Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ χωρίς να προηγηθεί η δίκαιη και βιώσιμη επίλυση του πολιτικού προβλήματος μπορεί να εκληφθεί σαν ένα ακόμη βήμα προς τη διχοτόμηση του νησιού. Μια διχοτόμηση που ξεκίνησε με την τουρκική εισβολή και παγιώθηκε με το πέρασμα του χρόνου και την αδυναμία των ελληνικών και κυπριακών ηγεσιών να σταθούν ανυποχώρητα «όρθιες» ζητώντας την αποκατάσταση της διεθνούς νομιμότητας.

Αυτή η αδυναμία, δυστυχώς, καταγράφηκε από τις πρώτες στιγμές μετά την εισβολή. Οι ηγεσίες Ελλάδας και Κύπρου φάνηκαν ανίσχυρες να σηκώσουν το βάρος της καταστροφής. Γνώμονας των κινήσεών τους δεν ήταν η οργάνωση του αγώνα για μια δίκαιη και βιώσιμη λύση. Το σύνθημα αυτό, άλλωστε, εξαντλήθηκε σε πολιτικές ρητορείες προς το εγχώριο ακροατήριο.

Πρωταρχικό μέλημα της ελληνικής και ελληνοκυπριακής ηγεσίας μετά την τουρκική εισβολή ήταν η διαχείριση της οδυνηρής πραγματικότητας, η αποδοχή της νέας κατάστασης και, κυρίως, η εξαντλητική προσπάθεια εξευμενισμού του διεθνούς παράγοντα! Των Αγγλοαμερικανών, δηλαδή, οι οποίοι, σε τελική ανάλυση, ανέχτηκαν, αν δεν οργάνωσαν, τη δημιουργία της νέας κατάστασης στην Κύπρο, με την τουρκική εισβολή.

Καθώς το Κυπριακό δεν επιλύθηκε, παρά τα όσα υποστήριζαν οι κυβερνήσεις σε Αθήνα και Λευκωσία, με την ένταξη της (Νότιας) Κύπρου στην ΕΕ, μια «ματιά» στην Ιστορία είναι κάτι παραπάνω από χρήσιμη. Ο «Ρ» αρχίζει, λοιπόν, σήμερα τη δημοσίευση των πρακτικών μιας από τις σημαντικότερες συσκέψεις της νεοελληνικής Ιστορίας. Πρόκειται για τη σύσκεψη της 30ής του Νοέμβρη του 1974. Ο Μακάριος καθ' οδόν από το Λονδίνο προς την Κύπρο σταματά στην Αθήνα για διαβουλεύσεις με την ελληνική κυβέρνηση. Λίγες μέρες μετά, στις 7 του Δεκέμβρη, ο Μακάριος θα αναλάβει ξανά τη διακυβέρνηση της Κύπρου.

Τα πρακτικά αυτής της σύσκεψης δημοσιεύτηκαν το 1991 στη Λευκωσία από τις εκδόσεις «Μώλλυ» σε 5.000 αντίτυπα. Οπως γράφει στον πρόλογο της έκδοσης ο Σάββας Παύλου γι' αυτή τη σύσκεψη, «είναι η πρώτη φορά μετά την τουρκική εισβολή που συναντώνται οι ηγεσίες Κύπρου και Ελλάδας για να χαράξουν κοινή γραμμή (...) τα πρακτικά είναι αποκαλυπτικά. Οι στάσεις και οι γραμμές που θα εκφραστούν αργότερα πιο ολοκληρωμένες και οι αντιθέσεις που θα εκφραστούν καταγράφονται ήδη εν σπέρματι...»

ΑΠΟΡΡΗΤΟΝ

ΣΥΣΚΕΨΙΣ 30ής ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 1974 ΕΙΣ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ

Μετέσχον:

Από ελληνικής πλευράς: Ο Πρόεδρος της Κυβερνήσεως κ. Κ. Καραμανλής, ο υπουργός των Εξωτερικών κ. Δ. Μπίτσιος, ο υπουργός Εθνικής Αμύνης κ. Ευάγγελος Αβέρωφ, ο υφυπουργός των Εξωτερικών κ. Ι. Βαρβιτσιώτης, ο πρέσβυς της Ελλάδος εν Κύπρω κ. Μ. Δούντας και υπηρεσιακοί παράγοντες.

