Στα χρόνια του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, τα παιχνίδια, ως προνόμιο των πλουσίων, προορίζονταν για τις βασιλικές αυλές και την τάξη των ευγενών. Στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, τα παιχνίδια σταδιακά έγιναν προσιτά σε πλατύτερα κοινωνικά στρώματα. Μια προσπάθεια καταγραφής της μαγευτικής πορείας των παιχνιδιών αποτελεί το βιβλίο «Ο μαγικός κόσμος των παιχνιδιών», που κυκλοφόρησε πρόσφατα το Μουσείο Μπενάκη, σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Αδάμ». Το ξεχωριστό αυτό βιβλίο περιλαμβάνει ευρωπαϊκά παιχνίδια από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, τα οποία ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες ανά είδος. Εκτός από το πλούσιο φωτογραφικό και έντυπο υλικό, δίνονται επίσης στοιχεία για τη χρονολόγηση και τα υλικά κατασκευής των παιχνιδιών, αναφέρονται τα κυριότερα κέντρα παραγωγής και οι σημαντικότεροι κατασκευαστές.

Στην αρχαιότητα η κεραμική έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξυπηρέτηση της ζωής των ανθρώπων. Εκτός από είδη καθημερινής χρήσης, οι αρχαίοι κατασκεύαζαν και ειδώλια από οπτή γη, τις τερακότες, ονομασία που πήραν από τη σύνθεση του υλικού και τον τρόπο κατασκευής τους. Σύμφωνα με το μύθο της Πανδώρας, τα βασικά τους στοιχεία, που ήταν το νερό, το χώμα και η φωτιά, είχαν θεϊκή καταγωγή.

Στην ελληνική παράδοση, κατά το 19ο και 20ό αιώνα, σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική και νησιωτική Ελλάδα, λόγω της γεωλογικής δομής, ο άργιλος και τα νερά από πηγές και βροχοπτώσεις ήταν άφθονα, συνδυασμός που δημιούργησε τις δυνατότητες για την ανάπτυξη της αγγειοπλαστικής. Υπήρχαν περιοχές που συγκέντρωναν πολλούς αγγειοπλάστες, οι οποίοι πέρα από είδη καθημερινής χρήσης, ασχολούνταν και με πήλινα και γύψινα παιχνίδια. Παιχνίδια με θέματα εμπνευσμένα από τη φύση και άλλοτε μικρογραφίες αντικειμένων της καθημερινής ζωής.

Σημαντική υπήρξε η χρήση της κεραμικής από τα παιδιά, ως μάθηση και διασκέδαση. Σε όλη την Ελλάδα, τα παιδιά έφτιαχναν μόνα τους παιχνίδια από χώμα και νερό, ύστερα από μία δυνατή βροχή, τα οποία στέγνωναν στη θράκα του τζακιού ή σε δυνατό ήλιο. Πολλά παιχνίδια ήταν από γύψο, που συνήθως ανακάτευαν με πηλό για να δέσει.

Με τον ερχομό του φθινοπώρου, τα παιδιά άρχιζαν να δημιουργούν ένα γνώριμο αγαπημένο τους παιχνίδι: να πλάθουν παιχνίδια από χώμα και νερό, να τα στεγνώνουν στον ήλιο, να τα χρωματίζουν με φυτικά χρώματα και με τη φαντασία τους να τους δίνουν ζωή. Στη Βόρεια Ελλάδα, στην Ηπειρο, στην Πελοπόννησο, στα νησιά, στην Κρήτη, αγόρια και κορίτσια έφτιαχναν παιχνίδια από ασπρόπηλο, από κοκκινόχωμα ή από ασπρόχωμα ανακατεμένο με ψιλοκομμένο άχυρο. Αφού τα έπλαθαν, τα άφηναν δυο - τρεις μέρες στον ήλιο ή κοντά στη θράκα του τζακιού, ώσπου να ξεραθούν, αλείφοντάς τα με νερό μια - δυο φορές τη μέρα. Για μάτια, στόμα ή στολίδια, πρόσθεταν σπόρους ή μαύρα πετραδάκια. Για μαλλιά στις κούκλες, έβαζαν μαλλί από το καλαμπόκι που έβρισκαν το καλοκαίρι, ενώ το χειμώνα, μαλλί από τη ρόκα της γιαγιάς.

