Μία πραγματικά παράπλευρη απώλεια - αφού ως «παράπλευρη απώλεια» οι ιμπεριαλιστές εννοούν με κυνικό τρόπο τις ανθρώπινες ζωές - από τον πόλεμο ενάντια στο Ιράκ, αφορά στην καταστροφή της σημαντικότατης πολιτιστικής κληρονομιάς αυτής της πλούσιας σε ιστορία χώρας. Αυτή η ιστορία και τα αρχαιολογικά της κατάλοιπα αποτελούν τυπικά και ουσιαστικά κτήμα και αναπόσπαστο κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και η πιθανή απώλειά τους θα αποτελεί μία ακόμη μελανή «προσφορά» του ιμπεριαλισμού στην ανθρωπότητα.

Οι διεθνείς οργανισμοί για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, αρχαιολόγοι, συντηρητές έργων τέχνης και μνημείων, επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων σχετικών με τη διατήρηση και ανάδειξη αυτής της κληρονομιάς βρίσκονται σε αναβρασμό, όπως όλη η ανθρωπότητα, για έναν επιπλέον λόγο: Γιατί έχουν την πικρή πείρα από τον πόλεμο του Κόλπου το 1991 και τις καταστροφικές επιπτώσεις του στα μουσεία και στους αρχαιολογικούς χώρους του Ιράκ. Σήμερα κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια ακόμη φορά, αφού τα σχέδια των «γερακιών» της λυκοσυμμαχίας προβλέπουν και χερσαία επέμβαση, που θα σημάνει ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή.

Ηδη από τις αρχές Μάρτη, το ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) εξέδωσε ανακοινωθέν με τίτλο «Πόλεμος στο Ιράκ - Μνήμη και κληρονομιά του κόσμου σε κίνδυνο». Το ICOMOS καλεί όλες τις κυβερνήσεις και τις διεθνείς οργανώσεις να σώσουν την πολιτιστική κληρονομιά «από την ερήμωση του πολέμου». Θυμίζει την ομόφωνη κήρυξη του 2002 ως έτους για την πολιτιστική κληρονομιά από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Τονίζει «τη σημασία του σεβασμού στη διαφορετική πολιτιστική κληρονομιά του κόσμου ως ουσιαστικό θεμέλιο οικοδόμησης της ειρήνης και της προόδου και εκφράζει την ιδιαίτερη ανησυχία του για τη μοίρα της πολιτιστικής κληρονομιάς στο Ιράκ και στην ευρύτερη περιοχή». Το ICOMOS θυμίζει ότι το Ιράκ χαρακτηρίζεται ένα από τα σημαντικότερα λίκνα του πολιτισμού (το έδαφος θρυλικών πόλεων όπως η Ουρ, η Βαβυλώνα, η Καμπάλα και η Νινευί), αφού στη Μεσοποταμία η ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα είναι αδιάλειπτη για χιλιάδες χρόνια. Η γραφή, το γυαλί, ίσως ο τροχός, ακόμη και πρώιμες μορφές κρατικής οργάνωσης (κατ' άλλους, η ίδια η «γραφειοκρατία») φέρονται να έχουν ξεκινήσει από τη Μεσοποταμία. «Μετά από χρόνια παραμέλησης και λεηλασίας, φοβόμαστε ότι αυτή η αναντικατάστατη κληρονομιά καθώς επίσης και οι αφοσιωμένοι επαγγελματίες που φροντίζουν γι' αυτήν θα είναι επίσης θύματα ενός πιθανού πολέμου», σημειώνει ο οργανισμός.

Να σημειωθεί ότι το Ιράκ έχει επικυρώσει και τις τρεις διεθνείς συμβάσεις για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς: Τη Συνθήκη Παγκόσμιας Κληρονομιάς του 1972 που επικυρώνεται από 170 χώρες, τη Συνθήκη του 1954 για την προστασία των πολιτιστικών στοιχείων σε περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης (Συνθήκη της Χάγης), που επικυρώνεται τώρα από 103 χώρες, και τη Συνθήκη για την παράνομη εισαγωγή, την εξαγωγή και τη μεταφορά της πολιτιστικής εθνικής ιδιοκτησίας του 1970, που επικυρώνεται από 97 χώρες. Το ICOMOS εκφράζει την ανησυχία του και για την ασφάλεια του ιρακινού επιστημονικού προσωπικού (αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες κ.ά.) από τον πόλεμο. Τη «βαθιά ανησυχία της» εκφράζει και η γνωστή ως «Γαλάζια Ασπίδα» (ICBS), ένας συνασπισμός που συστάθηκε από διάφορους πολιτιστικούς οργανισμούς, μεταξύ αυτών το ICOMOS και το ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων). Το ICBS είναι σίγουρο για τις ζημιές και την καταστροφή στην πολιτιστική κληρονομιά σε περίπτωση πολέμου στο Ιράκ. Η ίδια η UNESCO σημειώνει, ότι «μια νέα ένοπλη σύγκρουση και η περίοδος αναταραχής που θα ακολουθήσει, πιθανώς να έχουν τις σοβαρότερες συνέπειες για τη διατήρηση των αρχαιολογικών χώρων, καθώς επίσης και άλλων σημαντικών πολιτιστικών περιοχών, της κινητής και ακίνητης πολιτιστικής δημιουργίας που βρέθηκε σε όλο το (σ.σ. ιρακινό) έδαφος». Ο οργανισμός σημειώνει ότι τα προηγούμενα χρόνια, «το Ιράκ είχε συμβάλει σημαντικά στις προσπάθειες της UNESCO για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς», ενώ είναι ένα από τα πρώτα κράτη που επικύρωσε τη σύμβαση για την προστασία της παγκόσμιας πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς το 1974. Εδώ, βέβαια, πρέπει να σημειώσουμε ότι το δολοφονικό εμπάργκο επιβλήθηκε από τον ίδιο τον ΟΗΕ, στο πλαίσιο του οποίου λειτουργούν οι παραπάνω οργανισμοί και όσο και αν το επιστημονικό προσωπικό τους μπορεί να έχει ειλικρινείς προθέσεις είναι αδύνατον εκ των πραγμάτων να αποφύγει κάποιος τη σκέψη πως σε πολιτικό επίπεδο αυτή η «διγλωσσία» του ΟΗΕ αγγίζει τα όρια της υποκρισίας.

