Ακόμη και όσοι δε μελέτησαν τα Λευκά, τα Πράσινα και τα άλλα πολυσέλιδα Βιβλία, εκθέσεις και ανακοινώσεις της ΕΕ για την εκπαίδευση, εύκολα μπορούν να εντοπίσουν τα βασικά γνωρίσματα της ευρωπαϊκής πολιτικής στον τομέα αυτό, από τα οδυνηρά φανερώματά της στο εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μας.

Θα πρέπει να είναι κανείς εκτός πραγματικότητας ή συνειδητός ψεύτης για να μη βλέπει ότι η εκπαίδευση γίνεται ολοένα και ακριβότερη, απλησίαστη, θα λέγαμε, για τα λαϊκά στρώματα, ότι τα σχολεία μας αντιμετωπίζουν τέτοια φτώχεια που δεν μπορούν ούτε χαρτί φωτοτυπικού να αγοράσουν, ενώ τα ανώτατα ιδρύματα αδυνατούν ακόμη και τους λογαριασμούς του ρεύματος και του νερού να εξοφλήσουν. Οχι επειδή εξαντλήθηκαν οι αντοχές της οικονομίας και λείπουν οι πόροι, αφού θα αρκούσε μια ελάχιστη αύξηση, μικρότερη από το 0,5%, στη φορολογία των υψηλών εισοδημάτων για να γίνουν θαύματα, αλλά γιατί στρατηγική επιλογή της ΕΕ είναι η εκπαίδευση να συνδεθεί με τις ανάγκες της αγοράς. Με άλλα λόγια, να παραδοθεί στο έλεος των εμπόρων της γνώσης και στα νύχια των διαφόρων επιχειρηματιών που θα αναλάβουν - με το αζημίωτο - τη χρηματοδότησή της.

Ετσι, κεντρικό σύνθημα και γενικό πρόσταγμα των Ευρωπαίων εταίρων είναι η αύξηση των ιδιωτικών δαπανών για την εκπαίδευση. Στη βάση αυτή, συντελούνται δύο παράλληλες και αλληλοεξαρτημένες διεργασίες. Από τη μια μεριά, ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα της εκπαίδευσης αναβαθμίζεται διαρκώς (με πρόσφατο κραυγαλέο παράδειγμα την απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου για την επαγγελματική ισοτιμία των πτυχίων που εμπορεύονται τα κάθε λογής ψευτο-κολέγια με εκείνα των δημόσιων πανεπιστημίων), ενώ από την άλλη τα δημόσια σχολεία και τα ανώτατα ιδρύματα εκβιάζονται να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά και ανταποδοτικά, σαν αυτοχρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις.

Ηδη, μια νέα αγοραία πραγματικότητα - και συνείδηση δυστυχώς - αρχίζει να διαμορφώνεται στην εκπαίδευσή μας. Ολόκληρα σχολικά κτίρια μετατρέπονται σε διαφημιστικές πινακίδες των χορηγών τους, όπως τα σχολεία της Δωδεκανήσου που έχουν αναλάβει την προώθηση της «Καΐρ», εταιρίες οδοντόκρεμας διδάσκουν Αγωγή Υγείας και άλλες παραγωγής προφυλακτικών Σεξουαλική Αγωγή, ενώ στελέχη του ΣΕΒ παραδίνουν στα μικρά παιδιά μαθήματα υποταγής στην καπιταλιστική αγορά. Ο ΟΣΚ ηγείται μάλιστα σ' αυτή την εκστρατεία διάδοσης του επιχειρηματικού πνεύματος, κατασκευάζοντας πρώτος τα σχολικά «Βίλατζ Σέντερ». Κτιριακά δηλαδή συγκροτήματα όπου η εκπαιδευτική λειτουργία συγκατοικεί με γκαράζ, βιβλιοπωλεία, Ιντερνετ καφέ, αίθουσες κινηματογράφου κ.ά., τα έσοδα των οποίων θα χρησιμοποιηθούν αρχικά για την απόσβεση της επένδυσης και στη συνέχεια για τη συντήρηση του σχολείου. Το παράδειγμά του δεν άργησε μάλιστα να βρει μιμητές σε κάποιους συλλόγους γονέων, που προσανατολίζονται να ανοίξουν περίπτερα, όπου θα πουλούν χειροτεχνήματα μαθητών και γονιών για να συνδράμουν το σχολείο τους.

