Μια μεγάλη μορφή της παγκόσμιας μουσικής δημιουργίας υπήρξε ο Ρώσος συνθέτης και πιανίστας Σεργκέι Προκόφιεφ, από το θάνατο του οποίου φέτος συμπληρώθηκαν 50 χρόνια (5/3/1953). Ο νεοτεριστής συνθέτης δημιούργησε ένα βαθιά πρωτότυπο ύφος, πλάθοντας τα δικά του, προσωπικά εκφραστικά μέσα και μελωδίες εμπνευσμένες, βαθιές και κρυστάλλινες, που διακρίνονται από εκπληκτική προσωπικότητα.

Γεννημένος το 1891, σ' ένα μικρό χωριό της Ουκρανίας, ο Σ. Προκόφιεφ ανήκει στη γενιά των Ρώσων συνθετών που, αν και ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους στην τελευταία περίοδο της τσαρικής Ρωσίας, ουσιαστικά εξελίχθηκαν και διαμορφώθηκαν στα μετεπαναστατικά χρόνια. Το μουσικό ταλέντο του εκδηλώθηκε από πολύ νωρίς: Στα πέντε του χρόνια είχε ήδη συνθέσει ένα «Ινδικό γκαλόπ» για πιάνο, στα εννιά του μία όπερα, «Ο γίγας» (σε δικό του λιμπρέτο, για φωνή και πιάνο). Στα έντεκά του χρόνια γράφει την πρώτη του συμφωνία και ένα χρόνο αργότερα την πρώτη του όπερα με πλήρη ορχηστρική επένδυση, «Ενα πανηγύρι σε εποχή πανούκλας» (σε κείμενο του Πούσκιν). Το 1904, χρονιά που ξεκινά τις σπουδές του στο Ωδείο της Πετρούπολης, έχει ήδη συνθέσει τέσσερις όπερες, μία συμφωνία, δύο σονάτες και άλλα κομμάτια για πιάνο.

Η εξέλιξη του Προκόφιεφ ως συνθέτη έγινε στη διάρκεια μιας περίπλοκης και αντιφατικής περιόδου, που χαρακτηρίστηκε από έντονη αναζήτηση νέων θεμάτων και εκφραστικών μέσων σε όλες τις τέχνες. Αν και παρακολουθούσε από κοντά τις νέες τάσεις και έως ένα σημείο δέχτηκε την επιρροή τους, ο Προκόφιεφ στόχο είχε κυρίως την ανεξαρτησία και την πρωτοτυπία. Χάρη στη φιλία του με τον ομότεχνό του Νικολάι Μιασκόφσκι, μπαίνει στον κύκλο των πρωτοποριακών της εποχής του, με πρωτοβουλία των οποίων οργανώνονταν τα «Βραδινά σύγχρονης μουσικής» με έργα Σένμπεργκ, Ρ. Στράους, Στραβίνσκι κ.ά. Στα πλαίσια αυτών των εκδηλώσεων έκανε την πρώτη του εμφάνιση με τη διπλή ιδιότητα του συνθέτη-πιανίστα (31/12/1908). Η μουσική του χαρακτηρίστηκε υπερμοντέρνα, ενώ οι πειραματισμοί του, η συμμετοχή του στις δραστηριότητες της ομάδας των αβάν-γκαρντ, οι διαφωνίες και συγκρούσεις του με τους δασκάλους του ήταν αφορμές να χαρακτηριστεί το «τρομερό παιδί» της μουσικής.

Τα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο Προκόφιεφ τα πέρασε κυρίως στην Πετρούπολη. Εκεί το 1916 διηύθυνε σε συναυλία τη «Σκυθική σουίτα» (μουσική που έγραψε για μπαλέτο του Ντιαγκίλεφ), ενώ το 1918 παίχτηκε η «Κλασική συμφωνία» του. Την ίδια χρονιά ο Προκόφιεφ αφήνει τη Ρωσία και ζει στο εξωτερικό (Αμερική, Γερμανία, Παρίσι). Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι ο συνθέτης στα χρόνια που έμεινε στο εξωτερικό ήταν με σοβιετικό διαβατήριο και δεν έγινε εμιγκρέ (όπως ο Στραβίνσκι κ.ά.). Συνδέεται με τους πρωτοποριακούς συνθέτες Φρανσίς Πουλένκ και Αρτίρ Ονεγκέρ αλλά και με τους Πικάσο και Τσάπλιν, ενώ ενδιαφέρεται ενεργά για τις θεατρικές μορφές, γράφει όπερες, μπαλέτα για την ομάδα του Ντιαγκίλεφ, συμφωνίες και κοντσέρτα για πιάνο. Στο εξωτερικό δημιουργεί μια μεγάλη φήμη ως συνθέτης και πιανίστας και δίνει δεκάδες ρεσιτάλ και συναυλίες, παίζοντας και διευθύνοντας τα έργα του σε Αμερική, Παρίσι, Ιταλία, Καναδά, Κούβα, αλλά και στη Σοβιετική Ενωση (το 1927 πραγματοποιεί 21 εμφανίσεις σε Μόσχα, Λένινγκραντ, Χάρκοβο, Κίεβο, Οδησσό). Περιοδεία στην ΕΣΣΔ πραγματοποιεί και το 1929, ενώ το 1932 αποφασίζει να επιστρέψει οριστικά στην πατρίδα του και να συνεργαστεί με όσους πάσχιζαν να οικοδομήσουν το σοβιετικό μουσικό πολιτισμό. Εξάλλου, η νοσταλγία για την πατρίδα του, που αποτυπώνεται και στα έργα του, είναι μεγάλη. «Η ρωσική γλώσσα πρέπει να ηχεί στα αυτιά μου», έλεγε ο συνθέτης. «Πρέπει να μιλώ με ανθρώπους που έχουν τη δική μου σάρκα και το δικό μου αίμα, έτσι ώστε να ξανααποκτήσω αυτό που μου λείπει εδώ: Τα τραγούδια τους, τα τραγούδια μου».

