηση προσεγγίζει σε αυτόν το διάλογο καλλιεργώντας επιμελώς αφελείς προσδοκίες στην κοινή γνώμη, αξίζει μάλλον τον κόπο να ρίξει κανείς μια ματιά στο Αιγαίο, από την οπτική σκοπιά της τουρκικής διπλωματίας.

Εχοντας ως δεδομένο ότι οι ελληνικές θέσεις είναι, σε γενικές γραμμές, γνωστές και απλές, έστω κι αν το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση σιωπηρά τις αναθεωρεί, αξίζει τον κόπο να παρακολουθήσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο η Αγκυρα συστηματικά έχει οικοδομήσει τις θέσεις της δημιουργώντας το «πακέτο των ελληνοτουρκικών διαφορών». Απέναντι, λοιπόν, στην ελληνική θέση ότι η μόνη ελληνοτουρκική διαφορά είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και για οποιοδήποτε άλλο ζήτημα η Αγκυρα θα πρέπει να προσφύγει στη Χάγη, η τουρκική διπλωματία αντιπαραθέτει, μετά την κρίση της Ιμιας το «θεμελιώδες πρόβλημα των νησιών αμφισβητούμενης κυριαρχίας στο Αιγαίο».

Για την Αγκυρα, καμία άλλη συζήτηση δεν έχει νόημα και ουσιαστικό αντίκρισμα αν δεν αναζητηθεί λύση σε αυτό το «θεμελιώδες πρόβλημα» και για το λόγο αυτό προβάλλει την ετοιμότητά της να το αντιμετωπίσει στη βάση των όσων προβλέπει το Διεθνές Δίκαιο για την ειρηνική επίλυση των διαφορών. Με βάση αυτή την πρόνοια του Διεθνούς Δικαίου, η οποία ρητά αναφέρεται στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου Κορυφής του Ελσίνκι, Αθήνα και Αγκυρα είναι υποχρεωμένες να αναζητήσουν λύσεις «στις συνοριακές και άλλες συναφείς τους διαφορές».

Καθώς, λοιπόν, έχει ξεκινήσει ο ελληνοτουρκικός διάλογος, αξίζει τον κόπο να θυμηθεί κανείς, τις τουρκικές θέσεις, όπως αυτές έχουν συστηματικά διατυπωθεί σε δύο βιβλία που εκδόθηκαν στην Αγκυρα το 1998, από το Ιδρυμα Κεμάλ Ατατούρκ και χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση των στελεχών της τουρκικής γραφειοκρατίας στο στρατό και στη διοίκηση.

Η συνοπτική παράθεση των τουρκικών απόψεων που ακολουθεί, γίνεται, μέσα από το βιβλίο «Το θεμελιώδες πρόβλημα στο Αιγαίο. Τα νησιά αμφισβητούμενης κυριαρχίας» (Αγκυρα 1998, Ανώτατο ίδρυμα κουλτούρας, γλώσσας και ιστορίας Κ. Ατατούρκ).

«Οι ελληνικοί ισχυρισμοί περί κυριαρχικών δικαιωμάτων επί γεωγραφικών σχηματισμών (νησιά, νησίδες και βραχονησίδες) οι οποίοι επί αιώνες βρίσκονται υπό Οθωμανική/ τουρκική κυριότητα και δεν έχουν μεταβιβαστεί με συνθήκες σε κάποιο άλλο κράτος, απέκτησαν επίσημο χαρακτήρα με την κρίση των βραχονησίδων Kardak και αυτή η κατάσταση έγινε αιτία να εμφανιστεί ένα νέο και θεμελιώδες πρόβλημα στο Αιγαίο».

Με αυτόν τον τρόπο ξεκινά η παρουσίαση των θέσεων της Τουρκίας στο βιβλίο «Το θεμελιώδες πρόβλημα στο Αιγαίο. Τα νησιά αμφισβητούμενης κυριαρχίας».

Ολοκληρώνοντας την περιγραφή της βάσης επί της οποίας η τουρκική διπλωματία τοποθετεί το πλέγμα των «ελληνοτουρκικών διαφορών», στον πρόλογο αυτού του βιβλίου επισημαίνεται επίσης: «η επίλυση του προβλήματος των διαφιλονικούμενων νήσων που εμφανίστηκε σαν αποτέλεσμα των ισχυρισμών περί κυριαρχίας της Ελλάδας, είναι δυνατή. Για να γίνει αυτό χρειάζεται σεβασμός προς τις συνθήκες, καλή θέληση και κατάδειξη μιας ειλικρινούς βούλησης για μια ειρηνική λύση. Στην αντίθετη περίπτωση, είναι προφανές ότι η μη επίλυση της παρούσας διαμάχης στην κυριαρχία, θα περιπλέξει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα και θα δυσκολέψει την επίλυση των υπόλοιπων διαφωνιών στο Αιγαίο».

