Πολλή συζήτηση έχει γίνει το τελευταίο διάστημα για τις αιτίες που ώθησαν τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και τους συμμάχους του να αιματοκυλήσουν και πάλι το λαό του Ιράκ, αλλά και τους λαούς της ευρύτερης περιοχής του Κόλπου, και όχι μόνο. Γιατί, ας μην έχουμε αυταπάτες, η ανασφάλεια που πυροδοτεί ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος δεν αφορά μόνο στο Ιράκ και στις χώρες του Κόλπου - τα πρώτα θύματα - αλλά σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Για τις αιτίες της νέας ιμπεριαλιστικής εκστρατείας έχουν γραφεί διάφορα. Ολοι συμφωνούν ότι στόχος των Αμερικανών είναι τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου του Ιράκ και της ευρύτερης περιοχής. Αναδεικνύεται, μάλιστα, η σχέση της ηγετικής ομάδας της κυβέρνησης της Ουάσιγκτον (Μπους, Τσέινι, Ράις, Ράμσφελντ) με το πετρελαϊκό κύκλωμα. Μία άλλη εξήγηση είναι ότι με τον έλεγχο των κρατών του Κόλπου, οι Αμερικανοί θέτουν υπό οικονομική ομηρία την Ευρωπαϊκή Ενωση και υπό οικονομική και στρατιωτική ομηρία τη Ρωσία και την Κίνα, χώρες οι οποίες βρίσκονται κοντά στην Αραβική Χερσόνησο. Αυτή η δεύτερη αναφορά προσεγγίζει το πρόβλημα από τη σκοπιά των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, οι οποίες στη σημερινή περίοδο οξύνονται επικίνδυνα. Πρόκειται για προσεγγίσεις σωστές, οι οποίες επιχειρούν να εξηγήσουν το όλο σκηνικό που έχει διαμορφωθεί με βάση τις οικονομικές επιδιώξεις και τα οικονομικά συμφέροντα του αμερικανικού μονοπωλιακού κεφαλαίου, και όχι με βάση τα παιδαριώδη ιδεολογήματα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, που επικαλείται η αμερικανική προπαγάνδα.

Αυτό που θα θέλαμε να προσθέσουμε στην προβληματική αυτή, είναι ότι η έξαρση της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας χρονικά συμπίπτει:

α) Με τη μεγάλη οικονομική κρίση, η οποία αγκαλιάζει, όχι τμήματα, αλλά ολόκληρο τον πλανήτη.

β) Με τη χρεοκοπία της νεοφιλελεύθερης ρύθμισης των οικονομιών. Η υπερεικοσαετής εφαρμογή της σε όλες, ανεξαιρέτως, τις χώρες του πλανήτη δεν κατάφερε να αποσοβήσει την οικονομική κρίση, άφησε πίσω της τεράστιες καταστροφές, διέλυσε ολόκληρες οικονομίες (π.χ., Αργεντινή) και φαίνεται ότι επιτάχυνε και βάθυνε τη σημερινή οικονομική ύφεση.

Υπάρχει, άραγε, σχέση μεταξύ του νέου ιμπεριαλιστικού πολέμου και της καπιταλιστικής κρίσης, αλλά και των αδιεξόδων που συναντούν οι οικονομικοί εγκέφαλοι του καπιταλιστικού κόσμου να βγάλουν τον τελευταίο από το τέλμα της ύφεσης;

Η στροφή του κεφαλαίου στη νεοφιλελεύθερη οικονομική ρύθμιση τοποθετείται χρονικά στις αρχές της δεκαετίας του '80. Οι δύο χώρες που εφάρμοσαν πρώτες τη νεοφιλελεύθερη συνταγή στην οικονομία είναι οι ΗΠΑ και η Αγγλία (οι σημερινοί σύμμαχοι στον πόλεμο κατά του Ιράκ) την εποχή που στις ΗΠΑ είχε εκλεγεί Πρόεδρος ο Ρίγκαν και στην Αγγλία πρωθυπουργός η Θάτσερ. Η εφαρμογή του νεοφιλελεύθερου πειράματος στη Χιλή του Πινοσέτ το 1973 (με οικονομικό σύμβουλο της χιλιανής χούντας τον Μίλτος Φρίντμαν) μπορεί να εκληφθεί ως περιθωριακού χαρακτήρα λόγω του μικρού ειδικού βάρους που ασκεί η χώρα αυτή στην παγκόσμια οικονομία. Υπήρξε ενδεικτική όμως των προθέσεων του κεφαλαίου.

