«Ποιος θα σώσει την προβληματική εταιρία που ονομάζεται... Ηνωμένες Πολιτείες», αναρωτιόταν ο Αμερικανός οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα «Νιου Γιορκ Τάιμς», με αφορμή το νέο κύμα αποκαλύψεων για λογιστικές απάτες μεγάλων αμερικανικών επιχειρήσεων, με αποκορύφωμα την υπόθεση της δεύτερης μεγαλύτερης εταιρίας τηλεπικοινωνιών, της «Worldcom».

Την περασμένη Τετάρτη η Worldcom υποχρεώθηκε να παραδεχτεί ότι συστηματικά παραπλανούσε τους μετόχους και το επενδυτικό κοινό, δίνοντας πλαστά στοιχεία για την κερδοφορία της. Η περίπτωση της Worldcom «ξύπνησε» τις σχετικά πρόσφατες μνήμες από την κατάρρευση του ενεργειακού κολοσσού της Enron για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Την αμέσως επόμενη μέρα κυκλοφόρησε η φήμη ότι η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SEC) διεξάγει έρευνες στα λογιστικά βιβλία της μεγάλης αυτοκινητοβιομηχανίας General Motors. Η μετοχή της General Motors άρχισε να καταβυθίζεται μέχρις ότου ο εκπρόσωπός της διέψευσε τη φήμη. Ομως, την ίδια μέρα η εφημερίδα «Γουόλ Στριτ Τζιόρναλ» αποκάλυπτε ότι η νέα έρευνα της SEC στους ισολογισμούς της Xerox, κορυφαίας κατασκευάστριας φωτοτυπικών παγκοσμίως, απέδειξε ότι την τελευταία πενταετία τα έσοδα της εταιρίας είχαν «φουσκωθεί» κατά 6,4 δισ. δολάρια.

Το μέγεθος του προβλήματος δικαιολογεί απολύτως το ερώτημα που θέτει ο Κρούγκμαν, μόνο που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να διατυπωθεί ως εξής: «Ποιος θα σώσει την εταιρία που ονομάζεται... καπιταλισμός».

Η ανακοίνωση της Worldcom δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, αφού οι ελεγκτές της SEC άρχισαν τους ελέγχους στα γραφεία της εταιρίας από τις 11 Μάρτη του 2002. Σύμφωνα, πάντως, με τα αποτελέσματα των ελέγχων η εταιρία παρουσίαζε επί πέντε τρίμηνα, πλασματικά κέρδη ύψους 3,8 δισ. δολαρίων. Η τιμή της μετοχής της Worldcom, η οποία στην αρχή του 2002 ανερχόταν σε 62 δολάρια, έπεσε στα 26 σεντς... Η τιμή της εταιρίας, που είχε εκτοξευτεί το 1999 στα 115,3 δισ. δολάρια έπεσε στο 1 δισ. δολάρια. Πραγματική κατάρρευση!

Η Worldcom ιδρύθηκε το 1983 (η αρχική της επωνυμία ήταν LDDS). Δραστηριοποιούνταν στις τηλεπικοινωνίες και ειδικότερα στις υπεραστικές συνδιαλέξεις μικρού κόστους. Στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας, μετά την απελευθέρωση της αγοράς των τηλεπικοινωνιών, η διοίκηση της εταιρίας άρχισε μια «επιθετική» πολιτική με εξαγορές μικρών και μεγάλων ανταγωνιστών της. Ετσι εξελίχτηκε σε έναν κολοσσό που δραστηριοποιείται σήμερα σε 65 χώρες σε όλο τον κόσμο και απασχολεί περισσότερους από 85.000 εργαζόμενους. Το Μάρτη του 2000 άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, όταν εκδηλώθηκε η κρίση στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών παγκοσμίως.

Η διοίκηση της Worldcom, για να συγκρατήσει την πτώση της μετοχής κατέφυγε στην εξής λογιστική απάτη: Στη σύνταξη των ισολογισμών μετέφεραν ορισμένες δαπάνες, όπως για τη συντήρηση των δικτύων, σε άλλες κατηγορίες και τις «βάφτιζαν» «επενδύσεις», με αποτέλεσμα την απόκρυψη του πραγματικού λειτουργικού κόστους. Ετσι, μπορούσαν να παρουσιάζουν «κέρδη» και να παραπλανούν τους μετόχους και τους υποψήφιους επενδυτές για την πραγματική θέση της εταιρίας. Οι πρώτοι που πλήρωσαν αυτή την πολιτική της διοίκησης της Worldcom ήταν οι εργαζόμενοι. Μια μέρα πριν από την αποκάλυψη της απάτης ανακοινώθηκε η απόλυση 17.000 εργαζομένων...

