Η μέρα έχει αισθητά τεντωθεί. Επιμηκυνθεί... Εχει μεγαλώσει και θα μεγαλώνει συνεχώς. Η ανάπτυξή της θα κορυφωθεί στις 21 Ιούνη. Ομως τώρα είναι αρχές του Μάρτη και τα ατέλειωτα, μελαγχολικά και γκρίζα απογεύματα του χειμώνα ευτυχώς εξαφανίστηκαν. Δεν έχουμε ακόμη επισήμως περάσει στην άνοιξη, αλλά τα μηνύματα που μας στέλνει λένε ότι είναι προ των πυλών... Οτι έρχεται είναι γεγονός αναμφισβήτητο, όμως τι θα κουβαλήσει μαζί της, ουδείς γνωρίζει ακόμη. Γι' αυτό, προς το παρόν, ας στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στο σήμερα και ας εστιάσουμε την προσοχή μας στις Απόκριες που έχουν περάσει τις πύλες. Ας ασχοληθούμε λίγο με την ψυχαγωγία μας, κακό δεν είναι. Να βγούμε. Να ντυθούμε αποκριάτικα με ό,τι βρούμε μπροστά μας, ας βάλουμε τα ρούχα του συζύγου μας ή του αδελφού μας και εκείνος κάτι θα βρει για να ανταποκριθεί στις επιταγές της βραδιάς. Να γελάσουμε έχουμε ανάγκη, να ξεγελάσουμε το φίλο μας με μια μαύρη μάσκα, να παραστήσουμε κάποιο πρόσωπο που δεν είμαστε και, κυρίως, να έχουμε την ψευδαίσθηση ότι, ξαφνικά, βρεθήκαμε στη Βενετία. Στη Βενετία των Δόγηδων, των μασκαράδων, του Τζιάκομο Καζανόβα. Στη Γαληνοτάτη του καρναβαλιού, της αυταπάτης και της απάτης. Για μια νύχτα μόνον, ας ξεχαστούμε. Αύριο θα προσγειωθούμε, θα πετάξουμε τις μάσκες. Μια κανονική, βαρετή μέρα θα ξημερώνει.

«Σήμερα, ξέρουμε τι συνέβη. Το 1938 είναι ο χρόνος που η Βρετανία και η Γαλλία πιέζουν τη Γερμανία να δεχτεί τις συνομιλίες που θα γίνουν, τελικά, στο Μόναχο. Εκτός αυτού, σοβαρά προβλήματα έχουν δημιουργηθεί και με τα ορυχεία. Οι Γερμανοί πιέζουν τον Φράνκο να τους τα "δώσει". Ο Φράνκο, που, όπως φαίνεται, δέχεται παρόμοιες πιέσεις και από τους Βρετανούς, διστάζει. Αποτέλεσμα είναι η καθυστέρηση των γερμανικών εφοδίων για το στρατό του. Ετσι, ο Φράνκο υφίσταται τις συνέπειες του πολέμου χωρίς εφόδια, όπως ως τώρα ο Δημοκρατικός Στρατός.

Ωστόσο, τα πράγματα εξελίσσονται. Το Μόναχο, τελικά, γίνεται στις 29-30 Σεπτέμβρη του 1938, ενώ στον Εβρο συνεχίζονται οι λυσσασμένες μάχες. Οι δυτικές δυνάμεις δίνουν στον Χίτλερ ό,τι θέλει. Ενδιαφέρον έχει και το ότι, στις συζητήσεις του Μονάχου αναφέρεται και η Ισπανία και ο Μουσολίνι προτείνει διεθνή διάσκεψη τύπου Μονάχου γι' αυτήν.

Από την άλλη, ο Φράνκο βρίσκει μια συμβιβαστική λύση για τα ορυχεία. Ετσι, η ροή των εφοδίων ξαναρχίζει. Εχοντας συγκεντρώσει τεράστια υπεροχή, γύρω στο 6/1 στα αεροπλάνα και τουλάχιστον 3/1 στα τεθωρακισμένα (και, πιθανότατα, 20/1 σε γενικό βάθος εφεδρειών ανεφοδιασμού), ο φρανκικός στρατός περνά στην επίθεση στις τελευταίες ημέρες του 1938. Μέσα σε μερικές βδομάδες, "καταπίνει" την Καταλωνία. Ο Δημοκρατικός Στρατός προβάλλει άγρια αντίσταση, προκαλούντος πολλές απώλειες στον εχθρό, αλλά δεν μπορεί να συγκρατήσει το χαλύβδινο χείμαρρο.