Αποκαλυπτική για τα τραγικά αποτελέσματα του όλου εγχειρήματος είναι η πείρα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, που προηγήθηκαν στην εφαρμογή του, όπως η Ιρλανδία και η Βρετανία. Στην τελευταία εφαρμόζεται από το 1985 το πρόγραμμα «Σκέπτομαι Επιχειρηματικά». Ενα πρόγραμμα που υποχρεώνει τα σχολεία να ιδρύσουν μικρές επιχειρήσεις, από τα έσοδα των οποίων εξασφαλίζουν τα προς το ζην. Σήμερα, μετά από είκοσι περίπου χρόνια υλοποίησης του προγράμματος αυτού, το 75% των σχολείων της Βρετανίας έφτασε να λειτουργεί κάτω από άθλιες συνθήκες, ενώ ο μέσος όρος αμόρφωτων αποφοίτων στη χώρα αυτή είναι από τους υψηλότερους στην ΕΕ. Πρότυπο ασφαλώς για την εκπαιδευτική πολιτική της ΕΕ είναι, όπως σε όλους τους τομείς, οι ΗΠΑ. Ανάγεται δηλαδή σε υπόδειγμα μια χώρα που έχει αδιαμφισβήτητα το μεγαλύτερο ποσοστό αναλφαβητισμού στον αναπτυγμένο κόσμο, μια χώρα όπου σε μια από τις πιο φημισμένες πολιτείες της, στην Καλιφόρνια, το 53% των μαθητών δεν πηγαίνει καθόλου σχολείο, μια χώρα όπου τα σχολεία διαγκωνίζονται ποιο θα καταναλώσει περισσότερα μπουκάλια αναψυκτικών για να επιδείξει τα καπάκια τους στην «Κόκα-Κόλα» ή στην «Πέπσι» και να εξασφαλίσει μεγαλύτερη χρηματοδότηση και όπου η «Μόμπιλ» παραδίδει μαθήματα προστασίας του περιβάλλοντος μετά την τεράστια οικολογική καταστροφή στο θαλάσσιο περιβάλλον που προξένησε με τη διαρροή πετρελαίου από τα πετρελαιοφόρα της. Ορίστε για ποια σύγκλιση μας ομιλούν.

Η κατάσταση είναι πολύ πιο προχωρημένη στην ανώτατη εκπαίδευση, καθώς όσα αχνοφέγγουν ακόμη στις χαμηλότερες βαθμίδες είναι σε αυτήν γεγονός. Από καιρό τώρα, στα πανεπιστήμιά μας εξαπλώνεται ένα νέο φαινόμενο: Ο καθηγητής-πλασιέ. Ο καθηγητής, δηλαδή, που εγκαταλείπει την επιστήμη του και τη διδασκαλία της στους φοιτητές για να επιδοθεί στο μάρκετινγκ, στις δημόσιες σχέσεις και σε εμπορικές δοσοληψίες με επιχειρήσεις, που θα εξασφαλίσουν δόξα και χρήμα στο τμήμα του. Οταν όμως η όποια έρευνα και εργασία γίνεται από τα πανεπιστήμια, παραγγέλλεται σχεδόν αποκλειστικά από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ, δεν μπορεί παρά να προσανατολίζεται σε στόχους, ακόμη και σε αποτελέσματα υπαγορευμένα από τους χρηματοδότες της.

Ετσι, είτε πρόκειται για τα οφέλη από την ιδιωτικοποίηση των στρατηγικών τομέων της οικονομίας μας, είτε για το υγιεινό ενός νέου τσιγάρου, είτε για τις αρετές του τάδε φαρμάκου, είτε για τα πλεονεκτήματα ενός καινούριου υλικού αντισεισμικής προστασίας των κτιρίων, βρίσκεται πάντα ο ειδικός που θα βασανίσει τους αριθμούς μέχρι να τους αποσπάσει το συμπέρασμα που θα ικανοποιήσει τους πελάτες του. Γιατί το εμπορικό πανεπιστήμιο δεν μπορεί να δαγκώσει το χέρι που το ταΐζει. Στο πλαίσιο αυτό η επιστήμη και τα πανεπιστήμια χάνουν εντελώς όχι μόνο την κοινωνική τους αποστολή αλλά και αυτή ακόμη την αξιοπιστία τους και την επιστημονική τους υπόληψη, που αφιερώνεται ολοκαύτωμα στους βωμούς και στα ιερά της αγοράς.

