«Στο εξής οι προκηρύξεις για την επιχορήγηση των θιάσων του ελεύθερου θεάτρου θα δημοσιοποιούνται στο τέλος Μαΐου με αρχές Ιουνίου κάθε έτους, ούτως ώστε το αργότερο το Σεπτέμβριο να ανακοινώνονται οι επιχορηγούμενοι θίασοι».

Αυτή κι αν είναι δέσμευση! Μια δέσμευση που έχει ξαναγίνει, αλλά δεν κρατήθηκε και δε δόθηκε ποτέ λύση σ' ένα πάγιο πρόβλημα των ομάδων, οι οποίες κατ' ουσίαν ξεκινούν την προετοιμασία της παράστασης - πρότασής τους, αγνοώντας την τύχη της.

Το σύστημα της κρατικής επιχορήγησης, πριν από 24 σχεδόν χρόνια, ήταν ένα πρώτο βήμα για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν κάποιες αξιόλογες θεατρικές εστίες που ανθούσαν «περιφερειακά», μέσα, μάλιστα, σ' ένα τοπίο, στο οποίο κυριαρχούσαν οι λεγόμενοι εμπορικοί θίασοι, ενώ δειλά δειλά, αλλά με πείσμα στις υπάρχουσες οικονομικές και άλλες συνθήκες κάποιοι θίασοι τολμούσαν να παρουσιάζουν έργα ρεπερτορίου αξιώσεων, να στηρίζουν το νεοελληνικό έργο, αλλά και να πειραματίζονται δημιουργικά. Ετσι από τη μια το πείσμα και το παράδειγμα να ακολουθήσουν ολοένα και περισσότεροι, από την άλλη η ανάγκη του κοινού για ποιότητα και αναζήτηση νέων προτάσεων, άρχισε να χαράζει νέες προοπτικές και χωρίς υπερβολή να επηρεάζει θετικά ακόμη και το εμπορικό λεγόμενο θέατρο.

Ομως το θεατρικό τοπίο σήμερα έχει αλλάξει αρκετά και στην πόλη της Αθήνας, καθώς κάθε χρόνο ξεφυτρώνουν νέα θέατρα και παρατηρείται ένα φαινόμενο κορεσμού. Οι δυνάμεις δεν ανανεώνονται, τα καινούρια σχήματα ασφυκτιούν. Είναι τόση η πληθώρα των θιάσων και των παραστάσεων, ώστε είναι αδύνατο να υπολογίσει κανείς με απόλυτη ακρίβεια πόσες σκηνές και πόσοι θίασοι λειτουργούν εντός Αθηνών. Το φαινόμενο αυτό έχει μετατρέψει την Αθήνα σε μια θεατρικά υδροκέφαλη πόλη και έχει προκαλέσει μια πλήρη αναντιστοιχία ανάμεσα στις παραστάσεις και στον πληθυσμό της Αθήνας από τη μια και, συνακόλουθα, ανάμεσα στον αριθμό των παραστάσεων και στον αριθμό του θεατρόφιλου κοινού από την άλλη. Αυτό που χαρακτηρίζει τη θεατρική Αθήνα είναι μια πληθωρική υπερπροσφορά από πλευράς θιάσων και μια πλήρης σύγχυση από πλευράς κοινού.

Το τοπίο αυτό έχει ως επακόλουθο τον κατακερματισμό των δυνάμεων σε μικρές μονάδες, αισθητικά και οικονομικά περιορισμένων δυνατοτήτων, που απλώς συντελούν σε μια αύξηση του «θεατρικού πληθωρισμού», περιοριζόμενες τις περισσότερες φορές σε ένα ρεπερτόριο παρεμφερές με εκείνο των καθιερωμένων θιάσων και με την ερευνητική, «πρωτοποριακή» διάσταση της δουλιάς τους να φθίνει διαρκώς.

Ακόμη πιο σοβαρή είναι η διαπίστωση ότι η εξέλιξη αυτή έχει ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στη λειτουργία των θιάσων και στη διαμόρφωση του θεατρικού τοπίου εκτός της Αθήνας. Από τη μια στερεί τα ΔΗΠΕΘΕ από τις απαραίτητες καλλιτεχνικές δυνάμεις, που θα συνέτειναν στην ανάπτυξη και αναβάθμισή τους και από την άλλη δεν επιτρέπει τη δημιουργία ενός ικανού πλέγματος επιχορηγουμένων θιάσων στην υπόλοιπη Ελλάδα.