Από κυπριακής πλευράς: Η Α. Μακαριότης ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Βουλής, ο κ. Ι. Χριστοφίδης, υπουργός Εξωτερικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο κ. Ν. Κρανιδιώτης, πρέσβυς της Κύπρου εν Ελλάδι, ο κ. Α. Παπαδόπουλος, βουλευτής, ο κ. Χ. Βενιαμίν, γενικός διευθυντής του κυπριακού υπουργείου Εξωτερικών και ο κ. Σ. Κυπριανού.

- Κ. Καραμανλής: Κατ' αρχήν θέλω να εκφράσω την χαράν μου διά την παρουσίαν των εκπροσώπων της Κυπριακής Δημοκρατίας εις την σύσκεψιν ταύτην ήτις ενέχει σπουδαιοτάτην σημασίαν διά το έθνος εν γένει. Με χαροποιεί ιδιαιτέρως η παρουσία του Μακαριωτάτου ο οποίος μετά μακράν δοκιμασίαν ευρίσκεται εν τω μέσω ημών καθ' οδόν προς την Κύπρον. Σφάλματα ιδικά μας, αδιαφορία των φίλων μας και κακοήθεια των εχθρών μας ωδήγησαν εις την κρίσιμον κατάστασιν την οποίαν αντιμετωπίζομεν σήμερον εις την Κύπρον. Σφάλματα νέα δεν επιτρέπονται. Οφείλομεν να εκτιμήσωμεν την κατάστασιν και να χαράξωμεν μίαν κοινήν πολιτικήν επί τη βάσει της οποίας θα γίνη ο χειρισμός του μεγάλου αυτού εθνικού μας θέματος. Δεν επιτρέπεται πλέον διάσπασις των δυνάμεών μας. Απαιτείται ενότης και σύμπνοια, διότι άλλως θα οδηγηθώμεν εις νέας συμφοράς. Παρακαλώ πρώτον τον κ. Κληρίδην, ο οποίος ήλθεν εκ Κύπρου και έχει άμεσον γνώσιν των πραγμάτων, να προβή εις εκτίμησιν της εν τη νήσω καταστάσεως.

- Μακαριώτατος: Πριν λάβει τον λόγον ο κ. Κληρίδης, επιθυμώ να ευχαριστήσω τον Πρόεδρον της Κυβερνήσεως διά τους καλούς του λόγους και την υποδοχήν την οποίαν ως λαός και ως κυβέρνησις μου επεφυλάξατε. Θέλω κατά την σημερινήν συνεδρίαν να εκτιμήσωμεν τα γεγονότα με ρεαλισμόν και να προχωρήσωμεν εις λήψιν αποφάσεων. Δεν είμαι ενήμερος όλων των συνθηκών εν Κύπρω, αντιλαμβάνομαι όμως την κρισιμότητα της καταστάσεως και αισθάνομαι βαθύτατον πόνον διά την τραγωδίαν η οποία εξελίσσεται σήμερον εις την νήσον.

