Σε Εθνική Συνδιάσκεψη προχωρά το ΠΚΚ στις 22 του Ιούνη, με θέμα «Το νέο πολιτικό πλαίσιο και καθήκοντα για την ενίσχυση της παρέμβασης και επιρροής του Κόμματος», μπροστά στη νέα κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά την κυβερνητική αλλαγή στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές της 17 Μάρτη, και να συγκεκριμενοποιήσει την υλοποίηση των αποφάσεων του 16^ου Συνεδρίου (Δεκέμβρης 2000). Στις εκλογές έχασε την κυβερνητική εξουσία το Σοσιαλιστικό Κόμμα και πρώτο κόμμα αναδείχτηκε το Σοσιαλδημοκρατικό, ενώ το Πορτογαλικό ΚΚ σημείωσε υποχώρηση της δύναμής του. Τις δυσκολίες που συνάντησαν οι Πορτογάλοι κομμουνιστές αυτή τη χρονική στιγμή, προσπάθησε να τις εκμεταλλευτεί μια ομάδα στελεχών του που, με τη στήριξη των αστικών ΜΜΕ και άλλων κύκλων, παρουσιάζουν συνυπεύθυνο το ΠΚΚ για την ανάδειξη στην εξουσία του κατ' εξοχήν νεοφιλελεύθερου κόμματος. Βασικό τους επιχείρημα είναι ότι το ΠΚΚ δε «συμπορεύτηκε» με τους σοσιαλιστές όπως έγινε στη Γαλλία. Θεωρούν ότι ήταν γενικά λάθος η πολιτική συμμαχιών του και ότι δεν προσαρμόζεται στις «βαθιές αλλαγές στην πορτογαλική κοινωνία». Τα στελέχη αυτά επιχειρούν να ανατρέψουν την ιδεολογική του ταυτότητα, την ταξική του φύση, τον επαναστατικό του χαρακτήρα και τις οργανωτικές του αρχές. Αποσκοπούν στην ακύρωση των αποφάσεων του 16^ου Συνεδρίου του ΠΚΚ.

Η εκστρατεία αυτή εξελίσσεται σε διάφορες φάσεις ήδη πριν το 16^ο Συνέδριο. Από την άνοιξη του 2000 πληθαίνουν οι «διαρροές» στον Τύπο και η κατηγοριοποίηση των στελεχών του σε «ανανεωτές» και «συντηρητικούς». Το Σεπτέμβρη «διαρρέει» στον Τύπο και μεταδίδεται αμέσως από τα διεθνή πρακτορεία μια επιστολή μέλους της ΚΕ, με την οποία ζητά την απαλοιφή του μαρξισμού - λενινισμού από το Καταστατικό, και προβάλλει μια συνολική αναθεώρηση της πολιτικής, της ιδεολογίας και των καταστατικών αρχών του κόμματος. Προβάλλονται τα γνωστά συνθήματα της «ενότητας μέσα στη διαφορετικότητα», του «εκσυγχρονισμού» του Κόμματος κλπ. Πριν το 16^ο Συνέδριο αυτός και ένα μέλος του ΠΓ παραιτούνται από την ΚΕ. Ωστόσο, παρά τη συστηματική δράση στελεχών που συντάσσονται με αυτές τις απόψεις και τις παρεμβάσεις των αστικών ΜΜΕ, το 16^ο Συνέδριο πραγματοποιείται με επιτυχία. Το κομματικό σώμα ήδη είχε απορρίψει σχεδόν ομόφωνα κάθε σκέψη για αλλαγές στο Καταστατικό και το Πρόγραμμα, και η πολιτική απόφαση τού συνεδρίου υπερψηφίζεται με τεράστια πλειοψηφία: 53 κατά και 63 αποχές επί συνόλου 1.600 αντιπροσώπων! Η μέθοδος, τα μέσα και το περιεχόμενο της επίθεσης στο ΠΚΚ μάς είναι τόσο «οικεία», ώστε να αναρωτιέται κανείς για το αν το κέντρο της βρίσκεται λίγο παραέξω από τα εθνικά τους σύνορά...