Ομως, η Worldcom φαίνεται ότι δε θα είναι η τελευταία στη σειρά των «αμαρτωλών» εταιριών. Μια πρόχειρη καταγραφή αποδεικνύει ότι αυτή τη στιγμή οι αρχές πραγματοποιούν εντατικούς ελέγχους στον ενεργειακό όμιλο Dynegy, στην εταιρία καλωδιακής τηλεόρασης Adelphia Communications, η οποία κατέθεσε ήδη αίτηση για πτώχευση, στην εταιρία Tyco, στο μεγαλύτερο αμερικανικό επενδυτικό οίκο Merrill Lynch, στον τηλεπικοινωνιακό όμιλο Global Crossing και στην εταιρία πληροφορικής και υπολογιστών Computer Associates International.

Τα τελευταία στοιχεία προκάλεσαν έντονη ανησυχία στις «αγορές», αφού μεταξύ των άλλων αποδεικνύουν τη συνενοχή των ελεγκτικών μηχανισμών στη διάπραξη του «εγκλήματος». Κατά «σύμπτωση», τα λογιστικά βιβλία της Worldcom ελέγχονταν από την εταιρία ορκωτών λογιστών και χρηματιστηριακών συμβούλων Arthur Andersen, η οποία ευθύνεται και για την απάτη της Enron. Οι εταιρίες ορκωτών λογιστών που είναι υπεύθυνες για την έκδοση των πιστοποιητικών σχετικά με τους ισολογισμούς των επιχειρήσεων, θεωρούνταν θεματοφύλακες της «ηθικής του καπιταλισμού». Ομως, όπως αποδεικνύεται τώρα είναι οι πρωταγωνιστές της κρίσης είτε με την απόκρυψη στοιχείων, είτε με την αλλοίωσή τους.

Η υπόθεση της Worldcom προκάλεσε έντονες συζητήσεις για το εύρος του προβλήματος και το χαρακτήρα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πάσης φύσεως απολογητές του καπιταλισμού έσπευσαν να αποδώσουν το φαινόμενο των χρεοκοπιών και των απατών σε κάποιες «μολυσμένες εστίες» του συστήματος, οι οποίες αν ξεριζωθούν, το σύστημα θα επανέλθει στις «ηθικές» του αξίες. Στην πραγματικότητα είναι εκδηλώσεις ενός και του αυτού φαινομένου, της προϊούσας σήψης του ίδιου του καπιταλισμού. Η Worldcom, όπως και η Enron, αποδεικνύουν ότι η μόνη «ηθική του καπιταλισμού» είναι η «ηθική του κέρδους» και επομένως, αφού για τους κεφαλαιοκράτες ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, τότε ως φυσική συνέπεια στο κυνήγι του κέρδους επιτρέπονται όλα. Το μόνο όριο σ' αυτή την κούρσα για το κέρδος τίθεται από τον λυσσασμένο ανταγωνισμό μεταξύ των ίδιων των καπιταλιστών. Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις η οικονομική κρίση στις ΗΠΑ έπαιξε το ρόλο του καταλύτη.

Η ύφεση αποκάλυψε ποιοι ήταν «γυμνοί», για να την αντιμετωπίσουν και ποιοι είχαν τα μέσα για να την ξεπεράσουν. Σε τέτοιες περιόδους ο γνώμονας δεν είναι μόνο το μέγιστο κέρδος για την κάθε εταιρία, αλλά και η καταστροφή των ανταγωνιστών της. Εταιρίες όπως η Enron και η Worldcom συνέχισαν την επεκτατική τους πολιτική, αλλά δεν τα κατάφεραν να ξεπεράσουν τις συνέπειες της κρίσης. Την ώρα που ξέσπασε η «καταιγίδα» ήταν μεσοπέλαγα και χωρίς «σωσίβιο». Ηταν η «σαβούρα» που έπρεπε να πεταχτεί στη θάλασσα, για να σωθεί το καράβι.