- Κληρίδης: Δεν έχω πολλά να πω. Τα περισσότερα στοιχεία είναι γνωστά εις όλους σας. Η κατάστασις έχει ως εξής: Οι Τούρκοι ελέγχουν το 40% του κυπριακού εδάφους. Το οποίον όμως αντιπροσωπεύει το 70% της κυπριακής οικονομίας. Εχομεν 170.000 πρόσφυγες. Εις το βόρειον τμήμα της νήσου έχουν παραμείνει 15.000 Ελληνες, κυρίως εις Καρπασίαν, αλλά και μερικοί γέροντες και ανάπηροι εγκλωβισμένοι αλλαχού, τους οποίους βοηθεί ο Ερυθρός Σταυρός. Η γεωργική παραγωγή των περιοχών αυτών, σημαντικόν μέρος της βιομηχανίας και των μεταλλείων ευρίσκονται εις χείρας των Τούρκων. Παρετηρήθη κίνησις των Τούρκων εκ του νοτίου τμήματος της νήσου προς βορράν. Ηδη 28.000 Τούρκοι έχουν μετακινηθεί προς βορράν. Υπό τον έλεγχον ημών μένουν μόνο 20.000 Τούρκοι και άλλες 10.000 που ευρίσκονται στην περιοχή των βάσεων. Στρατιωτικώς ευρισκόμεθα εις πλήρη αδυναμίαν να τους αντιμετωπίσωμεν. Η μαχητική διάθεσις των ιδικών μας είναι πολύ χαμηλή. Ο κυπριακός λαός διατηρεί ακόμη το ηθικόν του αναμένων την επάνοδον του Μακαριωτάτου και πιστεύων ότι τα προβλήματά του θα λυθούν αυτομάτως. Η ανεργία αυξάνει. Οικονομικώς δεν μπορούμε να αυτοσυντηρηθούμε. Προς αντιμετώπισιν των αναγκών μας χρειάζονται σοβαραί χορηγίαι από την Ελλάδα. Από πλευράς τουρκικών διαθέσεων, οι Τούρκοι δεν δέχονται καμμίαν μορφήν λύσεως η οποία να έχη το σχήμα ενιαίου κράτους. Δεν δέχονται λειτουργικήν ομοσπονδίαν και επιμένουν επί γεωγραφικής Ομοσπονδίας. Δεν αποκλείεται να δεχθούν μίαν μεγάλην περιοχήν εις τα βόρεια με άνοιγμα προς την θάλασσαν και δύο ή τρία μικρότερα καντόνια αλλαχού. Αποκλείεται να δεχθούν πολλά καντόνια ιδιαιτέρως εις τα βόρεια. Το σχέδιον Γκιουνές της Διασκέψεως της Γενεύης με τα πολλά καντόνια εις τον Νότον είναι πλέον πεπαλαιωμένον, διότι ήδη πολλοί Τούρκοι έχουν φύγει από τον Νότον και καταβάλλονται προσπάθειαι οι Τούρκοι της Λεμεσού να μεταφερθούν εις τον Βορράν. Τώρα μένουν 30.000 μόνον εις τον Νότον, 20.000 εις τας περιοχάς μας και 10.000 εις τας βάσεις. Εν τω μεταξύ γίνεται συστηματική προσπάθεια τουρκοποιήσεως των κατακτηθεισών περιοχών. Ονόματα δρόμων, καταστημάτων, σήματα κλπ. εις την Κυρήνειαν είναι όλα τουρκικά. Εις την Καρπασίαν οι Ελληνες έχουν μεγαλυτέραν ευχέρειαν. Σήμερον εις την κατεχομένην υπό των Τούρκων περιοχήν υπάρχουν μόνον 15.000 Ελληνες. Ολοι οι άλλοι έχουν φύγει και είναι πρόσφυγες. Πλην της Καρπασίας, όπου δεν ασκείται πίεσις, εις τα άλλα σημεία ασκείται συστηματική πίεσις επί των Ελλήνων διά να εξαναγκασθούν να φύγουν. Εάν αρχίσουν διαπραγματεύσεις, πιστεύω ότι είναι δυνατή η επάνοδος σημαντικού πληθυσμού των Ελλήνων προσφύγων εις τουρκοκρατούμενα εδάφη. Ούτω, εάν μετακινηθούν οι Τούρκοι εις την γραμμήν της παλαιάς οδού Λευκωσίας - Αμμοχώστου και εγκαταλείψουν τας περιοχάς δυτικώς των Πανάγρων, 150.000 Ελληνες μπορούν να επαναπατρισθούν. Επί του παρόντος όμως οι Τούρκοι δεν είναι διατεθειμένοι να επιτρέψουν την επάνοδον των προσφύγων. Το συνδυάζουν με την εξεύρεσιν βάσεως διαπραγματεύσεως, και εν τοιαύτη περιπτώσει φαίνεται ότι σταδιακώς θα επιτρέπουν την επάνοδον των προσφύγων, βάσει της προόδου των συνομιλιών.

