Η φράση «Πολιτιστική Ολυμπιάδα» έγινε από πολύ νωρίς ένα από τα πολλά «σύντομα ανέκδοτα» των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας που θα ακολουθούσαν. Παρουσιαζόμενος το 2001, από την τότε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, ως ένα πρόγραμμα πολιτιστικών εκδηλώσεων που θα συνόδευαν το διάστημα μεταξύ δύο διοργανώσεων Ολυμπιακών Αγώνων, ο θεσμός πλέον - αφού η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή το «υιοθέτησε» - όποτε τα «κατάφερνε» να λειτουργήσει, το έκανε ικανοποιώντας τα εξαρχής αντιδραστικά ιδεολογικά χαρακτηριστικά του.

Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι και η σημαντικότερη πλευρά της υπόθεσης, αφού αυτά ήταν που προσδιόρισαν τη συνέχεια σε ό,τι αφορά στο πρόγραμμα των εκδηλώσεων και τα «παρελκόμενά» του, όπως οι αλλεπάλληλες παραιτήσεις των προέδρων του φορέα διοργάνωσης της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας που έστησε το ΥΠΠΟ, όπως θα δούμε παρακάτω. Ετσι, οι αρχές της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας όπως τις παρουσίασε το 2001 ο τότε υπουργός Πολιτισμού Ευ. Βενιζέλος αντανακλούν τις αισθητικές «αξίες» του κεφαλαίου και τον κοσμοπολιτισμό του που σε πολιτικό επίπεδο εκφράστηκαν με τον όρο «κοινωνική συνοχή», δηλαδή ταξική «ειρήνη».

Στην περίπτωση της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, το κεφάλαιο εκπροσωπείται από τις πολυεθνικές - χορηγούς της ΔΟΕ και η ΔΟΕ με τη σειρά της «μπλέχτηκε» στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα, μέσω του «Αθήνα 2004» και των περίφημων «μνημονίων συνεργασίας», που υπέγραφε συνεχώς με τα υπουργεία. Το 2000 και επί υπουργίας Πάγκαλου στο ΥΠΠΟ, με αφορμή την υπογραφή του «μνημονίου», ο «Ρ» έγραφε πως «ουσιαστικά, ξεκαθαρίστηκε αυτό που η ΔΟΕ έθετε εξαρχής στην ελληνική κυβέρνηση, στα επιχειρηματικά συμφέροντα που αυτή θέλει να εξυπηρετήσει με το "κελεπούρι" της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και στους "λεονταρισμούς" του υπουργού Πολιτισμού: ότι αυτή και οι πολυεθνικές που εκπροσωπεί είναι τα αφεντικά της Ολυμπιάδας και της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και οποιασδήποτε διοργάνωσης που εμπεριέχει τη λέξη "Ολυμπιάδα", "ολυμπιακό", τα παράγωγά τους και το σύμβολο των Ολυμπιακών Αγώνων». Αλλωστε, η ΔΟΕ, μέσω του «Αθήνα 2004», είχε ξεκαθαρίσει ότι «αν δεν εγκρίνει το περιεχόμενο των εκδηλώσεων, τότε δεν μπορεί να γίνει Πολιτιστική Ολυμπιάδα». Κάτι που εκφράστηκε και στο καταστατικό της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας που προβλέπει πως οι προτάσεις του «Αθήνα 2004» θα εξετάζονται κατά προτεραιότητα.

Η κατάσταση αυτή, που μόνο συνοπτικά μπορεί να παρουσιαστεί εδώ, οδήγησε, μέσα σε 14 μήνες από τη σύσταση της Ανώνυμης Εταιρίας που σύστησε το ΥΠΠΟ σαν φορέα διαχείρισης της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας και με την εναλλαγή δύο υπουργών, στην παραίτηση δύο προέδρων της: Του σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη αρχικά («δεν μπορώ να λειτουργήσω δημιουργικά μέσα στο γραφειοκρατικό κλοιό ενός ανομοιογενούς και δυσκίνητου οργανισμού» έγραφε στην επιστολή παραίτησης προς τον Θ. Πάγκαλο) και του ποιητή Τίτου Πατρίκιου, ο οποίος, επισήμως, ήθελε να ασχοληθεί με το έργο του. Ο επόμενος πρόεδρος, ο Ευγένιος Γιαννακόπουλος (επί προεδρίας του έγιναν οι... «άθλοι» στη Μόσχα), παραιτήθηκε μετά τις πρόσφατες εκλογές.

