Τις πολλαπλές πτυχές του διαλόγου της Αναγέννησης με την αρχαιότητα φιλοδοξεί να αναδείξει η έκθεση «Το Φως του Απόλλωνα - Ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα», που παρουσιάζεται στην Εθνική Πινακοθήκη. Η σημαντική αυτή έκθεση, που πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Ιδρυμα Λόνγκι της Φλωρεντίας, φιλοξενεί 500 περίπου αντικείμενα από 130 μουσεία και συλλογές: Πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, χάλκινα αγαλματίδια, μετάλλια, πλακέτες, εικονογραφημένα χειρόγραφα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, αλλά και νυφιάτικες κασέλες με μυθολογικά θέματα, σπάνια αρχαία συλλεκτικά κειμήλια των Μεδίκων. Δημιουργίες των Ντονατέλο, Γκιμπέρτι, Λούκα ντε λα Ρόμπια, Μαντένια, Γκιρλαντάιο, Μποτιτσέλι, Λεονάρντο ντα Βίντσι, Ραφαήλ, Μιχαήλ Αγγελου, Μπελίνι, Τιτσιάνο, Βερονέζε, Τιντορέτο, κ.ά.

Η Ελλάδα, πηγή αστείρευτη του δυτικού πολιτισμού, αποτελεί αιώνες τώρα αντικείμενο μελέτης για λογίους και καλλιτέχνες που ονειρεύτηκαν να αναβιώσουν τη φιλοσοφία και την ομορφιά που εκείνη μας κληροδότησε. Το φαινόμενο της επιστροφής στα διδάγματα της αρχαιότητας αποκτά οικουμενικές διαστάσεις στον καιρό της Ιταλικής Αναγέννησης. Τα πρώτα σημάδια του ανανεωτικού πνεύματος εμφανίζονται από τα μέσα του 14ου αιώνα, στον καιρό του Πετράρχη και του Βοκάκιου, ενώ επεκτείνονται και καλύπτουν όλους τους τομείς της πνευματικής ζωής το 15ο αιώνα, με επίκεντρο τη Φλωρεντία και τις αυλές της Ιταλικής Χερσονήσου. Ο διάλογος με την αρχαιότητα φτάνει στην αποκορύφωσή του με την Κλασική Αναγέννηση τις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα.

Ο ελληνικός όρος Αναγέννηση αποδίδει με ακρίβεια το νόημα της κοινής ευρωπαϊκής λέξης που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο ιστορικός των καλλιτεχνών Τζόρτζιο Βαζάρι στα μέσα του 16ου αιώνα. Η Αναγέννηση, η καθολική ανανέωση της ζωής, αλλά κυρίως η αναζωογόνηση των Γραμμάτων και των Τεχνών, αναφερόταν στον πολιτισμό της Αρχαιότητας. Η Αρχαιότητα θα γίνει για τους δημιουργούς της Αναγέννησης το ιδανικό πρότυπο και οδηγός για τους προσανατολισμούς της νέας εποχής.

Το ουμανιστικό κίνημα δεν περιορίστηκε στις φιλολογικές σπουδές. Η ανακάλυψη, επανεκτίμηση και μελέτη των αρχαίων μνημείων και της αρχαίας τέχνης πραγματοποιούνται μέσα στο ίδιο πυρετικό κλίμα. Αρχιτέκτονες, γλύπτες, ζωγράφοι, αναζητούν διδάγματα στα λείψανα μιας μακρινής αρχαιότητας, που την αισθάνονται πολύ πιο κοντά στα άμεσα ενδιαφέροντά τους απ' ό,τι το πλησιέστερο παρελθόν του Μεσαίωνα. Τα αρχαία έργα τέχνης που έφερε στο φως η αρχαιολογική έρευνα επηρέασαν βαθιά τους καλλιτέχνες. Από τα μέσα του 15ου αιώνα άρχισαν να δημιουργούνται οι πρώτες αρχαιολογικές συλλογές. Πάπες, ηγεμόνες, αλλά και καλλιτέχνες, όπως ο Γκιμπέρτι και ο Μαντένια, συλλέγουν με πάθος αρχαία αντικείμενα.

Πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης δεν ήταν πάντα τα πρωτότυπα αριστουργήματα της κλασικής εποχής, αλλά συχνά οι ερμηνείες των ελληνιστικών και ρωμαϊκών αντιγράφων. Οι καλλιτέχνες αναζητούν τώρα έμπνευση στην ελληνική μυθολογία, καθώς και στις «εκφράσεις» χαμένων έργων που περιγράφουν ο Λουκιανός και ο Φιλόστρατος, ακολουθώντας την παραίνεση που τους απευθύνει ο Αλμπέρτι στην πραγματεία του «Περί ζωγραφικής»: Να συμβουλεύονται τους ουμανιστές και να διαβάζουν αρχαίους συγγραφείς. Η αναγνώριση της πνευματικής προσωπικότητας του καλλιτέχνη στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα συνδέεται με τους μεγάλους δημιουργούς, Λεονάρντο, Ραφαήλ και Μιχαήλ Αγγελο, και οφείλει πολλά στο ουμανιστικό κίνημα και στη θεωρητική υποστήριξη των ουμανιστών.

