Η «Πολιτιστική Ολυμπιάδα 2001-2004» εγκαινίασε το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο. Ηδη παρουσιάστηκαν δύο από τις πέντε συνολικά εκδηλώσεις - παραστάσεις της φετινής «Πολιτιστικής Ολυμπιάδας» στο Ηρώδειο, οι οποίες δίνουν τις πρώτες «γεύσεις» των ανοιγμάτων που επιχειρούν οι αρμόδιοι και διάφοροι κινούντες τα νήματα της «Πολιτιστικής Ολυμπιάδας» προς ξένα καλλιτεχνικά σχήματα. Η επιμέρους και συνολική καλλιτεχνική ποιότητα και η επί της ουσίας χρησιμότητα αυτών των - αναγκαίων όντως για το «φρεσκάρισμα» του Φεστιβάλ - ανοιγμάτων μέλλεται να αποδειχθεί...

Η έναρξη των εκδηλώσεων με την παράσταση της «Σαλώμης» από το Χορευτικό Συγκρότημα Αϊντα Γκομές, λ.χ., προκαλεί το ερώτημα για το εάν και κατά πόσο επρόκειτο για παράσταση που εισηγείται κάτι καινούριο στην τέχνη του χορού και του χοροθεάτρου, ή απλώς για μια «νοικοκυρεμένη» παράσταση προς όφελος και προς δόξα της Ισπανίδας «βεντέτας» του φλαμένκο Αϊντα Γκομές, χάρη στη σκηνοθετική υπογραφή και φήμη του Κάρλος Σάουρα. Ο Σάουρα με τις αριστουργηματικές χοροθεατρικές και κινηματογραφικές δημιουργίες του πράγματι εισήγαγε κάτι καινούριο και στην αισθητική, κοινωνική, ανθρωπολογική παράδοση και κουλτούρα του φλαμένκο. Η «Σαλώμη» του όμως (βασισμένη στο έξοχο, τολμηρό θεατρικό έργο του Οσκαρ Ουάιλντ), έμοιαζε να εξυπηρετεί αποκλειστικά την επιθυμία της Α. Γκομές να υπερβεί τη στενά ισπανική θεματολογία του φλαμένκο με ένα κλασικό, μη ισπανικό μύθο. Με ένα μύθο, όμως, με τον οποίο η ίδια δε θα βρισκόταν εντελώς εκτός του χορευτικού είδους και των ικανοτήτων της, χάρη στον ανατολίτικης καταγωγής - όπως και το φλαμένκο - χορό των επτά πέπλων της Σαλώμης. Η «Σαλώμη», κατά τη γνώμη μας, επιλέχθηκε και στήθηκε με κίνητρο, επίκεντρο και τελικό στόχο την εντυπωσιοθηρική εμφάνιση της Γκομές με το χορό των επτά πέπλων, ο οποίος κατέληξε στην απογύμνωση του ωραίου σώματος της χορεύτριας. Οσο για τον Σάουρα, παρέπαιε αισθητικά μεταξύ του θρησκευτικού βιβλικού μύθου, του ρωμαϊκού χοντρομπαρόκ, της παράδοσης του φλαμένκο, και της ανάγκης του για μια σκηνοθετική πρόταση και κάποια «νεοτερικά» ευρήματα. Ανάγκη που περιορίστηκε στα εξής ευρήματα: Στην εμφάνιση του Ηρώδη σε αναπηρικό καρότσι. Στη χορογραφική εμφάνιση της κεφαλής του αποκεφαλισμένου Ιωάννη και στην τοποθέτηση μιας πιατέλας στην κεφαλή του μαυροντυμένου χορευτή που υποδυόταν τον Ιωάννη. Στην περιτύλιξη της γυμνής Γκομές, μετά τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη επειδή απέρριψε τον έρωτά της, σε ένα τεράστιο λευκό μανδύα (σύμβολο του δαιμονικού ψυχισμού και δολοφονικού, πληγωμένου ερωτά της). Στο προλογικό (με μορφή πρόβας) και επιλογικό (με μορφή γλεντιού μετά την παράσταση) αυθεντικό φλαμένκο που χόρεψαν οι χορευτές του συγκροτήματος.

Αναμφισβήτητα κάτι ενδιαφέρον και διαφορετικό από τα συνήθη στην ερμηνεία του αρχαίου δράματος έφερε η παράσταση, υπό τον τίτλο «Βάκχες», του ολλανδικού θιάσου «Ruhr Triennale-ZT Hollandia». Ενδιαφέρον και διαφορετικό δε σημαίνει αυτομάτως και οπωσδήποτε μια «καινούρια», «καλή», «σημαντική», επομένως και μη ελεγχόμενη για τις επιλογές της, αισθητική και ερμηνευτική πρόταση. Ο ολλανδικός θίασος, καθοδηγούμενος από τον συνθέτη Πάουλ Κουκ και τον σκηνοθέτη Γιόχαν Σίμονς πειραματίζεται γενικά όσον αφορά τα είδη, τις μορφές και τις φόρμες του θεάτρου, έχοντας ως κυρίαρχο στοιχείο των πειραματισμών του τη μουσική. Το ελληνικό αρχαίο δράμα αποτελεί είδος των πειραματισμών του, όπως μας πληροφορεί σχετικό σημείωμα στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών. Η υπογράφουσα γνωρίζει ότι πριν δύο χρόνια, οι επικεφαλής του θιάσου συμμετέχοντας στην πρώτη Θερινή Ακαδημία που οργάνωσε το Εθνικό Θέατρο (στα Ζαγοροχώρια) κάνοντας σεμινάρια σε σπουδαστές της Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, διερευνούσαν ελληνικά (μουσικά και ερμηνευτικά) στοιχεία που, ίσως, θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για μια πειραματική παράσταση με θέμα τις «Βάκχες».