Με την επιστροφή του το δημιουργικό έργο του ανθίζει και εμπλουτίζεται με νέα θέματα και υψηλές ανθρωπιστικές ιδέες. Το μπαλέτο του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» ('35-'36) αποτελεί κορυφαίο επίτευγμα της σοβιετικής και της παγκόσμιας τέχνης, ενώ η όπερα «Συμεών Κότκο» (βασισμένη στην ιστορία «Είμαι παιδί της εργατιάς» του Β. Π. Κατάγεφ) λύνει με τόλμη το πρόβλημα της αφομοίωσης σύγχρονων θεμάτων στην όπερα. Στρέφεται σε λαϊκά ιστορικά και πατριωτικά θέματα, αποκαλύπτοντας και ισχυροποιώντας τα εθνικά θεμέλια του έργου του, τα οποία αποκαλύφθηκαν με μεγαλύτερη ζωντάνια στην καντάτα «Η πρόποση» (σε λαϊκά κείμενα) και στη μουσική για την ταινία «Ιβάν ο τρομερός». Στη δεκαετία του '30 έγραψε και μουσική για παιδιά, ανάμεσά τους και το πασίγνωστο συμφωνικό ποίημα για αφηγητή και ορχήστρα «Ο Πέτρος και ο Λύκος», που μαθαίνει στα παιδιά τα ηχοχρώματα των οργάνων της ορχήστρας.

Στα χρόνια του '40 η δημιουργικότητά του μπαίνει σε νέο στάδιο, καθώς εργάζεται σχεδόν συγχρόνως σε μεγάλο αριθμό συνθέσεων - ανάμεσά τους και το περίφημο μπαλέτο «Σταχτοπούτα». Η ολοκλήρωση όμως των περισσότερων έργων του καθυστερεί λόγω του πολέμου. Η όπερά του «Πόλεμος και ειρήνη» (1941-'52), βασισμένη στο μυθιστόρημα του Τολστόι, είναι το σημαντικότερο από τα έργα του όχι μόνον αυτής της περιόδου, αλλά και ολόκληρης της δημιουργίας του, ενώ αποτελεί ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της σοβιετικής οπερατικής τέχνης. Ο πόλεμος είναι κεντρικό θέμα και άλλων συνθέσεών του, όπως της «Εβδομης σονάτας για πιάνο», της Πέμπτης και Εκτης Συμφωνίας, της τελευταίας του όπερας, «Η ιστορία ενός αληθινού ανθρώπου» (βασισμένη στο έργο του Πολεβόι). Η Πέμπτη Συμφωνία του, την «πρώτη» της οποίας διηύθυνε ο ίδιος ο συνθέτης, στη Μόσχα (13/1/1945), έγινε με ενθουσιασμό δεκτή από κοινό και κριτικούς, ενώ γι' αυτήν ο Προκόφιεφ τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ (όπως και για την όγδοη σονάτα για πιάνο και τη μουσική του για το πρώτο μέρος της ταινίας «Ιβάν ο τρομερός»).

Στα μεταπολεμικά χρόνια συνθέτει έργα που χαρακτηρίζονται από εξαιρετική σαφήνεια, κλασική ισορροπία και σοφή απλότητα, ενώ την προσοχή του έλκουν θέματα που σχετίζονται με τη νέα γενιά. Το '51 συνθέτει την Εβδομη Συμφωνία, για την οποία τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν. Στο πλούσιο συνθετικό έργο του περιλαμβάνονται περισσότερα από 135 έργα: Οπερες, μπαλέτα, επτά συμφωνίες, δύο κοντσέρτα για βιολί, συμφωνικά ποιήματα, μουσική δωματίου, μουσική για πιάνο, κινηματογραφική μουσική κ.ά. Ανάμεσά τους και η Καντάτα για την 20ή επέτειο της Οχτωβριανής Επανάστασης, σε κείμενα Λένιν (1937). Η μουσική του Προκόφιεφ, όπως σημειώνει ο καθηγητής Απ. Κώστιος, «χαρακτηρίζεται από έναν μοναδικό συνδυασμό "μοτοροκινητικής" ενέργειας, δυναμισμού, ευθυμίας, χιούμορ, σάτιρας, λυρικότητας και σαρκασμού». Η έξοχη ικανότητά του για παρατήρηση τον ανέδειξε σε έναν από τους μεγαλύτερους δημιουργούς του μουσικού πορτρέτου, όπου συνδύαζε την εξωτερική περιγραφή με την ψυχολογική διείσδυση. Αυτό το χάρισμά του καθόρισε και τον πρωταρχικό ρόλο που έχει στο έργο του η σκηνική μουσική. Στόχος του συνθέτη ήταν ο ρεαλισμός στη σκηνή και η απελευθέρωση από τη στατικότητα και τις παραδοσιακές συμβάσεις της όπερας και του μπαλέτου.

Η δημιουργία του Προκόφιεφ, για την οποία τιμήθηκε και με το παράσημο της Κόκκινης Σημαίας Εργασίας, συνιστά μια «εποχή» στην παγκόσμια μουσική του 20ού αιώνα. Από την πρωτοτυπία της μουσικής του σκέψης και από τη φρέσκια, ξεχωριστή ποιότητα της μελωδίας του ξεπετάχτηκαν καινούριες τάσεις στη μουσική δημιουργία, ενώ έντονη ήταν η επίδραση που άσκησε στο έργο πολλών Σοβιετικών και ξένων συνθετών.