Καθώς αρχίζει το 1917, η Ρωσία βρίσκεται σε κρίσιμη κατάσταση. Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος συνεχίζεται εδώ και 2,5 χρόνια. Συμμετέχοντας στο άγριο και αιματηρό παιχνίδι ανακατανομής του κόσμου, η Ρωσία φέρνει τα προβλήματά της στο έπακρο.

Τα βάσανα του λαού, μεγάλα και πριν τον πόλεμο, τώρα γίνονται τελείως αφόρητα. Εκτός των άλλων, ο λαός πρέπει τώρα να συντηρεί και την καθημερινή φρίκη των χαρακωμάτων, το φόρο αίματος ενός πολέμου που παρατείνεται χωρίς προοπτική τερματισμού.

Η επαναστατική διάθεση εξαπλώνεται. «Οι κάτω δε θέλουν πια να κυβερνηθούν όπως ως τώρα».

Παράλληλα και «οι επάνω δεν μπορούν πια να κυβερνήσουν όπως ως τώρα».

Ο πόλεμος έχει βάλει σε άσχημη δοκιμασία την ενότητα των κυρίαρχων τάξεων. Φαίνεται καθαρά η ανικανότητα του τσαρισμού να υπηρετήσει τα συμφέροντα της μεγαλοαστικής τάξης και των μεγαλογαιοκτημόνων. Η απόπειρα της αυτοκρατορικής κυβέρνησης, το 1916, να πάρει άμεσα στα χέρια της τη διεύθυνση της «οικονομίας του πολέμου» οδηγεί στην εκτεταμένη αποδιοργάνωση. Στα μέτωπα, ο στρατός, «οπλισμένος», συχνά, με ρόπαλα και ακόντια, υποχωρεί παντού. Στις αρχές του 1917, η Ρωσία έχει χάσει σχεδόν όλα τα κέρδη του πολέμου.

Η αστική τάξη και οι σύμμαχοί της εγκαταλείπουν εν σώματι τον τσαρισμό.

Οι σύμμαχοι της Ρωσίας (Αγγλία, Γαλλία) επίσης ανησυχούν. Μια ρωσική ήττα μπορεί να λύσει τα χέρια της Γερμανίας στην Ανατολή για να στραφεί προς τη Δύση.

Η σταγόνα που κάνει το ποτήρι να ξεχειλίσει ήταν η απόπειρα του τσάρου Νικολάου του Β΄ να αντιμετωπίσει την κρίσιμη κατάσταση με μια «δυναστική ειρήνη» με τον εξάδελφό του αυτοκράτορα Γουλιέλμο τον Β΄ της Γερμανίας. Οι ξένοι σύμμαχοι και η αστική τάξη αντιδρούν βίαια. Οι κινήσεις τους ενώνονται με τη μαζική δυσαρέσκεια των λαϊκών μαζών σε ένα ασυγκράτητο ποτάμι. Η «εθνική κρίση» (κατά την έκφραση του Φ. Ενγκελς) ξεσπά ανοιχτά. Η πολιτικοστρατιωτική εξέγερση του Φλεβάρη του 1917 σαρώνει τη χώρα. Η μοναρχία ανατρέπεται. Στις 2 (15) Μάρτη 1917, ο τσάρος Νικόλαος ο Β΄, εγκαταλειμμένος από όλους, παραιτείται.

Η επανάσταση του Φλεβάρη και η νίκη της δημιουργούν μια εντελώς νέα κατάσταση στη χώρα και, μάλιστα, στον κόσμο.

Κατ' αρχήν, στη Ρωσία η απολυταρχία ανατρέπεται και παραμερίζεται. Η Ρωσία, σύμβολο της απολυταρχίας στην Ευρώπη της εποχής, γίνεται (κυριολεκτικά, μέσα σε ελάχιστες ώρες) η «πιο ελεύθερη χώρα του κόσμου».