Οσον αφορά το εσωτερικόν μέτωπον υπάρχει ύφεσις. Ολοι είναι συγκρατημένοι. Υπάρχουν όμως ακόμη εγκληματικά και ατίθασα στοιχεία τα οποία δεν αποκλείεται να δημιουργήσουν συγκρούσεις ή και να οργανώσουν δολοφονικάς αποπείρας. Υπάρχουν 20.000 όπλα στα χέρια τους. Τελευταίως παρετηρήθη ότι μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ ανέκτησαν πάλιν χρηματικήν ευχέρειαν. Τα χρήματα ταύτα δεν προέρχονται από το εσωτερικόν. Μερικοί από τα γνωστά μέλη της ΕΟΚΑ Β΄ ήλλαξαν τρόπον ζωής. Ταξιδεύουν, έχουν αγοράσει αυτοκίνητα, εκδίδουν εφημερίδας. Δεν αποκλείω το ταμείον της ΕΟΚΑ Β΄ να είναι αμερικανικής προελεύσεως. Η ΕΟΚΑ Β΄ δεν ελέγχεται σήμερον υπό ενός προσώπου. Υπάρχουν διάφοροι καπεταναίοι οι οποίοι ελέγχουν αριθμόν προσώπων.

Υπάρχουν αρχηγίσκοι στις διάφορες περιοχές, οι οποίοι δεν είναι του αυτού επιπέδου ούτε της αυτής μορφώσεως. Αυτοί επί του παρόντος δεν θα αντιδράσουν. Εάν όμως παρατηρήσουν κίνησιν εναντίον των τότε από αίσθημα αυτοαμύνης θα αντιδράσουν. Δεν γνωρίζω ποίος είναι ο σκοπός των χρηματοδοτών των. Υπάρχουν πληροφορίες διά ποσά τα οποία στέλλονται ως εμβάσματα εις πρόσωπα έχοντα επιχειρήσεις. Εν τοιούτον ποσόν απεστάλη εξ Αμερικής εις τον Χα... ο οποίος και άλλοτε εχρηματοδότει την ΕΟΚΑ.

- Χριστοφίδης: Ο Χα... είναι γνωστός πράκτωρ της CIA.

- Κληρίδης: Δεν θα αντιδράσουν εις τον Μακαριώτατον. Εάν όμως διωχθούν θα αντιδράσουν.

- Αβέρωφ: Είμαι βέβαιος ότι μερικοί θα προσκυνήσουν.

- Κληρίδης: Με ανησυχεί ιδιαιτέρως το γεγονός ότι δίδονται εις αυτούς χρήματα. Είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικόν τούτο καθώς και ο σκοπός διά τον οποίον δίδονται τα χρήματα.

- Δούντας: Είναι πράκτορες των χρηματοδοτών των. Η εντύπωσίς μου είναι ότι εφ' όσον ο χρηματοδότης των είναι αμερικανικός παράγων, ούτος το κάμνει από αντίδρασιν έναντι της πολιτικής την οποίαν ακολουθεί ο Μακαριώτατος.

- Αβέρωφ: Φρονώ ότι κάποιος προσπαθεί να διατηρή στην Κύπρο ένα αντικομμουνιστικόν δέος.

- Καραμανλής: Ποία άλλα κόμματα υπάρχουν;

- Κληρίδης: Υπάρχει το κόμμα του Λυσσαρίδη με συνθήματα «Ολοι οι πρόσφυγες στα σπίτια τους», και «Εναντίον της γεωγραφικής Ομοσπονδίας». Υπάρχει επίσης το κόμμα της Προοδευτικής, η οποία θα υποστηρίξη οπωσδήποτε την γραμμήν του Μακαριωτάτου. Η Αριστερά πιστεύει ότι πρέπει να διαπραγματευθώμεν, διότι η παράτασις της σημερινής καταστάσεως θα είναι εις βάρος μας. Η Αριστερά δέχεται καντόνια, αλλά εάν αποτύχωμεν εις την διαπραγμάτευσιν των καντονίων θα ήτο πρόθυμος να προχωρήση εις την χάραξιν άλλης γραμμής υποχωρήσεως.

- Δούντας: Η Αριστερά πιστεύει ότι εάν αποτύχωμεν εις την λύσιν των πολλών καντονίων θα έπρεπε να δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδίαν με δύο περιοχάς έστω και αν πολλοί πρόσφυγες έμεναν έξω.