Παρά την εκφρασμένη θέληση στο Συνέδριο του κομματικού σώματος, η επίθεση της ομάδας συνεχίζεται από τις στήλες του αστικού Τύπου, ο οποίος πρόθυμα τις προσφέρει για να φθείρει το ΚΚ, ενώ βρίσκεται μπροστά σε αλλεπάλληλες κρίσιμες εκλογικές μάχες (προεδρικές, δημοτικές, βουλευτικές) και ενώ εντείνονται τα νεοφιλελεύθερα αντιλαϊκά μέτρα της κυβέρνησης των σοσιαλιστών. Το Δεκέμβρη του 2001 πραγματοποιούνται δημοτικές εκλογές στις οποίες οι σοσιαλιστές υπόκεινται συντριπτική ήττα. Και το ΠΚΚ χάνει μια σειρά δήμους, κερδίζει κάποιους άλλους και πέφτει λίγο το ποσοστό του. Ο Δήμος της Λισαβόνας, μοναδική περίπτωση συνέχισης της συνεργασίας του ΠΚΚ με το ΣΚ, χάνεται επίσης. Ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός, Αντόνιο Γκουτέρες, παραιτείται και προκηρύσσονται πρόωρες εκλογές. Αξιοποιώντας τη δικαιολογημένη ανησυχία ανάμεσα στα κομματικά μέλη, η συγκεκριμένη ομάδα στελεχών προχωρά πλέον σε ανοιχτή φραξιονιστική δράση. Δημοσιεύεται εν μέσω των γιορτών, πριν καλά καλά κάνει εκτίμηση των δημοτικών εκλογών η ΚΕ, ένα κείμενο υπογραφών με το οποίο ζητούν τη σύγκληση έκτακτου συνέδριο (μπροστά σε προεκλογική περίοδο!), για το οποίο συλλέγονται υπογραφές στο διαδίκτυο. Πρωτοστατούν στην εκστρατεία αυτή μια σειρά προβεβλημένα στελέχη (πρώην βουλευτές, πρώην μέλη της ΚΕ κλπ.) και ιδιαίτερα ο πρώην αντιπρόεδρος της Βουλής Ζοάο Αμαράλ. Ορισμένα από αυτά τα στελέχη παρουσιάζουν ουσιαστικά σαν υπεύθυνο για την ήττα του Σοσιαλιστικού Κόμματος και την επερχόμενη επάνοδο της «επάρατου» Δεξιάς το Πορτογαλικό ΚΚ. Θεωρούν ότι για την κατάσταση στην Πορτογαλία δεν είναι υπεύθυνη η δεξιά πολιτική του ΣΚ, αλλά ότι το ΠΚΚ «έκανε υπερβολική κριτική στο ΣΚ και έτσι το έσπρωξε προς τα δεξιά», και βέβαια υποστηρίζεται ότι η ευθύνη των εξελίξεων βρίσκεται στο ΠΚΚ και ότι πρέπει να προχωρήσει σε πολιτική συμφωνία με το ΣΚ! Στο μεταξύ, για πρώτη φορά σε προεκλογική περίοδο το ΠΚΚ είναι παντελώς «θαμμένο» από τα ΜΜΕ, ειδικά τα ηλεκτρονικά, προκαλώντας μαζικές διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις. Το ΣΚ και τα ΜΜΕ δημιουργούν ένα τέτοιο κλίμα, ώστε να απουσιάζει οποιαδήποτε κριτική στην πολιτική της σοσιαλδημοκρατίας και όλη η προσοχή να εστιάζεται στην «ευθύνη» του «δογματικού», «αυταρχικού» κλπ. ΠΚΚ που «ως νέος Κρόνος τρώει τα παιδιά του», ενώ αξιοποιείται η κατάσταση για να ενταθούν τα ψευτοδιλήμματα και οι πιέσεις προς τους αριστερούς ψηφοφόρους.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, με ανοιχτά όλα τα μέτωπα εναντίον του και την αντικομματική καμπάνια της ομάδας αυτής σε εξέλιξη, το ΠΚΚ σημειώνει υποχώρηση στις βουλευτικές εκλογές.