Η πολιτική ζωή της χώρας σημειώνει μια χαρακτηριστική μετατόπιση. Τα μοναρχικά και μισομοναρχικά κόμματα εξαφανίζονται. Οι δυνάμεις της μεγαλοαστικής τάξης και των μεγάλων γαιοκτημόνων ενώνονται κάτω από τη στέγη του πιο «αριστερού» κόμματος της αστικής τάξης, του Συνταγματικού Δημοκρατικού Κόμματος (Καντέτα). Δυναμώνει απότομα, παίρνοντας τεράστιες διαστάσεις, ο χώρος των λεγόμενων «σοσιαλιστικών» κομμάτων (κυρίως, των σοσιαλιστών επαναστατών - «εσέρων»). Το κόμμα των μπολσεβίκων, που γίνεται νόμιμο για πρώτη φορά, παραμένει σχετικά μικρό και απομονωμένο.

Παράλληλα, δημιουργούνται και άλλες αλλαγές: Η ανατροπή της μοναρχίας, στις συνθήκες της Ρωσίας, δεν μπορούσε να μη δώσει καίριο πλήγμα στον ίδιο το μηχανισμό της εξουσίας της αστικής τάξης, που, άλλωστε, είναι ακόμη ανολοκλήρωτος.

Από την άλλη μεριά, η είσοδος των λαϊκών μαζών στην πολιτική σκηνή οδηγεί στη δημιουργία των ίδιων των οργάνων της πολιτικής έκφρασης της εισόδου αυτής, ένα πλατύ δίκτυο μηχανισμών διακυβέρνησης που, σιγά σιγά, καλύπτει όλη τη χώρα, συμπεριλαμβανομένων και των ενόπλων δυνάμεων και που βαθμιαία αποκτά το όνομα «Σοβιέτ» (συμβούλια). Σιγά σιγά, στη χώρα δημιουργείται μια κατάσταση δυαδικής εξουσίας. Από τη μια μεριά, η εξουσία των Σοβιέτ και από την άλλη, της προσωρινής κυβέρνησης.

Περισσότερο από διοικητική, η αντιπαράθεση είναι πολιτική και, σε τελευταία ανάλυση, ιστορική: Η προσωρινή κυβέρνηση βρίσκεται στα χέρια της αστικής τάξης και, συνεπώς, σκέπτεται σαν αυτή. Δε θέλει ειρήνη, αντίθετα, θέλει συνέχιση του πολέμου, γιατί αυτό εγγυάται τη συμμετοχή της στη λεία. Δε θέλει αφαίρεση της γης των μεγαλογαιοκτημόνων, γιατί αυτή η γη είναι υποθηκευμένη στις τράπεζες των καπιταλιστών και το καθεστώς της γαιοκτησίας εξασφάλιζε ένα πολυάριθμο πλεόνασμα εργατικής δύναμης. Δε θέλει εργατικό έλεγχο γιατί δε σκέφτεται να βάλει αφεντικό στο κεφάλι της. Δε θέλει αυτοδιάθεση των προσαρτημένων εθνοτήτων, γιατί αυτές αποτελούν την αποικιακή της ενδοχώρα. Από την άλλη μεριά, δε διαθέτει μέσα εξουσίας για να επιβληθεί.

Τα Σοβιέτ αποτελούν το όργανο εξουσίας της εργατικής τάξης και όλων των εργαζομένων. Είναι, συνεπώς, φυσικό να θέλουν ακριβώς τα αντίθετα. Για την ώρα, πάντως, τα θέλουν με έναν τρόπο θολό και ακαθόριστο, που παραμορφώνεται από την παραλυτική επίδραση των «σοσιαλιστών» αλλά και το φόβο της γερμανικής εισβολής. Τα Σοβιέτ διαθέτουν την απαραίτητη δύναμη εξουσίας, δεν είναι, όμως, κυβέρνηση και στηρίζουν την προσωρινή κυβέρνηση. Οι πρώτες εντάσεις φαίνονται πάντως με τις πρώτες δηλώσεις της κυβέρνησης ότι «η Ρωσία παραμένει στον πόλεμο».

Μέχρι τον Απρίλη, τα φαινόμενα όξυνσης της κατάστασης δεν παύουν να πολλαπλασιάζονται.

Κατ' αρχήν, όξυνση της διεθνούς κατάστασης. Η Γερμανία, πιασμένη στο δόκανο ενός απελπισμένου πολέμου, γενικεύει τον ολοκληρωτικό υποβρυχιακό πόλεμο. Τον Απρίλη, μπαίνουν στον πόλεμο οι ΗΠΑ, στο πλευρό της Αντάντ. Ο πόλεμος γενικεύεται παραπέρα.

