«Με βάση τις προδιαγραφές μας, με βάση τις εξαγγελίες που είχαμε κάνει τον Ιανουάριο του 2003, ικανοποιήσαμε το 100% των στόχων μας σ' αυτό το πολιτικό επίπεδο, το επίπεδο των πολιτικών πρωτοβουλιών (...) Μπορώ χωρίς επιφύλαξη να πω ότι η Ελληνική Προεδρία και στον τομέα του Πολιτισμού και των Οπτικοακουστικών Μέσων, ήταν εντυπωσιακά δραστήρια και πάρα πολύ παραγωγική».

Με αυτά τα λόγια αποτίμησε την Ελληνική Προεδρία στον τομέα του πολιτισμού ο υπουργός Πολιτισμού, Ε. Βενιζέλος, κατά την παρουσίαση των «πεπραγμένων» του τομέα του το προηγούμενο εξάμηνο. Η αλήθεια είναι ότι η Ελληνική Προεδρία στον τομέα του πολιτισμού ήταν πράγματι πετυχημένη, κρινόμενη όμως με βάση την πολιτική που ήθελε να προωθήσει και η οποία όχι μόνο δεν έχει καμία σχέση με τις πραγματικές ανάγκες των πολιτισμών των ευρωπαϊκών λαών, αλλά στην ουσία της, τους αντιμάχεται. Το «άτυπο» Συμβούλιο των υπουργών Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης τον περασμένο Μάη στη Θεσσαλονίκη, καθώς και η σύνοδος για τα οπτικοακουστικά που ακολούθησε αμέσως μετά, αποτελούν «σταθμούς» στη συμβολή της Ελλάδας για την ακόμη βαθύτερη εμπορευματοποίηση του πολιτισμού και την ακόμη πιο επεξεργασμένη χρήση του ως μέσο ιδεολογικής χειραγώγησης.

Σύμφωνα με τον υπουργό, τα συμπεράσματα από τα διάφορα σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της Προεδρίας (για την πνευματική ιδιοκτησία και την «Κοινωνία της Πληροφορίας», για το «μέλλον του ευρωπαϊκού βιβλίου» κλπ.), καθώς και αυτά του άτυπου συμβουλίου, αλλά και του συμβουλίου των υπουργών Πολιτισμού στις αρχές Μάη στις Βρυξέλλες, «θα αποτελέσουν ένα σημείο αναφοράς για τη δραστηριότητα του Συμβουλίου Υπουργών Πολιτισμού και Οπτικοακουστικών Υποθέσεων για πάρα πολλά χρόνια». «Ενα σημείο αναφοράς και για τις πρωτοβουλίες και για τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς όλα αυτά έγιναν σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όχι με τη θεσμική έννοια του όρου, αλλά και με μια ουσιαστική διάθεση να επιταχύνουμε διαδικασίες, να λύσουμε εκκρεμότητες, να δημιουργήσουμε το πολιτικό πλαίσιο για μια εντονότερη δραστηριότητα της Ενωσης στον τομέα αυτό».

Αυτή είναι ακόμη μια αλήθεια. Προσανατολισμένη σαφώς στη δημιουργία της «ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας», αλλά και «αγοράς», η ΕΕ έχει εντείνει τα τελευταία χρόνια το συντονισμό των μελών της - μέσω διαφόρων προγραμμάτων - για τη δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων ανταγωνισμού του ευρωπαϊκού «πολιτιστικού» κεφαλαίου, κυρίως με τις ΗΠΑ. Η ελληνική Προεδρία ήταν ένας «κρίκος» σε αυτή την προσπάθεια, όσο και αν αυτό σημαίνει ότι η επίτευξή της θα σημάνει την «εξαφάνιση» της πολιτιστικής δημιουργίας, αν αυτή δε θα πληροί όρους «αγοράς» και «ανταγωνισμού», όταν δηλαδή δε θα είναι απλώς ένα εμπορικό προϊόν προς κατανάλωση. Ας μην ξεχνάμε, πως στα κείμενα των παραπάνω συμβουλίων, συνόδων και συναντήσεων που αφορούσαν στον πολιτισμό, βρίθουν λέξεις όπως «αγορά» και «προϊόν», ενώ άλλες όπως η «δημιουργία» είναι σχεδόν εξαφανισμένες.

Από την άλλη, όμως, αποτιμώντας την Ελληνική Προεδρία στον πολιτισμό από άλλη οπτική από αυτή του υπουργού, δε γίνεται να μη διαπιστώσουμε, ότι σε κεντρικά ζητήματα που θέτει η ΕΕ για την προώθηση των μονοπωλιακών συμφερόντων, υπήρξε, για άλλη μια φορά, αδιέξοδο. Ετσι, στον τομέα των οπτικοακουστικών (που είναι και ο τομέας - «ατμομηχανή» αυτού που στην ΕΕ εκλαμβάνουν ως «πολιτιστική βιομηχανία») η Ελληνική Προεδρία δεν κατάφερε να δώσει καμία πραγματική λύση στο μείζον ζήτημα της διανομής. Αυτό ήταν κάτι το αναμενόμενο, από τη στιγμή που ο σκληρός ανταγωνισμός του ευρωπαϊκού οπτικοακουστικού κεφαλαίου μεταξύ του δεν επιτρέπει - όσο κι αν το θέλουν οι πολιτικοί του εκπρόσωποι, οι αστοί διανοούμενοι και οι μη αστοί πλην αφελείς διανοούμενοι - να «ενωθεί» για να αντιμετωπίσει τους Αμερικανούς. Εκτός από ευχές - κάτι που παρατηρήθηκε και από τους Ευρωπαίους κινηματογραφιστές στη σύνοδο για τα οπτικοακουστικά στη Θεσσαλονίκη - δεν υπήρξε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Οπως και σε άλλους πολιτιστικούς τομείς, έτσι και στον οπτικοακουστικό, η Ελληνική Προεδρία κατέληξε να συζητά απλώς τη συνέχιση των σχετικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων υποστήριξης, τα οποία όμως όλα δείχνουν ότι απέτυχαν. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη απόδειξη από αυτό, από τα στοιχεία της ίδιας της ΕΕ για τη διανομή του οπτικοακουστικού προϊόντος στη Δ. Ευρώπη, η οποία κυριαρχείται από τις ΗΠΑ, ενώ στην Α. Ευρώπη η κυριαρχία αυτή είναι σχεδόν πλήρης.

