Πολλά έχουν γραφεί και θα γραφούν για το σημαντικό έργο του Οργουελ «1984», το οποίο οι συνήθεις «κίτρινοι» γραφιάδες προσπάθησαν να το αναγνώσουν ανάποδα. Κατά πώς τους βόλευε, δηλαδή. Τα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει έδωσαν την ευκαιρία να διαπιστώσουμε, εν τοις πράγμασι, με τι επακριβώς προσιδιάζουν, πολλά από εκείνα που οραματίστηκε ο μεγάλος αυτός λογοτέχνης.

Στο μεγαλοφυές έργο του το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μονοδιάστατα προσανατολισμένο στη διαπαιδαγώγηση των νέων, οι οποίοι θα είναι πιστοί στο σύστημα και τις αξίες τις οποίες αυτό πρεσβεύει. Τα άτομα εκπαιδεύονταν για να γίνουν χρήσιμα όχι στον εαυτό τους, αλλά στην κοινωνία, δηλαδή στο Μεγάλο Αδελφό! Οι νέοι - μέσω των μηχανισμών της παιδείας - διαμορφώνονταν ως εξαρτήματα μιας παραγωγικής διαδικασίας που ως στόχο είχε την επικράτηση μιας μικρής ελίτ σε βάρος των πολλών. Το σύστημα, με την πανίσχυρη προπαγάνδα που διέθετε, προσπαθούσε να κρατήσει τους πολίτες σε πλήρη άγνοια, με στόχο να τους εκμεταλλευτεί κατά το δοκούν. Στα σχολεία συνέβαινε κάτι ακόμα πιο εξωφρενικό από αυτό που περιγράφει με παραστατικό τρόπο για το σημερινό σύστημα ο Ε. Rauter«...τα θέματα που διδάσκονται στο σχολείο γίνονται όλο και ακριβέστερα και σαφέστερα, όσο περισσότερο απομακρύνονται από τον άνθρωπο». Τίποτα δεν είναι σαφέστερο και ακριβέστερο πλην της παντοδυναμίας του Μεγάλου Αδελφού. Ο ίδιος διανοητής υποστηρίζει «δάσκαλοι και κέντρα μετάδοσης πληροφοριών εκφράζονται με ασάφεια για τις έννοιες που αποκαλούν κράτος και κοινωνική οργάνωση, με δυο λόγια τις δυνάμεις που κυβερνούν ολόκληρη την εσωτερική και εξωτερική ζωή μας».

Φυσικό επακόλουθο σ' ένα τέτοιο καθεστώς οι μαθητές, βιώνοντας και διδασκόμενοι την αδικία ως δικαιοσύνη, να εθίζονται στο ψέμα, θεωρώντας το ως αλήθεια, φτάνοντας ακόμα και στο σημείο να θυσιάζουν τη ζωή τους για το Μεγάλο Αδελφό που είχε θεοποιηθεί βαθιά μέσα τους από μικρή ηλικία. Η ιστορία διδασκόταν ανάλογα με τις επιθυμίες και τις ανάγκες του συστήματος. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα του συγγραφέα: «Ο Ουίνστον θυμόταν ότι τον καιρό που ήταν αυτός στο σχολείο, προς το '58, μόνο το ελικόπτερο υποτίθεται πως είχε εφεύρει το κόμμα. Δώδεκα χρόνια αργότερα όταν πήγαινε η Τζούλια στο σχολείο, υποστήριζαν πως είχαν εφεύρει και το αεροπλάνο. Υστερα από μια γενιά θα οικειοποιούνταν και την ατμομηχανή». Ο χώρος του πολιτισμού ήταν καθ' ολοκληρίαν υποταγμένος στην υπηρεσία του συστήματος. Βιβλία καταστρέφονταν, πολλά υπήρχαν σε μαύρες λίστες και η ανάγνωσή τους επέφερε μεγάλες ποινές. Ο Τύπος εμφάνιζε τα γεγονότα όπως εξυπηρετούνταν καλύτερα το σύστημα, πολλές φορές ξαναγράφοντας για το παρελθόν με πλήρη αλλοίωση της πραγματικότητας. Μια εκπαίδευση αποκλειστικά για την εξυπηρέτηση του συστήματος, χωρίς ίχνος κριτικής προσέγγισης, μπορεί να εξαπατήσει ακόμα και τον πλέον έξυπνο άνθρωπο, σε βαθμό που «να πανηγυρίζει για την ίδια του τη θανατική καταδίκη», όπως σημειώνει κάπου ένας Γάλλος κοινωνιολόγος.