Τα περισσότερα δε ανώτατα ιδρύματα, τα νέα δηλαδή περιφερειακά ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, ακολουθούν ένα ραγδαίο κατρακύλισμα που φτάνει μέχρι την πλήρη διάλυση και αποσύνθεση της λειτουργίας τους, γιατί ποιος λογικός επιχειρηματίας θα ανέθετε τις υποθέσεις του σε ιδρύματα που ούτε μόνιμο επιστημονικό προσωπικό, ούτε εργαστήρια, ούτε κατάλληλες υποδομές διαθέτουν... Αυτό άλλωστε σημαίνει ανταγωνιστική εκπαίδευση: Σχολεία και ιδρύματα πολλών τύπων και κατηγοριών και, πάνω απ' όλα, τραγική υποβάθμιση των περισσότερων, ώστε τα λίγα, εκείνα που προορίζονται για τη διευθυντική ελίτ της κοινωνίας μας, να ξεχωρίζουν και ανεμπόδιστα να προοδεύουν.

Το χειρότερο είναι ότι η έμμεση αυτή ιδιωτικοποίηση του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος, που περιγράψαμε, αποτελεί γενική προετοιμασία για την ολοσχερή ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης. Την πλήρη δηλαδή απελευθέρωση της εκπαιδευτικής αγοράς και την κατάργηση του «κρατικού μονοπωλίου» της δημόσιας εκπαίδευσης, με την παύση κάθε διάκρισης και προνομιακής χρηματοδότησής της έναντι της ιδιωτικής. Με άλλα λόγια, τα δημόσια σχολεία και ανώτατα ιδρύματα θα πάψουν να χρηματοδοτούνται. Θα επιδοτούνται, και μάλιστα με ελάχιστα ποσά, αφού τα πενιχρά κρατικά κονδύλια θα ισομοιράζονται μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (όπως με το σύστημα των κουπονιών που πρόσφατα πρότεινε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Γ. Παπανδρέου).

Ομως, το σοβαρότερο πρόβλημα από την ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης δεν είναι πόσα πληρώνουν οι γονείς, αλλά το ότι όσο ακριβαίνει η εκπαίδευση, τόσο φτηνότερο γίνεται το περιεχόμενό της και φτωχότερο το αντίκρισμά της για τη ζωή και το μέλλον των παιδιών. Γιατί τέτοια πολύτιμα πράγματα, όπως η μόρφωση, δεν έχουν ανταλλακτική αξία, δεν μπορεί δηλαδή να αντιμετωπίζονται ως εμπορεύματα.

Να όμως που αυτό ακριβώς, η μετατροπή της γνώσης σε εμπόρευμα, κρύβεται πίσω από όλον εκείνο το σαματά γύρω από τη σύγχρονη δήθεν αντίληψη της «διά βίου κατάρτισης, εκπαίδευσης, ή μάθησης». Γιατί η πολιτική της διά βίου κατάρτισης δεν αποτελεί συμπλήρωση της εκπαίδευσης με νέες δομές και λειτουργίες, που θα επιτρέπουν τη διαρκή μόρφωση και παρακολούθηση των εξελίξεων της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως κανείς φαντάζεται όταν ακούει τα ωραία και μεγάλα λόγια, που με έμφαση αναπαράγονται από τους ντόπιους ντελάληδες των ευρωπαϊκών οραμάτων. Αντίθετα, προϋποθέτει την υποκατάσταση της διαχρονικής γνώσης, της γνώσης των εσωτερικών σχέσεων και νόμων που διέπουν τη φυσική και κοινωνική πραγματικότητα, από γνώσεις ληξιπρόθεσμες και ρηχές, ανταλλάξιμες με μια πρόσκαιρη απασχόληση ή με μιαν εφήμερη επιτυχία στις εισαγωγικές εξετάσεις για την ανώτατη εκπαίδευση. Για παράδειγμα, στην εποχή μας, που η τεχνολογία έχει γίνει επιστήμη, πώς μπορεί ένας μαθητής των ΤΕΕ, που δεν έχει ολοκληρώσει τη βασική του εκπαίδευση και δεν έχει προλάβει να γνωρίσει και να αφομοιώσει τις βασικές αρχές της Φυσικής, της Χημείας ή των Μαθηματικών, να γίνει καλός τεχνίτης; Το μόνο που θα αποκομίσει από την εκπαίδευσή του ως, π.χ., ψυκτικού είναι η γνώση της λειτουργίας ενός σύγχρονου κλιματιστικού μηχανήματος, με αποτέλεσμα αύριο να μην μπορεί να κατανοήσει την τεχνολογία που θα ενσωματώσουν οι νέες γενιές κλιματιστικών, χωρίς να ξαναεκπαιδευτεί, και μάλιστα επί πληρωμή. Μα και στο μαθητή του Λυκείου ή του Γυμνασίου τι απομένει ως καταστάλαγμα στη σκέψη του από όλο αυτό το πέλαγος των ασυνάρτητων γνώσεων και πληροφοριών που πρέπει να αποστηθίσει;