Το πείραμα του θιάσου με θέμα τις «Βάκχες» (πρόκειται για ελεύθερη διασκευή - απόδοση του μύθου που χειρίζεται ο Ευριπίδης και όχι για το έργο του) ολοκληρώθηκε με βάση την αρχική επιλογή των Κουκ - Σίμονς. Οι δυο καλλιτέχνες, προφανώς, έχοντας ανακαλύψει και γοητευτεί από τη μουσική παράδοση της Συρίας, βάσισαν τον παραστασιακό πειραματισμό τους στην υπέροχη μουσική του Σύρου Νουρί Ισκαντάρ και των συμπατριωτών του μουσικών και τραγουδιστών. Στους «δρόμους» της μελωδικότατης συριακής μουσικής βάδισαν και οι τρεις Ολλανδοί μουσικοί της παράστασης. Οι Κουκ - Σίμονς αντιμετώπισαν το μύθο των «Βακχών» σαν μια αρχαία ελληνική αλλά ταυτόχρονα σύγχρονη και πανανθρώπινη ιστορία, την οποία αφηγούνται σημερινοί άνθρωποι με μουσική, κυρίως επιτραπέζια τραγούδια και αναπαράσταση των προσώπων και των επεισοδίων του αφηγούμενου μύθου. Η συμμετοχή ορχήστρας στην παράσταση του ολλανδικού θιάσου δεν αποτέλεσε πειραματική «πρωτοτυπία», καθώς και θεμιτή και συνηθισμένη είναι σε παραστάσεις αρχαίου δράματος. Αρχαίο δράμα χωρίς μέλος είναι αδιανόητο. Ετσι θεμιτή ήταν η συμμετοχή μιας, εξαίρετα διδαγμένης και με εξαίρετες μελωδικότατες φωνές, χορωδίας γυναικών από τη Συρία και ανδρών τραγουδιστών, που έλεγαν τα τραγούδια στη γλώσσα τους. Ο αναπαριστώμενος αφηγηματικής και μονολογικής κυρίως δομής λόγος στα ολλανδικά, επρόκειτο, άραγε, για υπαινιγμό των σκηνοθετών ότι ανεξαρτήτως γλώσσας και λαών τα θαύματα, τα πάθη, τα λάθη, οι τραγωδίες του ανθρώπου είναι ίδια; Η ύπαρξη δυο γλωσσών, η μελωδική - σε αντίθεση με την αγριότητα του μύθου των Βακχών - γλυκύτητα της μουσικής, τα αντιθετικά σκηνικά αντικείμενα (λ.χ., προβιές ζώων, μπόγοι ρούχων, πάγκοι, τραπέζια και καρέκλες ταβέρνας, ψυγείο) τα αντιθετικά κοστούμια (οι μουσικοί σε σύγχρονα κοστούμια, οι τραγουδίστριες από τη Συρία φορούσαν το σημερινό, λαϊκού γούστου «καλό» τους φουστάνι, οι ηθοποιοί στους ρόλους άχρονο-διαχρονικά κοστούμια, αμυδρώς παραπέμποντα στο αρμόζον για κάθε ρόλο αρχαίο ένδυμα). Πειραματική και αξιόλογη, ασφαλώς, η σκηνοθετική άποψη έμπλεξε φλύαρα και ετερόκλητα στοιχεία, χωρίς μέτρο, οικονομία και κέντρο βάρους. Χωρίς κατασταλαγμένη αισθητική άποψη, αν θα είναι «αρχαιοπρεπής», «νεοτερική», αν θα βαρύνει η μουσική ή ο λόγος. Αν ο λόγος θα ερμηνευτεί από τους καλούς, πολύ ασκημένους στο λόγο ηθοποιούς, εξπρεσιονιστικά, συμβολιστικά, αφαιρετικά, ρεαλιστικά, νατουραλιστικά (οι ερμηνείες λίγο - πολύ έγερναν στο ένα ή το άλλο). Αν και κατά πόσο τα πρόσωπα του μύθου είναι σύμβολα ή άνθρωποι. Σίγουρα η πιο σημαντική άποψη των σκηνοθετών αφορά στον Διόνυσο. Οι σκηνοθέτες είδαν στον Διόνυσο τον άνθρωπο, με όλες τις «θεϊκές», «θαυματουργικά» ανθρώπινες δυνάμεις του. Τις δυνάμεις του καλού και του κακού. Της δημιουργίας και καταστροφής. Του πνεύματος και των ενστίκτων. Των αρετών και ελαττωμάτων. Της αγάπης και του μίσους. Της συγχώρεσης και εκδίκησης. Του έρωτα και του θανάτου. Της χαράς και δυσθυμίας. Ο Διόνυσος, τελικά, είναι ο απανταχού άνθρωπος - «θεός», που με τη μουσική γαληνεύει και τα πιο άγρια πάθη του.