- Κληρίδης: Ο κ. Ζιαρτίδης είναι υπέρ αυτής της απόψεως. Ο κ. Παπαϊωάννου όμως και ο κ. Φάντης υποστηρίζουν την υπ' όψιν ότι εάν οι Τούρκοι δεν δεχθούν λύσιν πολλών καντονίων τότε θα πρέπει να σκεφθώμεν εκ νέου. Αυτοί πιστεύουν στην εγγύησιν των δύο υπερδυνάμεων. Οσον αφορά την έκτασιν των καντονίων, υπολογίζουν αυτήν βάσει της αναλογίας του πληθυσμού. Οσον αφορά τους Τούρκους όμως, αντιλαμβάνομαι ότι αυτοί δεν είναι διατεθειμένοι να πέσουν κάτω του 25%.

- Χριστοφίδης: Τι είναι η έκτασις που κατέχουν τώρα;

- Κληρίδης: Εάν αφήσουν την Καρπασίαν και του Μόρφου, τότε μένει έκτασις 25%. Ο Ντενκτάς είπε ότι θα μπορούσαν να συζητήσουν επί εκτάσεως 25%. Εάν δεχθώμεν ότι 10% του πληθυσμού της περιοχής αυτής (δηλ. του 25%) θα επιστρέψουν εις τας εστίας των, τότε περίπου 50.000 Ελληνες θα επιστρέψουν.

- Παπαδόπουλος: Οι μεγαλύτεροι ελληνικοί πληθυσμοί είναι στον Καραβό, στη Λόπηθο και στην Κυρήνεια. Αυτά τα διεκδικούν οι Τούρκοι και δεν πρόκειται να δεχθούν εγκατάστασιν Ελλήνων εις αυτά. Τους Ελληνας που θα επιστρέψουν θα τους εγκαταστήσουν αλλού, και είναι φυσικόν εν πάση περιπτώσει αντί να εγκατασταθούν εις άλλα μέρη από τις εστίες των να προτιμήσουν να μείνουν ως πρόσφυγες εις τον Νότον. Διότι οι Τούρκοι ομιλούν περί επιστροφής εις την περιοχήν και όχι στα σπίτια των.

- Μακαριώτατος: Οσα ελέχθησαν ήσαν λίαν διαφωτιστικά. Μεταβαίνων εις Κύπρον θα καταβάλω κάθε προσπάθειαν δημιουργίας κλίματος κατευνασμού. Ουδείς θα διωχθή. Δεν επιθυμώ δίκας. Θα επιδείξω πνεύμα καλής θελήσεως. Εν πάση περιπτώσει δεν ανησυχώ ιδιαιτέρως διά την εσωτερικήν κατάστασιν. Θα δοκιμάσω βαθυτάτην θλίψιν εάν, παρά τα διαδραματισθέντα, ημείς εξακολουθήσωμεν να έχωμεν διχονοίας και διενέξεις. Εις την Κύπρον θα προσπαθήσω να έχω συναντήσεις με μερικούς από τους αντιτιθεμένους, με την ελπίδα να επιτύχω ενότητα. Η ΕΟΚΑ Β΄ προ του πραξικοπήματος εβοηθείτο από την ηγεσίαν της Εθνικής Φρουράς και μερίδα του δικτατορικού καθεστώτος. Παρά την υποστήριξιν αυτήν, εν τούτοις, η ΕΟΚΑ Β΄ ευρίσκετο υπό διάλυσιν. Την τελευταίαν προ του πραξικοπήματος εβδομάδα είχαν γίνει πολλές συλλήψεις από πληροφορίας των ιδικών των στελεχών. Και τούτο παρά την υποστήριξιν την οποίαν είχαν. Αρκεί να αναφέρω ότι επέλεγον τα στελέχη των μέσα από τα στρατόπεδα και ωπλίζοντο από τους Ελληνας αξιωματικούς. Ελπίζω με την πολιτικήν υφέσεως και ειρηνεύσεως να επιτύχω. Εάν όμως, ούτοι συνεχίσουν τότε θα λάβω μέτρα. Τα μέτρα θα είναι διά το μέλλον όχι διά το παρελθόν. Δεν έχω μεγάλας ανησυχίας. Ποιοι όμως είναι οι σκοποί των; Ισως το πρόσχημα ότι πρέπει να κρατήσουν τον οπλισμόν των διά να κάνουν ανταρτοπόλεμον. Τούτο θα είναι καταστρεπτικόν. Οι Τούρκοι δεν είναι Αγγλοι, θα λάβουν μέτρα εξοντωτικά εναντίον μας. Είναι όμως δυνατόν να έχωμεν πληροφορίας και περί της χρηματοδοτήσεώς των. Εις το παρελθόν έπαιρναν χρήματα και από την Ελλάδα και από το εξωτερικόν. Ισως σκοπός των χρηματοδοτών των είναι να υπάρχη ανωμαλία εν Κύπρω. Ισως για μερικούς από τα στελέχη της ΕΟΚΑ Β΄ η ανταρτική δράσις να έχη αποβεί βιοποριστικόν επάγγελμα. Οπωσδήποτε δεν είναι μεγάλαι αι ανησυχίαι μου διά το εσωτερικόν πρόβλημα.