Είναι φανερό ότι «διά βίου εκπαίδευση» σημαίνει παραμένω ισόβια αμαθής και καταδικασμένος να κυνηγώ εφ' όρου ζωής καταρτίσεις. Γι' αυτό άλλωστε και το προβαλλόμενο από την ΕΕ αξίωμα για τη βασική εκπαίδευση είναι το «μαθαίνω πώς να μαθαίνω». Εκγυμνάζομαι δηλαδή στους τρόπους με τους οποίους θα καταρτίζομαι στην υπόλοιπή μου ζωή (λίγο από ηλεκτρονικούς υπολογιστές και Ιντερνετ, λίγο από ξένες γλώσσες κλπ.), αντί να κατακτώ τη γνώση. Στο πλαίσιο αυτό, μια σειρά από νέες μαθήσεις, επιβεβλημένες μέσω της κοινοτικής χρηματοδότησης, παίρνουν σιγά σιγά τη θέση τους στο σχολικό πρόγραμμα διεκδικώντας την επίσημη ένταξή τους σε αυτό. Διάφορα σεμιναριακά προγράμματα-καταρτίσεις, για την Αγωγή του Καταναλωτή, την Αγωγή Περιβάλλοντος, την Κυκλοφοριακή Αγωγή, την Επιχειρηματικότητα, τον Εθελοντισμό κλπ. κλέβουν το χρόνο από τα μαθήματα γενικής παιδείας, στο όνομα της διαθεματικής, πολύπλευρης και σφαιρικής γνώσης, του ελκυστικού περιεχομένου τους και της εξάσκησης στις πρακτικές της διά βίου μάθησης. Πέρα όμως από την υποκατάσταση της όποιας γενικής παιδείας με μπόλικη σύγχυση και αποπροσανατολισμό, τα μαθήματα αυτά έχουν και έναν άλλο στόχο: Την καλλιέργεια της ευρωπαϊκής συνείδησης. Ετσι, στο πρόγραμμα της Αγωγής του Καταναλωτή ο μαθητής μαθαίνει να διαβάζει τις ετικέτες με τις τιμές, τα συστατικά και τις ουσίες που περιέχει κάθε προϊόν για να επιλέξει το καταλληλότερο. Οι πολυεθνικές δηλαδή μπορούν ανεμπόδιστα να μας ταΐζουν διοξίνες και «τρελό» κρέας και η ΕΕ να επιτρέπει τα μεταλλαγμένα, αφού ο Ευρωπαίος πολίτης διδάσκεται στο σχολείο πώς να προφυλάσσει την υγεία του! Στο μάθημα της Περιβαλλοντικής Αγωγής πάλι ο μαθητής μαθαίνει να μη βλάπτει το περιβάλλον, να μαζεύει τα πλαστικά και τα αλουμινένια κουτιά από τις παραλίες και να θαυμάζει τη χλωρίδα και την πανίδα του τόπου μας, την ίδια στιγμή που οι πολυεθνικές κάνουν ό,τι περνά από το χέρι τους για να τις αφανίσουν, ενώ οι κανονισμοί της ΕΕ προβλέπουν για τις επιχειρήσεις που δεν εξαντλούν το επιτρεπόμενο όριο ρύπων να μπορούν να πουλούν σε άλλες το περίσσευμα των ρύπων τους, κάτι σαν τη μεταφορά του συντελεστή δόμησης δηλαδή. Αυτό είναι η πλήρης εμπορευματοποίηση, η αποκόμιση κέρδους ακόμη και από τον αέρα που αναπνέουμε!