Τα κύρια στοιχεία της νεοφιλελεύθερης επιλογής - πολύ γνωστά σήμερα, μετά από μακρά συσσωρευμένη εμπειρία δεκαετιών - είναι:

1) Το τσάκισμα του εργατικού- συνδικαλιστικού κινήματος (σε επίδειξη πυγμής ο Ρίγκαν απέλυσε 13.000 εργαζόμενους στις αεροπορικές εταιρίες, ενώ προχώρησε στην πλήρη κατάργηση των νόμων προστασίας της εργασίας. Η Θάτσερ, από την πλευρά της, με πρωτοφανή σφοδρότητα επιτέθηκε το 1985 ενάντια στην απεργία των ανθρακωρύχων, που είχε συγκλονίσει τότε τον κόσμο) καθώς και οι δραστικές περικοπές κοινωνικών δαπανών.

2) Οι εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις δημόσιων επιχειρήσεων, οι οποίες περνάνε στα χέρια του ιδιωτικού κεφαλαίου.

3) Η απελευθέρωση των αγορών εργασίας και κεφαλαίου, με την εισαγωγή των νέων «ελαστικών» μορφών απασχόλησης και την αχαλίνωτη δράση του λεγόμενου και κερδοσκοπικού κεφαλαίου, που τοποθετείται βραχυπρόθεσμα στα χρηματιστήρια και στις αγορές ομολόγων σε όλο τον πλανήτη.

Τα χαρακτηριστικά αυτά της «παγκοσμιοποίησης» της διεθνούς καπιταλιστικής οικονομίας δεν είναι παρά οι εξωτερικές εκδηλώσεις ενός φαινομένου, που στόχο έχουν να οδηγήσουν στην έξοδο του καπιταλισμού από την οικονομική κρίση, η οποία εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές (πετρελαϊκή κρίση το 1973, χρηματιστηριακή το 1987) κλπ. Και έξοδος από την οικονομική κρίση, πρώτα και κύρια, σημαίνει τη δυνατότητα αναπαραγωγής του κοινωνικού κεφαλαίου σε διευρυμένη κλίμακα, τη δυνατότητα πραγματοποίησης της παραγόμενης υπεραξίας. Υπεραξία παράγει μόνον η εκμετάλλευση της ζωντανής εργασίας, του μισθωτού εργάτη.

Σε συνθήκες, όμως, επιστημονικοτεχνικής επανάστασης, μέσα στις οποίες λειτούργησε ο σύγχρονος καπιταλισμός, το βασικό χαρακτηριστικό είναι η γρήγορη ανατροπή του τεχνικού τρόπου παραγωγής, με την υποκατάσταση της «ζωντανής» από την «παρωχημένη» εργασία, που ενσωματώνεται στα μέσα παραγωγής.

Παρά το γεγονός ότι η επιστημονικοτεχνική επανάσταση, η οποία εκδηλώνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με την ταχεία ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στην παραγωγική διαδικασία, δημιουργεί τις προϋποθέσεις γρήγορης ανόδου της παραγωγικότητας της εργασίας και, κατά συνέπεια, της αύξησης του ποσοστού και της μάζας της σχετικής υπεραξίας, άνοδος η οποία λειτουργεί ως αντιστάθμισμα στη μείωση του «εκμεταλλεύσιμου δυναμικού» λόγω της υποκατάστασης εργατών από μηχανές, ο καπιταλισμός μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '80 βασανίζεται από συνδυασμό ύφεσης και υψηλού πληθωρισμού, φαινόμενο που οι αστοί οικονομολόγοι ονόμασαν «στασιμοπληθωρισμό».