- Καραμανλής: Ποίοι είναι οι αριθμοί;

- Μακαριώτατος: Εχουν περισσότερα όπλα απ' όσοι είναι οι ίδιοι. Πάντως είναι λίγοι.

- Παπαδόπουλος: Δεν υπερβαίνουν τους 300.

- Αβέρωφ: Και αυτοί εάν έχουν ασφάλειαν δεν θα κινηθούν.

- Μακαριώτατος: Δυστυχώς και οι λεγόμενοι ημέτεροι έχουν αρκετά όπλα και ισχυρίζονται ότι τα έχουν διά άμυναν. Αλλά και οι άλλοι ισχυρίζονται το αυτό. Εγώ θα προβώ εις γενικόν αφοπλισμόν και θα είμαι αυστηρότατος ακόμη και διά τους ημετέρους. Δυστυχώς όταν έγινεν η εισβολή τα όπλα ήσαν εις χείρας της ΕΟΚΑ και όχι εκείνων οι οποίοι θα επολέμουν τους εισβολείς. Αυτά διά το εσωτερικόν μέτωπον. Οσον αφορά το πολιτικόν θέμα, είμεθα υποχρεωμένοι να αρχίσωμεν από μίαν πραγματικότητα την οποίαν δεν δυνάμεθα να παραγνωρίσωμεν. Οι Τούρκοι κατέχουν το 40% της νήσου. Δεν μπορούμε να τους εκδιώξωμεν διά των όπλων. Δεν συμμερίζομαι μερικάς απόψεις αι οποίαι εκφράζονται εν Ελλάδι και εν Κύπρω, ότι δηλαδή η Ελλάς θα ηδύνατο ίσως αργότερον διά πολέμου να εκδιώξη εκ της Κύπρου τους Τούρκους.

- Καραμανλής: Εάν υπήρχε δυνατότης θα το επεδιώκαμεν. Αλλά δυστυχώς είναι απραγματοποίητον λόγω των γεωγραφικών δεδομένων. Σας αποκαλύπτω ότι εις τας 14 Αυγούστου απεφασίσαμεν την κήρυξιν του πολέμου κατά της Τουρκίας και ανεθέσαμεν εις το Επιτελείον την πραγματοποίησιν του εγχειρήματος. Κατόπιν όμως των συστάσεων του Επιτελείου εις τας 21 Αυγούστου το σχέδιον εματαιώθη.

- Αβέρωφ: Εις τας 14 Αυγούστου ο Πρόεδρος έλαβε την απόφασιν. Εγώ διεφώνησα. Ο Πρόεδρος επέμεινε να στείλωμεν μίαν μεραρχίαν εις την Κύπρον. Εζητήσαμεν από τους Αγγλους αεροπορικήν κάλυψιν. Οι Αγγλοι απέρριψαν το αίτημά μας. Κατόπιν τούτου ο Πρόεδρος εισηγήθη να επιβώμεν εκείνος (ο κ. Καραμανλής) και εγώ της νηοπομπής και να πάμε στην Κύπρο. Βέβαιοι ότι οι Τούρκοι δεν θα μας εβομβάρδιζαν εφ' όσον θα εκάναμεν γνωστόν ότι ο κ. Καραμανλής θα επέβαινε της νηοπομπής. Τελικώς όμως επείσθημεν περί του ματαίου της επιχειρήσεως.