O θεσμός των επιχορηγήσεων που ξεκίνησε και για πολλά χρόνια επιβίωσε ως ένας προνομιακός θεσμός των αθηναϊκών θιάσων, με μια μόνο εξαίρεση στη Θεσσαλονίκη (το «Θεατρικό Εργαστήρι της Τέχνης»), έχει αρχίσει να επεκτείνεται με γρήγορους ρυθμούς και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Φέτος για πρώτη φορά επιχορηγούνται 12 θίασοι εκτός Αθηνών, από τους οποίους οι έξι έχουν βάση τους τη Θεσσαλονίκη, οι δύο την Κρήτη, και οι υπόλοιποι τέσσερις τις πόλεις Καβάλα, Σύρο, Λάρισα και Πάτρα.

Φέτος, στο πλαίσιο των επιχορηγήσεων της περιόδου 2002-2003 για τους θιάσους μονοετούς επιχορήγησης, επιχορηγούνται 22 θίασοι της Αττικής, 10 εκτός Αττικής και 7 παιδικές σκηνές, από τις οποίες 3 λειτουργούν στην επαρχία με το συνολικό ποσό των 950.861 ευρώ. Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί η αύξηση, με ένα ποσοστό της τάξης του 10,5%, του συνολικού ποσού των νέων επιχορηγήσεων, σε σχέση με τις προηγούμενες. Ωστόσο, το ύψος χρηματοδότησης κάθε θιάσου παραμένει ιδιαίτερα χαμηλό, καθώς 10 έως 5 εκατομμύρια δραχμές είναι «ψίχουλα» μπροστά στις ανάγκες. Ετσι η λογική: λίγα σε πολλούς, «καλά κρατεί». Τα πολλά έτσι κι αλλιώς είναι για τους λίγους (και όχι για το θέατρο) και κάτω από το τραπέζι τις περισσότερες φορές.

Οπως αναφέρει το σκεπτικό της Επιτροπής, φέτος «σε αντίθεση με την υπόλοιπη Ελλάδα, η κατάσταση στην Αθήνα εξακολουθεί να παραμένει στάσιμη με μια ομάδα επιχορηγούμενων θιάσων που τείνει να παγιωθεί και με τη δυσάρεστη διαπίστωση ότι εμφανίζονται ελάχιστοι νέοι θίασοι με προτάσεις που είναι άξιες να επιχορηγηθούν. Το γεγονός αυτό δεν υπογραμμίζει μόνο μια στασιμότητα στο χώρο των νέων ιδεών και προτάσεων, αλλά και έναν κορεσμό στο αθηναϊκό θεατρικό τοπίο που ασφυκτιά και δεν αφήνει χώρο για νέα σχήματα. Η Γνωμοδοτική Επιτροπή Θεάτρου έχει επίγνωση ότι αυτή η κατάσταση θα έχει μακροπρόθεσμα αρνητικά αποτελέσματα και είναι αποφασισμένη να την αντιμετωπίσει όχι με απαγορεύσεις και περιορισμούς, αλλά με μια αυστηρότερη εφαρμογή των κριτηρίων και των κανόνων, όταν, μάλιστα, εξακολουθούν να παρατηρούνται φαινόμενα μη τήρησης ή μετάθεσης των υποχρεώσεων από τους θιάσους».

Η ανάγκη, αλλά και η προσπάθεια ελέγχου της μισθολογικής και ασφαλιστικής συνέπειας των θιάσων προς τους ηθοποιούς ήταν ένα αίτημα χρόνων, που φέτος επισημαίνεται και από την επιτροπή, καθώς και η έγκαιρη προκήρυξη και ανακοίνωση των επιχορηγήσεων.