Στο ίδιο βιβλίο γίνεται λόγος για ελληνικά νησιά περιορισμένης κυριαρχίας, τα οποία έχουν επιδικαστεί στην Ελλάδα με τον όρο να είναι αποστρατιωτικοποιημένα. Πρόκειται για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και τα Δωδεκάνησα. Στο ίδιο βιβλίο περιγράφονται λεπτομερέστατα οι τουρκικές θέσεις για το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων, υπογραμμίζοντας ότι «η Τουρκία θεωρεί ως προσβολή των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, μια αρχή ενός εύρους πέραν των 6 μιλίων».

Με δεδομένες αυτές τις τουρκικές θέσεις και προφανώς χωρίς να λαμβάνει υπόψη εκθέσεις και εισηγήσεις σαν αυτή της ελληνικής πρεσβείας στην Αγκυρα, η ελληνική κυβέρνηση σπεύδει στο τραπέζι του ελληνοτουρκικού διαλόγου για μια συνολική διευθέτηση, προκειμένου να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις των «προστατών» της, πέραν του Ατλαντικού.

«Η Ελλάδα στο μεταίχμιο ενός νέου κόσμου: Ψυχρός Πόλεμος - Δόγμα Τρούμαν - Σχέδιο Μάρσαλ».

Με τα παραπάνω «ωραία λόγια» προσπάθησαν να περιτυλίξουν, χτες, σε εκδήλωση στο ΥΠΕΞ, την ωμή αμερικανική επέμβαση στην Ελλάδα μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η οποία οδήγησε, στον Εμφύλιο, στη δημιουργία του δεξιού παρακράτους, της ξενόδουλης μεταπολεμικής νέας ελληνικής αστικής τάξης, σε εξορίες φυλακές και εκτελεστικά αποσπάσματα και τη χώρα δεμένη πισθάγκωνα στο άρμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Με την υπεροψία των νικητών, όμως, φαίνεται πως πιστεύουν ότι ο κόσμος δεν έχει μνήμη και εμφανίζονται έτοιμοι να πανηγυρίσουν για εκείνα τα θλιβερά χρόνια. Χειροκροτητής δίχως αναστολές ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Παπανδρέου, «ξεσκόνισε» τον Αμερικανό πρεσβευτή Τ.Μίλερ, που παραβρέθηκε στην εκδήλωση που οργανώθηκε στο ΥΠΕΞ για την παρουσίαση του τρίτομου βιβλίου με τον τίτλο: «Η Ελλάδα στο μεταίχμιο ενός νέου κόσμου: Ψυχρός Πόλεμος - Δόγμα Τρούμαν - Σχέδιο Μάρσαλ» και περιλαμβάνει έγγραφα εκείνης της περιόδου από το ιστορικό αρχείο του ΥΠΕΞ.

Η τρίτομη έκδοση παρουσιάστηκε χτες σε εκδήλωση στο Υπουργείο Εξωτερικών, με ομιλητές τον υπουργό Γιώργο Παπανδρέου, τον Αμερικανό πρέσβη Τόμας Μίλερ, το γενικό διευθυντή του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής καθηγητή Θεόδωρο Κουλουμπή και την προϊστάμενη της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου Φωτεινή Τομαή - Κωνσταντοπούλου, η οποία επιμελήθηκε την έκδοση.

Στη σύντομη ομιλία του ο Γιώργος Παπανδρέου υπογράμμισε τη νέα συνεργασία, που έχει οικοδομηθεί μεταξύ ΗΠΑ και Ελλάδας, σημειώνοντας ότι η χώρα μας προσπαθεί να ξεπεράσει τους διχασμούς, ενώ πρόσθεσε ότι αποτελεί σταυροδρόμι πολιτισμών και πρωτοστατεί στην υπόθεση της συνεννόησης. Ο υπουργός δεν παρέλειψε, πάντως, να επισημάνει ότι η εφαρμογή του σχεδίου Μάρσαλ επέδρασε στη στρεβλή ανάπτυξη του πολιτικού μας συστήματος.

Από την πλευρά του, ο κ. Μίλερ τόνισε πως οι ΗΠΑ, όπως τότε στάθηκαν δίπλα στην Ευρώπη και την Ελλάδα, έτσι και τώρα, 50 χρόνια μετά, βρίσκονται δίπλα και συνεργάζονται για την αντιμετώπιση όχι πλέον του ολοκληρωτισμού, αλλά της τρομοκρατίας. «Είμαστε περήφανοι που είσαστε μαζί μας», κατέληξε ο Αμερικανός πρέσβης.

Ο «κακός», ο Μπους ο μικρός, αξιοποιεί εκφοβιστικά τη διαρροή της πληροφορίας ότι υπάρχει σενάριο πρώτων πυρηνικών πληγμάτων εναντίον εφτά χωρών, μεταξύ των οποίων, βρίσκονται οι ισχυρές πυρηνικές δυνάμεις, η Ρωσία και η Κίνα, που θα μπορούσαν ν' ανταποδώσουν τα χτυπήματα, ως τη συντέλεια του κόσμου.