Η εσωτερική κατάσταση οξύνεται επίσης. Αν και πάντα θολά και αντιφατικά, οι λαϊκές μάζες αισθάνονται ότι η προσωρινή κυβέρνηση δεν ανταποκρίνεται στους πόθους τους. Παράλληλα, σοβαρές εξελίξεις σημειώνονται και στους κόλπους των «σοσιαλιστών». Τα κόμματα αυτά έχουν πια εξελιχθεί σε εκπροσώπους των ανωτέρων στρωμάτων της μικρής αστικής τάξης που συμμαχεί με τη μεγάλη στα κέρδη του πολέμου και στη μελλοντική καταλήστευση των άλλων χωρών μετά το νικηφόρο τέλος του. Δεν μπορούν, όμως, να συμπαραταχτούν ολοκληρωτικά μαζί της λόγω της γενικής κατάστασης της χώρας.

Οι μπολσεβίκοι είναι ακόμη αδύνατοι. Μια αποφασιστική στροφή στη στάση τους συντελείται με την επιστροφή του Λένιν από το εξωτερικό και τη δημοσίευση των «θέσεων του Απρίλη». Μέσα σ' αυτό το περίφημο κείμενο, ο Λένιν κάνει, πρώτα, μια διαπίστωση:

Στη χώρα, εξακολουθεί να υπάρχει επαναστατική κρίση που βαθαίνει.

Δεύτερη διαπίστωση: Στη χώρα, υπάρχει δυαδική εξουσία, που όμως δε θα κρατήσει για πάντα, γιατί μια από τις δύο πλευρές θα νικήσει, στο τέλος.

Γι' αυτό, η επανάσταση πρέπει να φτάσει ως το τέλος, ως την κατάληψη της εξουσίας, από την εργατική τάξη. Επισήμανση: Η μεγάλη μάζα της εργατικής τάξης και, πολύ περισσότερο, των εργαζομένων γενικά, δεν είναι έτοιμη για κάτι τέτοιο. Γι' αυτό, το κόμμα των μπολσεβίκων - ακόμη «μικρή μειοψηφία» - πρέπει να κατακτήσει αυτές τις μάζες. Αμεσος τακτικός στόχος: η αντικατάσταση της προσωρινής κυβέρνησης από μια κυβέρνηση αποκλειστικά των «σοσιαλιστών», ώστε να ανοίξει ο δρόμος για ναπεράσει «όλη η εξουσία στα Σοβιέτ».

Η κατάσταση εξελίσσεται προς αυτήν ακριβώς την κατεύθυνση. Ενώ τα κόμματα συζητούν, μια στρατιωτική εξέγερση διώχνει, το Μάη, την προσωρινή κυβέρνηση και την αντικαθιστά με μια κυβέρνηση όπου υπάρχουν οι «σοσιαλιστές». Η κρίση στη χώρα βαθαίνει.

Στις 3 (16) Ιούνη, συνέρχεται στην Πετρούπολη, τότε πρωτεύουσα του κράτους, το 1ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ. Στο Συνέδριο αυτό, οι «σοσιαλιστές» διαθέτουν τεράστια πλειοψηφία. Η πρόταση των μπολσεβίκων για τη δημιουργία σοβιετικής κυβέρνησης απορρίπτεται. Ωστόσο, στη διάρκεια του Συνεδρίου, σε μια παροιμιώδη στιχομυθία μεταξύ Λένιν και Τσερετέλι, γίνεται ανοιχτά λόγος για κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους.

Οι «σοσιαλιστές» τώρα, κατέχουν την κυβέρνηση και τα Σοβιέτ. Αυτό, όμως, δεν ελαφρώνει την κατάσταση στη χώρα. Οι «σοσιαλιστές», σύμμαχοι πια της αστικής τάξης, αρνούνται να πάρουν οποιοδήποτε μέτρο εναντίον της. Ο πόλεμος συνεχίζεται. Η γη παραμένει στα χέρια των μεγαλογαιοκτημόνων. Ο εργατικός έλεγχος συνεχώς αναβάλλεται. Η υπομονή των εργαζομένων όλο και λιγοστεύει. Παράλληλα, αρχίζει να εμφανίζεται και κάτι άλλο. Η αστική τάξη ξεθαρρεύει και αρχίζει να σκέπτεται ότι «ήρθε η ώρα της». Η κατάσταση ηλεκτρίζεται, καθώς οι δηλώσεις μερικών στρατηγών μοιάζουν με απειλές πραξικοπήματος.