Το αιματηρό επεισόδιο του Εβρου δείχνει ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος της Ισπανίας ακολούθησε κατά πόδας τις αντιθέσεις της εποχής αλλά και ότι ακόμα και οι λεπτομέρειές του βρίσκονται κάτω από τον άγρυπνο και στενό έλεγχο των ιμπεριαλιστών.

Κάτω από αυτό το πρίσμα πρέπει να δούμε και τη σπουδαιότερη, ίσως, λεπτομέρειά του: την ανάμειξη της ΕΣΣΔ.

Η ανάμειξη της ΕΣΣΔ ήταν ένα από τα πιο σοβαρά στοιχεία του Εμφυλίου Πολέμου της Ισπανίας. Η ίδια η εμφάνιση της ΕΣΣΔ στο ρόλο του συμπαραστάτη και του χορηγού στρατιωτικής βοήθειας κλπ. ήταν τότε κάτι καινούριο στην Ευρώπη.

Η ΕΣΣΔ ήταν η μόνη μεγάλη δύναμη της εποχής που στάθηκε ανοιχτά στο πλευρό της Δημοκρατικής Ισπανίας και τη βοήθησε. Η βοήθειά της έπαιξε ιδιαίτερα μεγάλο ρόλο στο στρατιωτικό τομέα. Το γεγονός της στρατιωτικής βοήθειας της ΕΣΣΔ προς την Ισπανία έχει και μια γενικότερη ιστορική σημασία: Δείχνει ότι, παρά τα περί του αντιθέτου (και, συχνά, κατά κόρον) λεγόμενα, η ΕΣΣΔ δεν είχε παραμελήσει καθόλου τη στρατιωτική της προετοιμασία και, μάλιστα, πολύ πριν από τον πόλεμο.

Η στρατιωτική βοήθεια της ΕΣΣΔ έπαιξε, σε μερικές περιπτώσεις, αποφασιστικό ρόλο. Η πιο θεαματική περίπτωση ήταν η Μάχη της Μαδρίτης (8-23 Νοέμβρη του 1936). Οι φρανκικές δυνάμεις, που ως τότε προχωρούν ακάθεκτες, παρά την άγρια αντίσταση των αντιπάλων τους, έχουν φτάσει στην εξωτερική περίμετρο της πρωτεύουσας και ετοιμάζονται για την τελική έφοδο εναντίον της. Ωστόσο, η επίθεση, προς μεγάλο αιφνιδιασμό όλων, αποκρούεται: Στο μέτωπο, εμφανίζονται σοβιετικά αεροπλάνα και τεθωρακισμένα που εξαλείφουν το μονοπώλιο των στασιαστών στους τομείς αυτούς. Η γενική έφοδος μετατρέπεται σε άγρια σύγκρουση χαρακωμάτων με βαρύτατες απώλειες, που εξαντλούν και τις δύο πλευρές. Η ηγεσία των φρανκικών, που έχει καταληφθεί από κρίση μανιακής λύσσας, καταλαβαίνει ότι το παιχνίδι, από αυτή την πλευρά, έχει χαθεί. Οι δυνάμεις των στασιαστών καθηλώνονται στη Μαδρίτη επί 2,5 χρόνια.

Στην πραγματικότητα, λίγες υποθέσεις είχαν τόσο "χοντρό" παρασκήνιο όσο η σοβιετική ανάμειξη στην Ισπανία. Ας δούμε το πράγμα από πιο κοντά».