Η ομάδα αυτή υποστηρίζει από την πρώτη στιγμή ότι υπεύθυνος για την εκλογική υποχώρηση είναι η πολιτική γραμμή του κόμματος, και συνεχίζει τη ζύμωση για «έκτακτο συνέδριο». Κλιμακώνεται η φραξιονιστική δράση, με τη διοργάνωση ανοιχτών συγκεντρώσεων - γευμάτων στις 4 μεγαλύτερες πόλεις της Πορτογαλίας, ενώ από τα ΜΜΕ πυκνώνουν οι προσωπικές δυσφημιστικές επιθέσεις σε στελέχη του ΠΚΚ. Στην ομάδα που οργανώνει την αντικομματική δράση παίρνουν θέση και 5 δήμαρχοι που είχαν εκλεγεί από το ΠΚΚ στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές, ο ένας ευρωβουλευτής του, και κάποια μεμονωμένα μέλη της ΚΕ. Στις 30 του Μάρτη, η ΚΕ αποφασίζει να συγκαλέσει Εθνική Συνδιάσκεψη και ανοίγει δημόσιος διάλογος από τον κομματικό Τύπου. Στη σύνοδο της ΚΕ στις 13-14 του Απρίλη, με θέματα διαδικασίας, κανονισμού και αντιπροσώπων της Εθνικής Συνδιάσκεψης, σε μια προμελετημένη ενέργεια καταθέτονται οι παραιτήσεις 3 μελών της ΚΕ. Ο ένας μετά τον άλλο, σε διαφορετικά διαλείμματα αποχωρούν, με τα τηλεοπτικά κανάλια βέβαια, να τους περιμένουν... Παράλληλα, στις 5 του Ιούνη κυκλοφορεί ένα βιβλίο του Ζοάο Αμαράλ, το οποίο ξεκαθαρίζει ακόμη καλύτερα τα πράγματα. Το βιβλίο με τον ενδεικτικό τίτλο «Πορεία προς την Αλλαγή», δίνει πιο ολοκληρωμένα αυτό που έλειπε: την πολιτική πλατφόρμα της φράξιας, αλλά και αποκαλύπτει και τα στηρίγματά της. Παρόντες στην παρουσίαση του βιβλίου μια σειρά πρώην υπουργοί των σοσιαλιστών, αλλά και ο πρώην πρωθυπουργός Αντόνιο Γκουτέρες, στην πρώτη δημόσια εμφάνισή του από την παραίτησή του μετά τις δημοτικές εκλογές. Μια λεπτομέρεια, που όμως δεν είναι καθόλου μικρή: ο εκδοτικός οίκος που ανέλαβε το βιβλίο έχει επίσης την ευθύνη για την πορτογαλική έκδοση της «Monde Diplomatique»...

Τα ΜΜΕ προσπάθησαν να εμφανίσουν ως «διαφωνούντα» με την ηγεσία του ΠΚΚ και «συμπαθούντα» τους λεγόμενους «ανανεωτές» ακόμα και τον ιστορικό ηγέτη του Αλβαρο Κουνιάλ διαστρεβλώνοντας κείμενό του. Ο ίδιος αντιδρά έντονα λέγοντας πως δεν μπορεί να υπάρχει «οποιαδήποτε νομιμοποίηση καταδικαστέων πρακτικών που αναπτύσσονται από στοιχεία του Κόμματος... που εδώ και πολύ καιρό κινούνται σε τεράστια παραβίαση των καταστατικών αρχών του, σε μια δράση ενάντια στην ενότητα του Κόμματος και για τη διάλυση των θεμελιακών του χαρακτηριστικών και της ταυτότητάς του». Οι Πορτογάλοι κομμουνιστές προχωράν με τον τρόπο που επέλεξαν αυτοί, και όχι με αυτό που θα ήθελε η συγκεκριμένη ομάδα και τα αστικά ΜΜΕ. Σχεδιάζουν μια σειρά πρωτοβουλίες για την ενίσχυση του κόμματος. Επόμενοι μεγάλοι σταθμοί μετά την Εθνική Συνδιάσκεψη είναι το σώμα για τη δουλιά του κόμματος στην εργατική τάξη στης 19-20 του Οκτώβρη και το συνέδριο της ΚΝ τον ερχόμενο Νοέμβρη.