Πάντως, ακόμη και Αμερικανοί επιστήμονες αντιτίθενται στα πολεμικά σχέδια της χώρας τους έστω και με τον δικό τους τρόπο. «Ο πόλεμος και η αρχαιολογία δεν είναι ένα καλό μείγμα», δηλώνει ο αρχαιολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου Μαγκουάιρ Γκίμπσον, ο οποίος διενεργεί ανασκαφές στο Ιράκ από το 1964. «Στον πόλεμο, οι στρατοί ξηράς τείνουν να καταλάβουν το υψηλότερο έδαφος. Οταν το καταλαμβάνουν τείνουν να σκάψουν μέσα του. Και όταν το κάνουν, σκάβουν μέσα στις αρχαίες περιοχές», προσθέτει. Επίσης, τριάντα μουσεία και πανεπιστήμια των ΗΠΑ έχουν συστήσει μια ομάδα πίεσης προς την κυβέρνησή τους για την προστασία των αρχαιολογικών θησαυρών του Ιράκ. Ανάλογες κινήσεις γίνονται και στη Βρετανία. Να σημειωθεί ότι ακόμα δεν υπάρχει μια αξιόπιστη και ανεξάρτητη αξιολόγηση της ζημιάς στους πολιτιστικούς και αρχαιολογικούς θησαυρούς του Ιράκ μετά το 1991. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι εκείνος ο πόλεμος έφερε τη μεγαλύτερη καταστροφή σε αυτούς τους θησαυρούς από όλη την προηγούμενη περίοδο λαθρανασκαφών και εγκατάλειψης. Πολλά από τα λεηλατημένα αντικείμενα εμφανίστηκαν αργότερα στις διεθνείς πωλήσεις έργων τέχνης. Κατά τον Ντόνι Τζορτζ, τον διευθυντή του Μουσείου της Βαγδάτης, πάνω από 4.000 αρχαία πουλήθηκαν με αυτόν τον τρόπο, ενώ δέκα μουσεία, μεταξύ αυτών και της Βαγδάτης (αυτό λιγότερο), χτυπήθηκαν από τους ...«έξυπνους» βομβαρδισμούς. Ο ίδιος είπε ότι το αρχαίο νεκροταφείο της Ουρ λεηλατήθηκε.

Υπογραμμίζεται, ότι στο Ιράκ υπάρχουν πάνω από 10.000 καταγραμμένοι αρχαιολογικοί χώροι, με ό,τι αυτό σημαίνει για τις δυνατότητες φύλαξής τους κατά τη διάρκεια του πολέμου. Μόνο στις βόρειες επαρχίες της χώρας, όπου και είχε ακμάσει ο πολιτισμός των Ασσύριων, υπάρχουν 1.600 αρχαιολογικοί χώροι. Πολλά από τα ανεκτίμητα γλυπτά των αρχαίων πόλεών τους καταστράφηκαν στον πόλεμο του Κόλπου. Η καταστροφή τους όμως συνεχίστηκε και μετά, αφού λόγω των κυρώσεων και του εμπάργκο που επιβλήθηκε στο λαό του Ιράκ, απλά δεν υπάρχουν τα χρήματα για την προστασία των αρχαιοτήτων. Ομως, οι Ιρακινοί αρχαιολόγοι αρνούνται να εγκαταλείψουν την προσπάθεια. Οπως ο Γιαμπρ Ισμαέλ, προϊστάμενος των αρχαιοτήτων της Νινευί: «Είμαι αρχαιολόγος και πρέπει να κάνω τη δουλιά μου. Εκτός από αυτό όμως αγαπώ την πόλη μου, αγαπώ τη χώρα μου. Μου αρέσει να μιλάω στους φίλους μου ή στους σπουδαστές μου ή στους συναδέλφους μου ή σε οποιονδήποτε γι' αυτόν τον πολιτισμό».

Το μόνο που μπορούμε να πούμε κλείνοντας είναι, ότι οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί στρατιώτες θα βρουν ακόμη και τους αρχαιολόγους του Ιράκ απέναντί τους με τα όπλα στο χέρι. Ο διευθυντής του Μουσείου της Βαγδάτης είπε ότι θα φυλάνε με τις βάρδιες τις εισόδους του. Και θα υπερασπίσουν την πολιτιστική κληρονομιά ενάντια στους εισβολείς, ίσως και με τη ζωή τους...