Οι «σοσιαλιστές», πιασμένοι ανάμεσα σε αντιφατικές δυνάμεις και μη ξέροντας τι να κάνουν, διαλέγουν τη φυγή προς τα εμπρός. Διατάσσουν γενική επίθεση στο μέτωπο. Θα αποκρουστεί με βαριές απώλειες, αλλά και με γενικότερες συνέπειες: η γερμανική αντεπίθεση θα σαρώσει τα τελευταία κέρδη ενός τρίχρονου πολέμου.

Ξεσπά νέα κρίση στη χώρα κι αυτή τη φορά, πολύ σοβαρή. Οι «σοσιαλιστές» αρνούνται να προχωρήσουν. Αντιμετωπίζουν τις διαδηλώσεις των εργατών και των στρατιωτών με τα όπλα. Μόνο στην Πετρούπολη, υπάρχουν πάνω από 400 νεκροί. Οι «σοσιαλιστές» αξιοποιούν τις ταραχές του Ιούλη για να βγάλουν τους μπολσεβίκους εκτός νόμου, να κλείσουν τον Τύπο τους και να συλλάβουν τους αρχηγούς τους. Ο Λένιν διαφεύγει τη σύλληψη, κρύβεται και επικηρύσσεται.

Από την άλλη μεριά, οι αστοί φεύγουν και αυτοί από την κυβέρνηση. Πιστεύουν ότι τώρα πια, δε θα κρατήσει πολύ.

Στις 26 Ιούλη - 3 Αυγούστου (8-16 Αυγούστου) συνέρχεται μισοπαράνομα, στην Πετρούπολη, το 6ο Συνέδριο των Μπολσεβίκων. Η κατάσταση στη χώρα έχει αλλάξει. Οι «σοσιαλιστές», που, όπως έδειξαν τα γεγονότα του Ιούλη, εξακολουθούν να ευνοούνται από το συσχετισμό των δυνάμεων, έχουν πια περάσει στην αντεπανάσταση. Η κατάσταση στη χώρα εξακολουθεί να είναι επαναστατική, αλλά η επανάσταση δεν μπορεί πια να προχωρήσει ειρηνικά. Το σύνθημα «Ολη η εξουσία στα Σοβιέτ» πρέπει, για την ώρα, να εγκαταλειφθεί.

Στο μεταξύ, αποκαλύπτεται ένας παράγων που θα έχει σοβαρότατες συνέπειες: Η αστική τάξη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δε χρειάζεται πια τους «σοσιαλιστές». Αρχίζει, λοιπόν, να τους υπονομεύει.

Στις 15 (23) Αυγούστου, ύστερα από δηλώσεις του στρατηγού Λ. Γ. Κορνίλοφ που θύμιζαν έντονα εσχάτη προδοσία, οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τη Ρίγα. Το μέτωπο απέχει ελάχιστα από την πρωτεύουσα, που κινδυνεύει τώρα με επίθεση.

Ξεσπά καινούρια κρίση που και αυτή συνδέεται με την όξυνση της διεθνούς κατάστασης. Τη στιγμή αυτή και σε άλλες χώρες η ένταση ανεβαίνει. Στη Γαλλία, που σε λίγο θα γίνει ένας από τους βιαιότερους κατηγόρους των «εγκλημάτων των μπολσεβίκων», μόνο οι εκτελέσεις ολοκλήρων συνταγμάτων συγκρατούν την πειθαρχία στο στρατό. Στη Γερμανία ξεσπούν εξεγέρσεις στο ναυτικό.

Στο χορό μπαίνουν και οι Αγγλοι. Πιέζουν την κυβέρνηση της Ρωσίας για επίθεση στο μέτωπο. Οταν αυτή αρνείται, ξεσπά πραξικόπημα με επικεφαλής το στρατηγό Κορνίλοφ. Δεν πέτυχε, αλλά όξυνε την επανάσταση στο έπακρο.

Οι μάζες εγκαταλείπουν τους «σοσιαλιστές» και στρέφονται προς τους μπολσεβίκους. Οι τελευταίοι, που κυριαρχούν τώρα στα Σοβιέτ, ξαναφέρνουν το σύνθημα «Ολη η Εξουσία στα Σοβιέτ».