Στο «1984» τα μυθιστορήματα και τα τραγούδια γράφονταν κατά παραγγελία, με τη βοήθεια μηχανών. Ο τέλειος ευνουχισμός της σκέψης και της φαντασίας, της δημιουργικότητας και της ελεύθερης έκφρασης. Η μόνη τεχνοτροπία που ήταν επιτρεπτή ήταν αυτή που επέβαλε το σύστημα. Τα μουσεία υπήρχαν για να εξυπηρετούν τις πολεμικές ανάγκες που ήταν συνεχείς, αφού ο πόλεμος ήταν η πηγή διαιώνισης του συστήματος. Ο κινηματογράφος πρόβαλλε σχεδόν πάντα πολεμικές ταινίες, μετατρέποντας τη φρίκη του πολέμου, μέσω της εικόνας, σε ιδεώδες, υμνώντας την αυτοθυσία για την πατρίδα και το Μεγάλο Αδελφό, την αναγκαιότητα της εξαφάνισης με κάθε μέσο και τρόπο του αντιπάλου, ακόμα κι αν αυτός είναι αόρατος.

Ο έλεγχος των πολιτών σήμερα δεν περιορίζεται πλέον στην πληροφόρηση, αλλά, όπως σωστά διέβλεψε ο Οργουελ, αγγίζει και τη γλώσσα. Η Νεογλώσσα, όπως με παραστατικό τρόπο περιέγραψε, στοχεύει σε ορισμένο τρόπο σκέψης των ανθρώπων, έτσι ώστε να μην απειλείται το καθεστώς.

Το σύστημα αποσκοπεί στη μη σκέψη, σύμφωνα με τον Οργουελ, μέσω της καταστροφής των λέξεων και την καθιέρωση της Νέας Ομιλίας.«Δίνουμε στη γλώσσα την τελική της μορφή, τη μορφή που θα έχει όταν κανείς δε θα μιλάει άλλη γλώσσα. Οταν τελειώσουμε, οι άνθρωποι σαν εσένα θα πρέπει να τη μάθουν απ' αρχής. Πιστεύεις, φαντάζομαι, ότι η κύρια δουλειά μας είναι να εφεύρουμε νέες λέξεις. Αλλά δε συμβαίνει καθόλου κάτι τέτοιο! Καταστρέφουμε λέξεις - εικοσάδες, εκατοντάδες κάθε μέρα. Πετσοκόβουμε τη γλώσσα ως το κόκαλο» και σε κάποιο άλλο σημείο: «Δε βλέπεις ότι ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης; Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δε θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς. Κάθε γενική έννοια που μπορεί ποτέ να εκφραστεί θα καλύπτεται με μια μόνο λέξη, που το νόημά της θα είναι αυστηρά καθορισμένο και όλες οι παραπλήσιες έννοιές της θα έχουν εκλείψει και ξεχαστεί. Η Παλαιά Ομιλία θα εκτοπιστεί μια για πάντα και θα έσπαζε και ο τελευταίος κρίκος με το παρελθόν». Και σίγουρα μια τέτοια εξέλιξη είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί. Οι άνθρωποι θα μετατραπούν σε δούλους, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι είναι ελεύθεροι. Η Νεογλώσσα βέβαια δεν έχει κάνει την εμφάνισή της, αλλά παρατηρείται η συστηματική έκπτωσή της με τον περιορισμό των λέξεων και των εννοιών, τη χρήση της αγγλικής, που αποτελεί πλέον την παγκόσμια γλώσσα. Μια κατάσταση που επιδεινώνεται από την ευρεία χρήση των Η/Υ.

Οι γλώσσες των μικρών χωρών βρίσκονται υπό διαρκή απειλή, αφού στο πλαίσιο μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας οι συναλλαγές πραγματοποιούνται στα αγγλικά. Οι «περιθωριακές» γλώσσες εκλαμβάνονται ως περιττό κόστος και πρέπει να απαλλαγούν από αυτό. Ομως ο εκφυλισμός της γλώσσας έχει και μια άλλη διάσταση. Αυτό που λέγεται επισήμως συχνά είναι το αντίθετο με αυτό που συμβαίνει. Ο συγγραφέας Γκόραν Βιντάλ, μεταφέροντας την εμπειρία του από την Ιταλία γράφει «...θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάθε Ιταλός το ξέρει αυτό από την ώρα που γεννιέται. Στην Ιταλία η γλώσσα υπάρχει μόνο για να κρύβει αυτό που σκέπτεται κανείς ή για να εμποδίζει να το καταλάβουμε. Οι Ιταλοί μιλούν ακριβώς εκείνη τη γλώσσα για την οποία γράφει ο Οργουελ. Είδε που θα ερχόταν μια μέρα που η γλώσσα θα χρησίμευε μόνο για να κρατήσει σε πειθαρχία τους εργάτες ή τους καταναλωτές, όπως θα λέγαμε σήμερα». Κλείνουμε με τη σημείωση του Herbert Marcuse«η χειραγώγηση και η διαφθορά της γλώσσας καταπνίγει τις έννοιες της κριτικής μέσα και γύρω από τη μονοδιάστατη κοινωνία», με την οποία δύσκολα μπορεί να διαφωνήσει κανείς. Αλήθεια, για όλα τα παραπάνω τι έχουν να πουν οι θιασώτες της «συμμετοχικής δημοκρατίας», του «νεοφιλελευθερισμού» και αυτοί που τους ακολουθούν για να πάρουν κάτι από τη «λάμψη» τους;