Η διανομή, όμως, είναι το μεγάλο «αγκάθι», στην προσπάθεια για την επίτευξη της πολιτισμικής «ομογενοποίησης» που θέλει η ΕΕ. Γιατί, ας μην ξεχνάμε, το πρόβλημα της ΕΕ είναι η όσο το δυνατόν ευρύτερη διανομή ευρωπαϊκών παραγωγών εντός και εκτός ηπείρου, αλλά με όρους παραγωγής και αποτελέσματος (σε μορφή και περιεχόμενο) που να θυμίζει... «Χόλιγουντ». Στη Βρετανία, για παράδειγμα, οι κινηματογραφιστές έχουν φτάσει πλέον στο σημείο να διαμαρτύρονται περισσότερο για το ότι ο «Χάρι Πότερ» είναι αγγλικής έμπνευσης αλλά αμερικανικής παραγωγής και να ασχολούνται ελάχιστα έως καθόλου με το περιεχόμενο. Οι Ευρωπαίοι κινηματογραφιστές λοιπόν επανέλαβαν τις «ευχές» τους και τις ανησυχίες τους και αποχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη για να ξανασυναντηθούν στα τέλη Αυγούστου στη Βενετία, όπου η Ιταλική Προεδρία αυτή τη φορά θα πραγματοποιήσει τη δική της σύνοδο για τα οπτικοακουστικά και πάλι με κύριο θέμα τη διανομή. Κι όμως, η πρόταση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη για τα Εθνικά Κέντρα Κινηματογράφου, η οποία περιλαμβάνει «ομοσπονδιοποίησή» τους σε επίπεδο ΕΕ με τη συμμετοχή του τραπεζικού κεφαλαίου ουσιαστικά «ιδιωτικοποιεί» τα κέντρα αυτά, έτσι ώστε και εκεί να μειωθεί η κρατική χρηματοδότηση.

Η «αγορά» και η «ενιαία πολιτιστική ταυτότητα» είναι «κριτήρια», που εφαρμόζονται σε όλους τους τομείς του πολιτισμού, μεταξύ αυτών και το βιβλίο. «Πριν ανακόψουμε την εισδοχή των αμερικανικών πολιτιστικών προϊόντων ή πριν κατακτήσουμε αγορές τρίτων χωρών όπως η Κίνα, οφείλουμε ως ΕΕ και ως ευρωπαϊκοί πολιτισμοί, να κατακτήσουμε την ευρωπαϊκή αγορά, η οποία λειτουργεί ως ενιαία χάριν των αμερικανικών κυρίως πολιτιστικών και οπτικοακουστικών προϊόντων και δε λειτουργεί ως ενιαία για τα ευρωπαϊκά πολιτιστικά προϊόντα και αγαθά», είχε πει ο υπουργός στο χαιρετισμό του προς τους συνέδρους της ευρωπαϊκής διάσκεψης για τη «βιβλιαγορά στην ΕΕ μετά τη διεύρυνση» που είχε πραγματοποιηθεί τον περασμένο Απρίλη στην Αθήνα, στο πλαίσιο της Προεδρίας. Οπως προέκυψε από τη συζήτηση που ακολούθησε, ο στόχος είναι και εδώ η ισχυροποίηση του ευρωπαϊκού εκδοτικού κεφαλαίου έναντι του αμερικανικού. Η συγκεντροποίηση του εκδοτικού κεφαλαίου σε Ελλάδα και ΕΕ που σημαίνει αφανισμό των παραδοσιακών και συνήθως ποιοτικών εκδοτικών θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, τον έλεγχο της παραγωγής, διανομής και προβολής ταινιών από μία και μόνο γιγαντιαία επιχείρηση.

Η αποτίμηση, όμως, της Ελληνικής Προεδρίας και στον πολιτισμό περιλαμβάνει και γεγονότα που φυσικά δεν ανέφερε ο υπουργός. Οπως την αντίδραση των προοδευτικών διανοουμένων, οι οποίοι, μαζί με τους εργαζόμενους και τους νέους δημιουργούς, συσπειρωμένους στα σωματεία τους, αποκάλυψαν στο δρόμο, διαδηλώνοντας, τα πραγματικά σχέδια της ΕΕ, με το σύνθημα, «Η τέχνη δεν είναι εμπόρευμα»! Στην Αθήνα, αλλά κυρίως στη Θεσσαλονίκη, κατά τη διάρκεια του άτυπου συμβουλίου, με φορείς τη «Δράση - Θεσσαλονίκη 2003», το «ΠΑΜΕ» και τους καλλιτεχνικούς φορείς της χώρας αποδείχτηκε ότι οι εργάτες της τέχνης και του πνεύματος δεν έχουν εξορίσει από το λεξιλόγιο και την πράξη τους λέξεις όπως δημιουργία, σεβασμό στην πολιτιστική διαφορετικότητα, πολιτισμό - γέφυρα φιλίας μεταξύ των λαών. Η πολιτιστική «αντι-σύνοδος» ήταν το μοναδικό όφελος για το λαό μας από το εξάμηνο της Προεδρίας.