Και παρακάτω, ο συγγραφέας σημειώνει:

«την τελική φάση του πολέμου, που έχει έντονα τέτοια στοιχεία. Οπως είναι γνωστό, η τελική φάση του πολέμου, σε συνθήκες όπου οι φρανκιστές έχουν ήδη καταλάβει το 75% της χώρας και, στα χέρια των Δημοκρατικών, μένει μόνο η γραμμή Βαλένσια - Μαδρίτη - Αλμερία - Καρταχένα, χαρακτηρίζεται από το λεγόμενο "κίνημα της Χούντας". Στις 4 Μάρτη του 1939, ο στρατηγός Σεχισμούνο Κασάδο, διοικητής των ένοπλων δυνάμεων, ανατρέπει την κυβέρνηση Χουάν Νεγρίν και επιβάλλει τη λεγόμενη "κυβέρνηση της Χούντας". Την κυβέρνηση υποστηρίζουν κυρίως οι σοσιαλιστές και οι αναρχικοί και ο μεγάλος όγκος των επαγγελματιών αξιωματικών. Στόχος της είναι η απαλλαγή από τους κομμουνιστές και οι διαπραγματεύσεις με τους φρανκικούς. Οι τελευταίοι αρνούνται κάθε συζήτηση ή διαπραγμάτευση. Η προσπάθεια, όμως, για διαπραγματεύσεις αποκαλύπτει ότι ανώτατοι αξιωματικοί του Δημοκρατικού Στρατού ήταν όχι μόνο οπαδοί αλλά και διορισμένοι εκπρόσωποι του Φράνκο. Από την άλλη, οι συγκρούσεις με τους κομμουνιστές εξαπλώνονται και παίρνουν χαώδη μορφή. Το μέτωπο διαλύεται, ενώ οι φρανκικές δυνάμεις προχωρούν χωρίς να συναντήσουν καμιά αντίσταση. Η Δημοκρατία καταρρέει. Στις 30 Μάρτη, όλα έχουν τελειώσει...

Εκείνο που αξίζει εδώ να σημειωθεί είναι το ότι η Χούντα παρέδωσε αρκετούς από τους κομμουνιστές που είχε συλλάβει στους φρανκικούς. Με το τέλος του πολέμου, οι "(κρατούμενοι) της Χούντας" θα αποτελέσουν ειδική κατηγορία κρατουμένων και πολλοί από αυτούς θα εκτελεστούν, ιδιαίτερα στρατιωτικοί. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι εκτελέσεις αυτές άρχισαν ή εντάθηκαν μετά τον Ιούνη του 1941, δηλαδή μετά τη ναζιστική εισβολή στην ΕΣΣΔ, πράγμα που δε μας φαίνεται τυχαίο.

Η ένταση φαίνεται από την πρώτη κιόλας περίοδο του πολέμου. Τόσο ο γερμανικός όσο και ο ιταλικός υποβρυχιακός στόλος προσπαθούν να εμποδίσουν κάθε ναυτική προσέγγιση στις ισπανικές ακτές. Εξαπολύουν, λοιπόν, έναν αμείλικτο υποβρυχιακό πόλεμο. Η εφεκτική στάση της Βρετανίας και της Γαλλίας τους δίνει τόσο θάρρος ώστε αρχίζουν να χτυπούν και πλοία των δύο αυτών χωρών. Αυτό, όμως, ξεπερνούσε τα όρια που η Βρετανία και η Γαλλία μπορούσαν να ανεχτούν. Ετσι, στις 10-14 Νοέμβρη του 1937, έγινε, με δική τους πρωτοβουλία, η διάσκεψη της Νιόρ (Ελβετία). Στη διάσκεψη πήραν μέρος η Βρετανία, η Γαλλία, η ΕΣΣΔ, η Τουρκία, η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία, η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Αίγυπτος. Η διάσκεψη απειλούσε με αντίποινα τα υποβρύχια ή πλοία που θα έπλητταν τα πλοία των συμβαλλομένων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι τορπιλισμοί, πολλές δεκάδες ως το Σεπτέμβρη του 1937, κόβονται με το μαχαίρι.

Αυτό δείχνει - καθαρότερα, ίσως, από οποιοδήποτε γεγονός - ότι η Γερμανία, και η Ιταλία, αν έβλεπαν τη Βρετανία και τη Γαλλία αποφασισμένες να αντιδράσουν, δε θα πλησίαζαν την Ισπανία ούτε με κλοτσιές. Από την άλλη, είναι χαρακτηριστικό ότι η συμφωνία της Νιόρ δεν καλύπτει τα πλοία με σημαία της Δημοκρατικής Ισπανίας».