Η έκθεση διαρθρώνεται σε θεματικές ενότητες, οι οποίες αποτελούν μια περιήγηση στην αναγεννησιακή Ιταλία. Κάθε πόλη, κάθε περιοχή είναι ένας σταθμός στο ταξίδι του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει εισαγωγή του ελληνικού πνεύματος κατά το 14ο και τις αρχές του 15ου αιώνα. Παρουσιάζονται εικονογραφημένα χειρόγραφα και αρχέτυπες εκδόσεις ελληνικών κειμένων, προσωπογραφίες Ελλήνων συγγραφέων, τεκμηρίωση ταξιδιών στην Ελλάδα, χειρόγραφα και μετάλλια. Ακολουθούν νυφιάτικες κασέλες και δίσκοι τοκετού που κατασκευάστηκαν το πρώτο μισό του Quattrocento με επεισόδια παρμένα από την ελληνική Ιστορία, μυθολογία και λογοτεχνία. Στην τρίτη ενότητα φιλοξενούνται οι αρχικές πηγές έμπνευσης και τα παράγωγά τους στη ζωγραφική και στη γλυπτική, ενώ η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωμένη στη Φλωρεντία. Παρουσιάζει συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο απεικονίστηκαν στην τέχνη οι δύο πλευρές της Ελλάδας, η Απολλώνια και η Διονυσιακή, χρησιμοποιώντας προσεκτικά επιλεγμένα έργα (μια ξεχωριστή ενότητα θα περιλαμβάνει εκμαγεία και προβολές με θέμα ορισμένα μνημεία). Ακολουθεί αναφορά στη Βόρεια Ιταλία, η οποία παρακολουθεί την εξέλιξη της συλλεκτικής δραστηριότητας και το πάθος για μετάλλια. Μικροτεχνία. Ο Μαντένια και η Μάντουα.

Η έκτη ενότητα αναφέρεται στους Μεδίκους ως συλλέκτες. Η ενότητα αυτή περιλαμβάνει φλωρεντινά εικονογραφημένα χειρόγραφα και έργα ζωγραφικής και γλυπτικής του ύστερου 15ου αιώνα (Μιχαήλ Αγγελος, Μποτιτσέλι, Φιλιπίνο Λίπι, κ.ά.). Στην έβδομη παρουσιάζονται νυφιάτικες κασέλες, δίσκοι τοκετού και χαρακτικά του δευτέρου μισού του Quattrocento. Στην όγδοη ενότητα φιλοξενούνται έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και σχέδια από την Κεντρική Ιταλία (Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα, Σινιορέλι, κ.ά.). Η ένατη ενότητα περιλαμβάνει ήρωες και θέματα από την ελληνική μυθολογία σε παράγωγα του Quattrocento και του πρώιμου Cinquecento. Πίνακες ζωγραφικής, χάλκινα και μαρμάρινα γλυπτά (παράγωγα θεμάτων γνωστών μόνον από τη λογοτεχνία: Συκοφαντία του Απελλή, Λήδα, κτλ.).

Ακολουθεί αναφορά στο χάλκινο αγαλματίδιο και στην πλακέτα, ενώ στην ενδέκατη ενότητα παρουσιάζονται «ελληνικής» έμπνευσης γλυπτά και ζωγραφικά έργα. Η επόμενη ενότητα αναφέρεται στην τυπογραφία (Βενετία και Αλδος Μανούτιος), ενώ η δέκατη τρίτη ενότητα στο πνεύμα του Τζιορτζιόνε και στην Αρχαιότητα. Ακολουθούν Βενετσιάνες Καλλονές και κλασικισμός. Η Φλόρα του Τισιανού και άλλες μορφές μέχρι τη μέση. Η δέκατη πέμπτη ενότητα περιλαμβάνει έργα των Λεονάρντο, Μιχαήλ Αγγελου, Ραφαήλ, Φρα Μπαρτολομέο και Μπρονζίνο.

Την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 31 του Μάρτη 2004, συνοδεύει μνημειώδης επιστημονικός κατάλογος 720 σελίδων. Περιλαμβάνει πλούσια εικονογράφηση και εισαγωγικά κείμενα γραμμένα από ειδικούς επιστήμονες από όλο τον κόσμο και σχολιασμό για το καθένα από τα 500 έργα.