Από τα παραδείγματα αυτά φαντάζομαι ότι καταλάβατε τι σημαίνει Ευρωπαίος πολίτης. Είναι ο «πολιτισμένος» και μοντέρνος άνθρωπος, που, απαλλαγμένος από ...αναχρονιστικές αντιλήψεις περί κεκτημένων, δεν αγωνίζεται για πράγματα τόσο απαρχαιωμένα στον εκλεπτυσμένο κόσμο μας, όπως το δικαίωμα στην εργασία, στην περίθαλψη κλπ., και φτάνει να μη διεκδικεί ούτε καν το φυσικό δικαίωμά του στη ζωή. Μαθαίνει να σκέπτεται πριν από τους καπιταλιστές για τους καπιταλιστές, θεωρώντας ότι για όλα τα δεινά ευθύνεται ο ίδιος αποκλειστικά και όχι αυτοί που τον εκμεταλλεύονται.

Ο στόχος όλης αυτής της εκπαιδευτικής αναδόμησης ομολογείται απερίφραστα και κυνικά από την ΕΕ. Η εκπαίδευσή μας, λένε, είναι ένας από τους πλέον καθοριστικούς παράγοντες για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η ΕΕ δηλαδή βλέπει την εκπαίδευση σαν αγελάδα που θα εφοδιάζει με γάλα τις πολυεθνικές, σαν πηγή άντλησης υπερκερδών για τα μονοπώλια, μέσα από την αναπαραγωγή άβουλων, ευέλικτων και προσαρμοστικών στην ολοένα και σκληρότερη εκμετάλλευση απασχολήσιμων. Γι' αυτό άλλωστε η Στρογγυλή Τράπεζα των Ευρωπαίων Βιομηχάνων είναι αυτή που πρώτη από όλους έριξε το σύνθημα «κατάρτιση από τα σπάργανα έως τα σάβανα».

Δεν είναι να απορούμε, ούτε να θυμώνουμε λοιπόν που οι μαθητές μας γεμίζουν τους γκρίζους τοίχους των σχολείων με λέξεις και συνθήματα απόγνωσης, όπως «βαριέμαι» ή «πλήττω αφόρητα εδώ μέσα». Μια εκπαίδευση τόσο εχθρική και ξένη προς τις μορφωτικές και συναισθηματικές ανάγκες των νέων ανθρώπων πώς αλήθεια να μη γεννά την απάθεια και την αποστροφή για το σχολείο και τη μόρφωση μαζί;

Η εκπαίδευση, όμως, όπως είναι γνωστό, αποτελεί διαδικασία που δε συντελείται αποκλειστικά μέσα στο σχολείο. Δίπλα στο απωθητικό σχολείο υπάρχει το πλάνο σχολείο της νεανικής εξωσχολικής ζωής: Το σχολείο του σταρ σίστεμ, της Γιουροβίζιον, των λάιφ στάιλ περιοδικών, της φαστ φουντ διασκέδασης, των ριάλιτι, του σωρού των πολιτιστικών απόβλητων και των υποκατάστατων χαράς, που αναπαράγει μαζικά η βυθισμένη στην παρακμή εκμεταλλευτική κοινωνία μας. Και όσο η όποια μορφωτική λειτουργία του σχολείου ατονεί και ακυρώνεται, τόσο περισσότερο το κυρίαρχο σύστημα των ψεύτικων αξιών και των κακόγουστων προτύπων εισβάλλει στη συνείδηση της νεολαίας. Οταν κανείς, π.χ., δεν ασχολείται σοβαρά με το χαρακτήρα των σχολικών εκδρομών και γενικότερα με το περιεχόμενο της ψυχαγωγίας των νέων, είναι φυσικό να το καπηλεύονται τα κυκλώματα των ταξιδιωτικών πρακτορείων, των ξενοδοχειακών συγκροτημάτων, των ντίσκο, των ναρκωτικών, των κάθε λογής εμπόρων της διασκέδασης, μιας διασκέδασης-εκτόνωσης και αποχαύνωσης, ψυχικής και βιολογικής. Οταν οι μαθητές παύουν να μαθαίνουν την Ιστορία από το δάσκαλό τους - γιατί την ώρα του μαθήματος διαβάζουν για το φροντιστήριο ή έχουν στα αυτιά τους τα ακουστικά του cd player - θα τη μάθουν από την «Τροία», μέσα από τους φακούς της ιμπεριαλιστικής υποκουλτούρας, με τα σαγηνευτικά της εφέ και τη δελεαστική συνταγή της βίας και του σεξ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ένα πολυπλόκαμο και πολύ πιο διεισδυτικό δίκτυο μηχανισμών πνευματικής εκμετάλλευσης πολιορκεί τη νεολαία, μέσα και έξω από το σχολείο, που σαν το σαράκι κατατρώγει αργά και σταθερά τη συνείδησή της και την προετοιμάζει για την αυριανή ακόμη πιο ωμή και βάναυση υλική εκμετάλλευσή της.