Ολη η προσπάθεια των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, οι οποίες ξεκινούν να εφαρμόζονται την περίοδο αυτή, εστιάζεται ακριβώς στη βίαιη μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, ενίοτε και κάτω από τα επίπεδα της αξίας της που είχαν διαμορφωθεί ιστορικά τις τελευταίες δεκαετίες στα καπιταλιστικά κέντρα. Στόχος η αντιστάθμιση και αντιστροφή των συνεπειών τις οποίες δημιουργεί ο νόμος της πτωτικής τάσης του ποσοστού κέρδους, που αποθαρρύνει τους επιχειρηματίες να πραγματοποιήσουν επενδύσεις. Η βίαιη αυτή μείωση επιδιώκεται με τις ελαστικές μορφές απασχόλησης, τις ανατροπές στην Κοινωνική Ασφάλιση και τη μείωση των κοινωνικών δαπανών στους τομείς της Παιδείας και της Υγείας, περιοχές, δηλαδή, που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης. Η βίαιη, όμως, μείωση της τιμής της εργατικής δύναμης, του μισθού εργασίας, βραχυπρόθεσμα οδηγεί σε άνοδο του βαθμού εκμετάλλευσης, σε άνοδο του ποσοστού υπεραξίας, μακροπρόθεσμα όμως οδηγεί στις κρίσεις υπερπαραγωγής, καθώς τα εμπορεύματα που παράγουν οι εργάτες αδυνατούν να τα καταναλώσουν - ως αγοραστές πλέον - λόγω της μείωσης της αγοραστικής τους ικανότητας.

Σήμερα ξέρουμε ότι το «νεοφιλελεύθερο πείραμα», ενώ αρχικά έδωσε ψεύτικες ελπίδες για το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής κρίσης - σε τέτοιο βαθμό ώστε οικονομολόγοι να μιλάνε για καπιταλισμό χωρίς κρίσεις και για οικονομίες της αειφόρου ανάπτυξης - έχει αποτύχει παταγωδώς. Η νεοφιλελεύθερη λαίλαπα οδήγησε και οδηγεί σε όξυνση όλων των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων του πλανήτη, σε αλλεπάλληλες νομισματικές κρίσεις, σε καταστρεπτικές περιφερειακές οικονομικές κρίσεις (Αργεντινή, Ρωσία, Νοτιανατολική Ασία, Μεξικό κλπ.), οι οποίες στη συνέχεια επεκτάθηκαν στα κέντρα του καπιταλισμού, στις ΗΠΑ, στην Ευρωπαϊκή Ενωση και στην Ιαπωνία.

Οτι η νεοφιλελεύθερη διαχείριση έχει αποτύχει να βγάλει τον καπιταλισμό από την οικονομική κρίση, το ομολογούν ακόμα και οι πιο θερμοί οπαδοί του ελεύθερου εμπορίου. Και όχι μόνον αυτό. Οι βίαιες ανατροπές που επιχείρησε σε βάρος των εργασιακών σχέσεων, η όξυνση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και αντιθέσεων, δυσκολεύουν αφάνταστα την έξοδο από την οικονομική κρίση μέσα στην οποία περιδινείται. Αυτό δε σημαίνει, βεβαίως, ότι άλλη μορφή διαχείρισης θα απέτρεπε την οικονομική κρίση. Αυτή είναι αναπόφευκτη στον καπιταλισμό, ανεξάρτητα από τη μορφή διαχείρισης.

Εχει, άραγε, σχέση η έξαρση της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας, η όξυνση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων, με τη διαπίστωση της αποτυχίας της «παγκοσμιοποίησης» να οδηγήσει τις καπιταλιστικές οικονομίες στην έξοδο από την κρίση; Οτι οι Αμερικανοί επιχειρούν σήμερα να «εξαγάγουν» τη δική τους κρίση στον υπόλοιπο πλανήτη μέσω των πολεμικών εξοπλισμών και επεμβάσεων τύπου Ιράκ, είναι κάτι που όλοι πλέον το ομολογούν. Η επιλογή όμως του «πολεμικού καπιταλισμού» για την έξοδο από την οικονομική κρίση και η τεράστια όξυνση του ανταγωνισμού με τ' άλλα ιμπεριαλιστικά κέντρα είναι μια πολύ επικίνδυνη εξέλιξη για την ανθρωπότητα, ενώ, παράλληλα, καταδεικνύει και τα στενά όρια του καπιταλισμού να αντεπεξέρχεται στην κυκλική συγκυρία.