- Μακαριώτατος: Τίθεται λοιπόν σήμερον το ερώτημα: Να δεχθώμεν γεωγραφικήν Ομοσπονδία; Και ποίον ποσοστόν μπορούμε να επιτύχωμεν; Εάν οι Τούρκοι πρόκειται να μας επιστρέψουν μόνον το 10% των όσων κατέλαβον και ημείς να υπογράψωμεν, τότε είναι προτιμότερον να έχουν το 40% χωρίς να υπογράψωμεν. Το να δεχθώμεν κατ' αρχήν την Ομοσπονδίαν και να αρχίσωμεν το παζάρι διά την έκτασιν, τούτο είναι κακή πολιτική. Αφ' ης στιγμής δεχθώμεν την αρχήν της γεωγραφικής Ομοσπονδίας αποδυναμούται η θέσις μας ως κράτους. Ηδη σήμερον μας αποκαλούν Ελληνοκυπριακήν διοίκησιν και όχι κράτος. Η τακτική των Τούρκων είναι: Δεχθήτε την αρχήν της γεωγραφικής Ομοσπονδίας και εν συνεχεία συζητούμεν την έκτασιν και μετά διαπραγματευόμεθα τον αριθμόν του πληθυσμού εκάστης εκτάσεως. Επί εξ περίπου χρόνια εσυζητούσαμεν το σχέδιον της Τουρκικής Ομοσπονδίας. Πολλοί μας κατηγορούν ότι τόσα χρόνια εσυζητούσαμεν το σχέδιον χωρίς να υπογράψωμεν, ενώ πολλές φορές είχαν πλησιάσει πολύ οι απόψεις μας. Αλλά πώς μπορούσαμε να υπογράψωμεν όταν η Χούντα και όλοι οι Ελληνες αξιωματικοί της Εθνικής Φρουράς υπέσκαπταν τας συμφωνίας, έβαλλον κατά των συνομιλιών και με υπενόμευον; Εάν υπέγραφα θα έκαμναν ενωρίτερον το πραξικόπημα.

- Καραμανλής: Επί Παπαδοπούλου δεν νομίζω ότι θα εγίνετο αυτό.

- Μακαριώτατος: Ναι, αλλά η πρόοδος εις τας μετά των Τουρκοκυπρίων διαπραγματεύσεις έγινεν αργότερα ότε και επλησιάσαμε πολύ εις τας απόψεις μας. Επί Ιωαννίδη όμως η στάσις της Εθνικής Φρουράς ήτο σαφώς εναντίον των συνομιλιών και εναντίον οιασδήποτε συμφωνίας. Δεν υποψιαζόμην το πραξικόπημα. Είχομεν άνεσιν να συζητώμεν και ίσως να επετυγχάναμεν περισσότερα. Με το πραξικόπημα όμως μπήκαμε σε τραγική περίοδο. Το πρώτον κεφάλαιον της θλιβερής αυτής ιστορίας το έγραψεν ο Γρίβας. Αλλά ποτέ δεν μπορούσε να γίνει πραξικόπημα χωρίς την βοήθειαν της ελληνικής κυβερνήσεως. Και πάλιν το πραξικόπημα θα απετύγχανε εάν δεν διέθεταν τεθωρακισμένα. Επίστευα ότι μάλλον θα με εδολοφόνουν παρά να κάνουν πραξικόπημα, του οποίου προφανώς δεν εσκέφθησαν τας συνεπείας. Σπανίως τόσον ολίγοι άνθρωποι έχουν κάμει τόσον μεγάλο κακό. Το πραξικόπημα άνοιξε τις πόρτες να μπουν στην Κύπρο οι Τούρκοι. Αυτά αποτελούν πλέον ιστορίαν. Τώρα πρέπει να δούμε τι μπορούμε να περισώσουμε. Πιθανώς θα έπρεπε να συζητήσωμεν επί τριών υπαλλακτικών σχεδίων:

1) Το σχέδιον της λειτουργικής Ομοσπονδίας. Ισως οι Τούρκοι το εδέχοντο εις το παρελθόν, δεν το δέχονται όμως σήμερον. Διά να φύγουν τα τουρκικά στρατεύματα πρέπει προφανώς να επιτύχουν κάτι περισσότερον.