Για άλλη μια φορά είναι αναγκαίο να επισημάνουμε την υποχρέωση της κρατικής αρωγής στα θεατρικά δρώμενα της χώρας μας. Από την άλλη όμως, είναι αναγκαίο να τηρούνται τα εργασιακά δικαιώματα των εργαζόμενων στο θέατρο. Είναι συχνό το φαινόμενο - στο ελεύθερο θέατρο - της μισθολογικής και ασφαλιστικής ασυνέπειας των «εργοδοτών» προς τους ηθοποιούς. Και είναι απαράδεκτο. Αυτό όμως να συμβαίνει και στα επιχορηγούμενα θέατρα είναι δυο φορές απαράδεκτο. Υπάρχουν κάποιες καταγγελίες, όπως υπάρχουν και περιπτώσεις που ο φόβος της ανεργίας αποτρέπει τους ηθοποιούς να προβούν σε καταγγελία και αποτελεί απλά «κοινό μυστικό».

Φέρουν σίγουρα μεγάλη ευθύνη όσοι δεν καταγγέλλουν τα φαινόμενα αυτά, όπως φέρουν ευθύνη που δεν καταθέτουν και τα συμβόλαια που υπογράφουν - αν υπογράφουν και είναι υποχρεωμένοι να υπογράφουν - στο Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών, κάτι που επιβάλλει η προγραμματική σύμβαση, αλλά δεν τηρείται πάντα και από όλους. Ετσι ένα σημαντικό «χαρτί» στον έλεγχο τήρησης των υποχρεώσεων από την πλευρά του ΣΕΗ αποδυναμώνεται.

Ενα επίσης σημαντικό μέτρο που θα βοηθούσε στην τήρηση των υποχρεώσεων θα ήταν και η εκπροσώπηση του ΣΕΗ στην Επιτροπή, κάτι που έχει ζητήσει το Σωματείο και για όλες τις Επιτροπές του ΥΠΠΟ, αλλά ακόμη δεν έχει γίνει αποδεκτό.

Θυμίζουμε κάποια σημεία σημαντικά των προγραμματικών συμβάσεων, σύμφωνα με τα οποία οι θίασοι υπόκεινται σε οικονομικό έλεγχο από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες και η μη τήρηση των καλλιτεχνικών προϋποθέσεων ή αθέτηση οικονομικών υποχρεώσεων θα συνεπάγεται ανάκληση της επιχορήγησης και αποκλεισμό από το σύστημα. Αλλαγές στην πρόταση συνεπάγονται αναθεώρηση ή επανακαθορισμό.

Σε ό,τι αφορά στους θιάσους διετούς επιχορήγησης, η ΓΕΘ μελέτησε τους απολογισμούς της πρώτης περιόδου λειτουργίας των θιάσων διετούς επιχορήγησης (περίοδος 2001-2002) και διαπίστωσε ότι σε γενικές γραμμές οι θίασοι κινήθηκαν μέσα στα πλαίσια του προγραμματισμού τους ή προέβησαν σε διορθωτικές αλλαγές που, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν επηρέασαν αρνητικά τη σχέση προγραμματισμού - επιχορήγησης.

Παρατηρήθηκαν, ωστόσο, και εδώ φαινόμενα είτε μη τήρησης των υποχρεώσεων από ορισμένους θιάσους, είτε αλλοίωσης του προγραμματισμού τους, σε σημείο που να μη δικαιολογείται το ύψος της χορηγηθείσας επιχορήγησης. Η ΓΕΘ δηλώνει εκ των προτέρων ότι σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει τις αποφάσεις που ισχύουν για τη μη τήρηση των υποχρεώσεων από θιάσους διετούς επιχορήγησης, κάτι που έχει κάνει, άλλωστε, και στο παρελθόν.

Πέραν αυτού, όμως, η ΓΕΘ θα προχωρήσει κατά την επόμενη περίοδο, κατά την οποία θα κριθούν συνολικά οι θίασοι διετούς επιχορήγησης, σε μια ουσιαστική αξιολόγηση των θιάσων αυτών, για να κρίνει ποιοι είναι σε θέση να λειτουργήσουν αποδοτικά μέσα στο διετές σύστημα και ποιοι θα πρέπει να αποχωρήσουν ή να αντικατασταθούν με νέους θιάσους από το σύστημα μονοετούς επιχορήγησης, έτσι ώστε να προβεί σε μια ουσιαστική ανανέωση του συστήματος.