Στην Ηπειρο, στη Μακεδονία, στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη ανώνυμοι ή επώνυμοι κεραμίστες έπλαθαν στα εργαστήριά τους πήλινα παιχνίδια, που φάνταζαν με την ποικιλία των χρωμάτων και την ευρηματικότητα του τεχνίτη που τα 'χε φτιάξει. Η παραδοσιακή επεξεργασία γινόταν με τον τροχό, ενώ οι λεπτομέρειες με το χέρι και τη βοήθεια ορισμένων εργαλείων. Ακολουθούσε το ψήσιμο σε καμίνι και το ξεκαμίνισμα γινόταν σε τρεις - τέσσερις μέρες. Η τελική δουλιά ήταν η χρωματική επεξεργασία και το πέρασμα με λευκό διαφανές γυάλωμα, που παρασκεύαζαν οι ίδιοι. Υπήρχε επίσης και η τεχνική του καλουπιού.

Τα χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα παιχνίδια, ξεκίνησαν από την περιέργεια των παιδιών να μιμηθούν τις θρησκευτικές δραστηριότητες των μεγάλων. Πολλές φορές ένα παιχνίδι - αντικείμενο είχε την έννοια του φυλακτού. Από τον 20ό αιώνα στην Ελλάδα υπήρχε πληθώρα πήλινων και γύψινων παιχνιδιών, μικρογραφίες του μικρού Χριστού και της Παναγίας, του Αϊ-Βασίλη, αγγέλων και άστρων που γέμιζαν τους πανηγυριώτικους πάγκους τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.

Από τα σημαντικότερα πανηγυριώτικα παιχνίδια μπορούν να θεωρηθούν τα πήλινα «μασκαρομπαρδάκια» ή υδροπαιχνίδια, γνωστά σαν νεροσφυρίχτρες ή πουλάκια και μαγικά ποτήρια. Επίσης, τα πήλινα ή γύψινα ζώα και πουλιά, οι ανθρωπόμορφοι ή ζωόμορφοι κουμπαράδες, τα μουσικά όργανα (τουμπελέκια), και τα σκεύη νοικοκυριού σε μικρογραφία. Κατασκευάζονταν από πηλοπλάστες, κυρίως Μικρασιάτες, Αιγινήτες και Χιώτες από τις αρχές του 20ού αιώνα. Τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ, οι πάγκοι των πανηγυριών γέμιζαν με χριστουγεννιάτικα και πρωτοχρονιάτικα παιχνίδια, όπως κουμπαράδες, Αϊ-Βασίληδες, χάρτινα στολίδια του δέντρου και μπαλόνια. Οταν σκοτείνιαζε και οι στριμωγμένοι ο ένας κοντά στον άλλο πάγκοι άναβαν τα χρωματιστά φωτάκια ή φαναράκια τους, όλα τα παιχνίδια λαμποκοπούσαν.

Η πρώτη μορφή του ελληνικού χριστουγεννιάτικου δέντρου ήταν τα κλαριά της μυρτιάς ή της ελιάς, που έστηναν στα σπίτια τους οι χωρικοί. Από τα κλαριά κρεμούσαν φρούτα ή καρπούς τυλιγμένους με χρυσόχαρτα ή βαμμένους με χρυσομπογιά. Στα νεότερα χρόνια, απαραίτητο στολίδι ήταν τα μικρά χρωματιστά παιχνίδια από ζυμάρι ή γύψο και τα κεράκια που φώτιζαν όλη τη νύχτα. Από λάσπη έφτιαχναν και τα παιδιά ανθρωπόμορφα ή ζωόμορφα παιχνίδια για να τα κρεμάσουν στο δέντρο ή στο κλαρί, που ήταν τοποθετημένο στο κεντρικό δωμάτιο του σπιτιού τους.

Από τις πιο κοινές και αγαπημένες κούκλες των παιδιών, που συγχρόνως έχει έντονα συμβολικό χαρακτήρα, ήταν και είναι ο Αϊ-Βασίλης. Παλαιότερα, τον Αϊ-Βασίλη τον κατασκεύαζαν από γύψο ή πηλό διάφοροι πηλοπλάστες ή ακόμα και τα ίδια τα παιδιά, περισσότερο σαν γούρι, για να τοποθετηθεί κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο ή σε μια γωνιά του σπιτιού. Το 19ο αιώνα υπήρχαν στην Ευρώπη ειδικές φόρμες για γλυκά, καθώς και σιδερένια καλούπια του Αϊ-Βασίλη. Τέτοια καλούπια βρέθηκαν και στην Ελλάδα. Τα χρησιμοποιούσαν οι πανηγυριώτες πηλοπλάστες για να φτιάχνουν γύψινους Αϊ-Βασίληδες, που πουλούσαν στα πανηγύρια του Δωδεκαήμερου ή την ημέρα της Πρωτοχρονιάς.