Εμείς, όμως, που στη νεολαία βλέπουμε τη δυνατότητα μιας καλύτερης κοινωνίας, δεν μπορεί να εξακολουθούμε να μένουμε απαθείς. Αργήσαμε και είναι ανάγκη επείγουσα πολύ πιο μεθοδικά και συντονισμένα να οργανώσουμε την αντεπίθεσή μας με το πιο ισχυρό αντίδοτο στον αργό θάνατο της άδειας από νόημα ζωής: Με τις αξίες και τα ιδανικά του αγώνα για μια αντάξια του ανθρώπινου είδους ζωή. Είναι ευθύνη μας, τόσο των εκπαιδευτικών, των ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισμού, των εργαζόμενων γονιών με κάθε ευκαιρία και τρόπο να τις διαδώσουμε και να τις καλλιεργήσουμε στην ψυχή της νεολαίας.

Αναμφίβολα, η ατομική προσπάθεια του κάθε συνειδητού γονιού και εμπνευσμένου δασκάλου ή καλλιτέχνη δεν είναι αρκετή για να αναχαιτίσει τη βαρβαρική επέλαση. Αντίθετα, οι επισημάνσεις μας αυτές δείχνουν ότι χρειάζεται συλλογική πάλη, και μάλιστα πάλη που θα αντιμετωπίζει το πρόβλημα του αφανισμού της παιδείας από κοινού με το πρόβλημα της αβυσσαλέας κοινωνικής πραγματικότητας που βιώνουμε.

Αν θέλουμε οι νέοι άνθρωποι να αποκτήσουν παιδεία, μόρφωση και ουσιαστικά εφόδια για τη ζωή, θα πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο στο νου ότι τέτοια είδη δεν ευδοκιμούν στη χέρσα γη της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ο μόνος ωφέλιμος και αποτελεσματικός δρόμος για εμάς είναι η ανυπακοή, η απειθαρχία και η ρήξη με την ΕΕ, σε συνδυασμό με τον αγώνα στο εσωτερικό της χώρας για μια άλλη εκπαιδευτική και κοινωνική προοπτική:

• Για λαϊκή Παιδεία μέσα από ένα δημόσιο, δωρεάν και ενιαίο για όλους αδιάκριτα τους μαθητές δωδεκάχρονο σχολείο, γενικής μόρφωσης, που δε θα παράγει εξαρτήματα για τη μηχανή της ανταγωνιστικότητας, αλλά θα διαμορφώνει ολόπλευρα την ανθρώπινη προσωπικότητα με κρίση, συναίσθημα, συνείδηση των δικαιωμάτων της στην κοινωνία και βούληση για να τα επιβάλει
• Για λαϊκή οικονομία και λαϊκή εξουσία ταυτόχρονα, που είναι η μόνη ικανή να αναπτύξει ολόπλευρα και στο έπακρο τις παραγωγικές και πνευματικές δυνατότητες της χώρας μας, να απαλλάξει το λαό και την εργατική τάξη από τα δεσμά της υπερεκμετάλλευσης και των υλικών στερήσεων.

Στο κάτω κάτω της γραφής, η παιδεία και η κουλτούρα διασώζονται όταν διασώζονται οι άνθρωποι!