Παράλληλα, τα πράγματα εξελίσσονται και στην άλλη πλευρά. Η αστική τάξη συνειδητοποιεί πια ότι αστικά κόμματα, «σοσιαλιστές» και πραξικοπηματίες στρατηγοί απέτυχαν να αντιμετωπίσουν την Επανάσταση. Καταλαβαίνει ότι μόνο στον εαυτό της μπορεί πια να υπολογίζει. Αρχίζει μια εκστρατεία γενικού σαμποτάζ. Το φθινόπωρο παίρνει για τη χώρα μια εφιαλτική τροπή. Η γερμανική απειλή ρίχνει τη βαριά σκιά της, ενώ το σαμποτάζ των καπιταλιστών γρήγορα οδηγεί στην πλήρη αποδιοργάνωση. Καθώς ο χειμώνας πλησιάζει, η χώρα αντιμετωπίζει πρόβλημα επιβίωσης. Οι «σοσιαλιστές» αγρόν αγοράζουν και το πιο κατάλληλο που βρίσκουν να κάνουν είναι η ...ανακήρυξη της Δημοκρατίας, που οι ρωσικές κυβερνήσεις είχαν ως τότε αποφύγει να κάνουν. Κατά τα άλλα, αφήνουν την αντεπανάσταση να κινείται με την άνεσή της.

Η χώρα και ο λαός της έχουν πια εξαντληθεί ύστερα από 3 χρόνια πολέμου και 9 μήνες ατέλειωτης εκκρεμότητας. Οι αγρότες βαρέθηκαν να περιμένουν τη γη, οι εργάτες βαρέθηκαν να περιμένουν τον εργατικό έλεγχο. Βαρέθηκαν να πεινούν και να βλέπουν και την αντεπανάσταση να προετοιμάζεται για την τελική έφοδο. Αποκτούν δράση.

Οι μπολσεβίκοι παίρνουν τις τελικές τους αποφάσεις. Αν η επανάσταση δεν προχωρήσει τώρα, είναι χαμένη. Τα Σοβιέτ πρέπει να πάρουν όλη την εξουσία.

Παρόλο που κανείς δεν τους ακολουθεί πια, οι «σοσιαλιστές» δε διστάζουν να κινηθούν, όταν πρόκειται να χτυπήσουν την Επανάσταση. Τους βοηθά και η δήλωση δύο μπολσεβίκων ηγετών, του Κάμενεφ και του Ζινόβιεφ, που πέφτει σαν βόμβα, αποκαλύπτοντας τις αποφάσεις των μπολσεβίκων.

Στις 24 Οκτώβρη (6 Νοέμβρη), η κυβέρνηση διατάζει το κλείσιμο των εφημερίδων των μπολσεβίκων. Αρχίζει μια διαδικασία που βάζει σε κίνηση τις δυνάμεις των αντιπάλων. Εχοντας την υποστήριξη του πληθυσμού, αλλά και των στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων, της πρωτεύουσας, οι μπολσεβίκοι καταλαμβάνουν την πόλη, χωρίς να συναντήσουν αξιόλογη αντίσταση. Στη Μόσχα, που, τότε, δεν είναι ακόμη πρωτεύουσα, οι αντεπαναστάτες θα οχυρωθούν μέσα στο Κρεμλίνο, παρατείνοντας τις συγκρούσεις για μερικές μέρες. Στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας, όπου, συχνά, τα Σοβιέτ κατέχουν από καιρό την εξουσία, η επικράτηση των μπολσεβίκων είναι επίσης εύκολη.

Τις νυχτερινές ώρες της 24ης Οκτώβρη (6ης Νοέμβρη), στο 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ, που μόλις έχει αρχίσει τις εργασίες του, εμφανίζεται ο μέχρι τότε κρυμμένος και καταδιωγμένος Λένιν. Ανεβαίνοντας στο βήμα, λέει:

- Η Εργατοαγροτική Επανάσταση, για την οποία μιλούσαν επί πολλά χρόνια οι μπολσεβίκοι, έγινε!

Μια νέα εποχή αρχίζει...

• Αναδημοσιεύεται από το «Ρ» της 8/11/1992