Από το βιβλίο του Θανάση Παπαρήγα ο «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

Το βασίλειό μου - που δεν έχω - για μια βάρκα, που θα ήθελα να έχω. Μια βάρκα απλή, από ξύλο, με κουπιά, εκτός μόδας. Μια βάρκα κοινή, φθηνή, αλλά αληθινή, που θα μου επιτρέψει να απομακρυνθώ από την ακτή και να φύγω. Για λίγο. Τραγουδώντας το νοσταλγικό τραγούδι, που αγαπούσαν οι γονείς μου: «Θα σε πάρω να φύγουμε». Η άνοιξη, επισήμως, μπαίνει στα τέλη αυτού του μήνα, απολύτως φυσιολογικό είναι, λοιπόν, να φεύγει η σκέψη μας από τα βουνά και τα χιονισμένα τοπία και να στρέφεται στο απέραντο γαλάζιο της θάλασσας. Δεν ξέρω σε ποιον τυχερό ψαρά ανήκει αυτό πλεούμενο, όμως πολύ θα ήθελα να με φιλοξενήσει. Να ανακαλύψω τις γύρω, τις κοντινές ακτές, να συμφιλιωθώ με το αεράκι, που θα μυρίζει αλμύρα και ιώδιο, να γεμίσω τις μπαταρίες της ψυχής με ήλιο, να προετοιμαστώ για τις ζεστότερες μέρες που με περιμένουν. «Θα σε πάρω να φύγουμε», σιγοτραγουδώ στον εαυτό μου, και η βάρκα φεύγει. Βιάζομαι. Θέλω, χωρίς αντίσταση καμιά, να αφεθώ στο όνειρο που μου παραδόθηκε μεταμορφωμένο σε φωτογραφία.

Ενα σημαντικό βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Πόλις». Πρόκειται για τις ιστοριογραφικές διαδρομές του Δημήτρη Ι. Κυρτάτα: «Κατακτώντας την αρχαιότητα».

Οπως καταλαβαίνετε φυσικά, δεν πρόκειται για ένα συνηθισμένο βιβλίο που θα το ξεπετάξουμε σε μια νύχτα. Είναι ένα εξαιρετικό έργο που οφείλουμε να το μελετήσουμε προσεκτικά. Στο οπισθόφυλλο διαβάζουμε: «Η εικόνα που έχουμε για την αρχαιότητα είναι προϊόν σταδιακής κατάκτησης. Ξεκίνησε να διαμορφώνεται με τα έργα του Ηροδότου και του Θουκυδίδη αλλά εξελίσσεται διαρκώς. Στις ιστοριογραφικές διαδρομές που ακολουθεί, εξηγεί ότι το καλύτερο πρότυπο το οποίο διαθέτει σήμερα ο μελετητής είναι αυτό που επεξεργάστηκε ο Πολύβιος, ο ιστορικός της ρωμαϊκής κατάκτησης. Η επέκταση της ρωμαϊκής κυριαρχίας στο μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, έθεσε στον ιστορικό προβλήματα παρόμοια με αυτά που προκύπτουν από τη σημερινή παγκόσμια συγκυρία. Σε άλλες διαδρομές ο Δημήτρης Κυρτάτας στέκεται στο ζήτημα της θρησκείας και ισχυρίζεται ότι, οι προσεγγίσεις του Ηροδότου είναι καταλληλότερες για να γίνει αντιληπτή η διασύνδεση του θρησκευτικού φαινομένου με άλλα κοινωνικά και πολιτικά ρεύματα. Σε μια εκτενή επισκόπηση συγκεντρώνει επίσης στοιχεία γύρω από τον τρόπο με τον οποίο έγινε η πρόσληψη της ελληνικής αρχαιότητας από το νέο ελληνισμό στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα».

Πριν, όμως, σας ευχηθούμε καλή ανάγνωση και καλή μελέτη, ας πούμε και λίγα λόγια για τον συγγραφέα.

Ο Δημήτρης Κυρτάτας γεννήθηκε το 1952 στην Αθήνα και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη και το Λονδίνο. Εργάστηκε στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Κοινωνίας της Ακαδημίας Αθηνών. Δίδαξε από το 1985 έως το 2001 στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης και από το 2002 είναι αναπληρωτής καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.