2) Το σχέδιον των πολλών καντονίων έχει τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του. Τα πολλά καντόνια έχουν το πλεονέκτημα ότι η κεντρική κυβέρνησις θα είναι ισχυρωτέρα. Ποία όμως θα είναι η έκτασίς των; Εάν μας έλεγαν οι Τούρκοι ποία θα είναι η έκτασίς των, τότε θα ήτο ευχερέστερον να αποφασίσωμεν. Δεν μπορούμε όμως να θυσιάσωμεν την αρχήν του ενιαίου κράτους πριν γνωρίσωμεν τας απαιτήσεις των Τούρκων.

3) Το σχέδιον του ενός καντονίου, του οποίου ο πληθυσμός θα είναι ανάλογος προς την πληθυσμιακήν αναλογίαν των Τουρκοκυπρίων, αποκλείει προφανώς την επιστροφήν των προσφύγων οι οποίοι κατάγονται από την περιοχήν εκείνην. Αρα το εν καντόνιον πρέπει να λησμονηθή.

- Μπίτσιος: Ποίον είναι το μειονέκτημα. Εφ' όσον η έκτασίς του θα είναι αντίστοιχος προς την πληθυσμιακήν αναλογίαν των;

- Μακαριώτατος: Δεν θα πάνε οι Ελληνες που κατάγονται από την περιοχήν εκείνην στα σπίτια τους εφ' όσον θα γίνει αμιγώς τουρκική περιοχή. Είμαι βέβαιος ότι δεν σκέπτονται την τουρκοποίησιν του 40%. Δεν επιστρέφουν όμως αμέσως το πλεονάζον του πραγματικού σχεδίου των διά λόγους διαπραγματευτικούς. Θα ήτο ευχής έργον να επιστραφή η επί πλέον περιοχή χωρίς δεσμεύσεις και ανταλλάγματα εκ μέρους ημών. Ο Κίσσινγκερ ήλπιζε εις ωρισμένας παραχωρήσεις άνευ ανταλλαγμάτων. Αλλά αι παραχωρήσεις αύται δεν ήσαν σοβαραί. Το γεγονός ότι σήμερον δεν υπάρχει τουρκική κυβέρνησις είναι και αυτό εις βάρος μας. Δυστυχώς δύο φορές εδοκίμασεν ο Κίσσινγκερ να πάει στην Τουρκία, αλλά δεν υπήρχε κυβέρνησις. Τώρα μου είπε ότι σκέπτεται να πάει στην Τουρκία προ της 10ης Δεκεμβρίου, αλλά νομίζω και πάλιν δεν θα πραγματοποιηθή το ταξίδι του. Φοβούμαι ότι μόνοι μας, ως Ελληνες Κύπριοι, να διαπραγματευθώμεν, χωρίς να μας βοηθούν άλλοι, και δη ο Κίσσινγκερ, δεν θα επιτύχωμεν. Ισως μόνον διά της μεσολαβήσεως του αμερικανικού παράγοντος, και μάλιστα του Κίσσινγκερ, θα έπρεπε να προχωρήσωμεν εις διαπραγματεύσεις. Διότι τότε θα είχομεν ενώπιόν μας ολοκληρωμένας τας τουρκικάς προτάσεις, και τότε θα μπορούσαμεν να δεχθώμεν ή να μην δεχθώμεν ένα ωρισμένον σχέδιον. Τούτο βέβαια αποτελεί την στρατηγικήν μας. Ανεξαρτήτως όμως τούτων, πώς θα μπορούσαμε τώρα, τόσον προώρως, να δεχθώμεν κάτι το οποίον είναι ολιγώτερον της αποφάσεως της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών, έστω και αν γνωρίζωμεν την σημασίαν των αποφάσεων αυτών.

Το δίλημμα που είχε τεθεί με την τουρκική εισβολή πρόβαλλε κυνικά στο τραπέζι των διαβουλεύσεων Αθήνας και Λευκωσίας. Οι ηγεσίες συνειδητοποιούν ότι αυτό που οι Τούρκοι πήραν με τα όπλα δεν ήταν δυνατό να το πάρουν πίσω. Παρ' όλα αυτά, μοιάζουν να καλλιεργούν ψευδαισθήσεις για τη βοήθεια του ...Κίσινγκερ! Ψευδαισθήσεις απαραίτητες για το εγχώριο κοινό.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