Ολα αυτά τα χρόνια, ο ελληνικός λαός δεν πήρε χαμπάρι για την Πολιτιστική Ολυμπιάδα και το... «Για έναν πολιτισμό των Πολιτισμών» που ήταν το κεντρικό της σύνθημα. Αντίθετα, όπως είθισται σε αυτές τις περιπτώσεις, κλήθηκε να πληρώσει ακριβά τις αισθητικές «αναζητήσεις» του κεφαλαίου.

Ο αρχικός προϋπολογισμός του προγράμματος ήταν 40 δισεκατομμύρια δραχμές. Εκτοτε τα ποσά «ανεβοκατεβαίνουν». Πέρυσι, στον απολογισμό διετίας του προγράμματος που έκανε ο Ευ. Βενιζέλος στο Μέγαρο Μουσικής αναφέρθηκε το ποσό των 105 εκατομμυρίων ευρώ (35,8 δισ. δραχμές). Πριν λίγους μήνες, ο Σταμάτης Μαύρος πρόεδρος του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού (ΟΠΕΠ, όπως μετονομάστηκε η Ανώνυμη Εταιρία που διοργανώνει την Πολιτιστική Ολυμπιάδα), σε ενημέρωση για την πορεία του θεσμού σε ξένους δημοσιογράφους είπε ότι το συνολικό κόστος αναμένεται να αγγίξει τα 150 εκατομμύρια ευρώ (51,1 δισ. δραχμές).

Τα χρήματα όμως δε θα ήταν πρόβλημα αν πραγματικά η Πολιτιστική Ολυμπιάδα αφορούσε στην ουσιαστική προβολή της λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς και σύγχρονης δημιουργίας. Ομως, μόνο αυτά δεν αφορούσε. Στη χθεσινή του ομιλία στο Ζάππειο στο πλαίσιο της παρουσίασης της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, ο Στ. Μαύρος είπε, μεταξύ άλλων, ότι «βασικό μας έργο» ήταν «η παραγωγή πολυπολιτισμικών γεγονότων που θα δημιουργήσουν μια σταθερή βάση για τη λεγόμενη ουμανιστική παγκοσμιοποίηση». Οσο για το συνολικότερο «στόχο» του ΟΠΕΠ είπε ότι «θα θέλαμε να αλλάξουμε την αντίληψη για τον πολιτισμό. Δε θεωρούμε ότι ο πολιτισμός είναι για τους λίγους. Αντίθετα, υποστηρίζουμε την ιδέα ότι ο Πολιτισμός είναι για όλους όσοι επιθυμούν να αποτελούν μέρος του και να συνεισφέρουν στην εξέλιξή του. Μια εξέλιξη που θα βρίσκεται σε συμφωνία με τις τωρινές ανάγκες και προσδοκίες της κοινωνίας μας και όχι με κάποιο λαμπρό παρελθόν ή με ένα αβέβαιο μέλλον».

Με διάφορες παραλλαγές τα λόγια αυτά επαναλαμβάνονται από την πολιτική ηγεσία του ΥΠΠΟ ακόμη από το 2000. Η πραγματικότητα όμως είναι εντελώς διαφορετική. Αυτό που τελικά προέκυψε ως Πολιτιστική Ολυμπιάδα είναι το εξής: Καταρχήν απαξιώθηκε το εγχώριο καλλιτεχνικό δυναμικό και οι φορείς του, οι οποίοι δεν κλήθηκαν να συν-δημιουργήσουν, όπως λογικά θα έπρεπε, το πρόγραμμα μιας τέτοιας διοργάνωσης. Αντίθετα, «υιοθετήθηκαν» και τέθηκαν υπό την αιγίδα της ΠΟ σχεδόν όλες οι κεντρικές εκδηλώσεις και φεστιβάλ Δήμων, παραστάσεις και εκδηλώσεις στο Ηρώδειο που θα γίνονταν έτσι κι αλλιώς, μέχρι και παραστάσεις «κακού μπουλουκιού» όπως του Μάρκου Σεφερλή! Ακόμη και το διεθνές φεστιβάλ μουσικής «Womad» και η συμμετοχή της Ελλάδας ως τιμώμενης χώρας στην έκθεση βιβλίου της Φρανκφούρτης το 2001 «βαφτίστηκαν» εκδηλώσεις της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας!

Σύμφωνα με περσινά στοιχεία, για τη διετία 2003-2004 προγραμματίζονταν 45 εκδηλώσεις προϋπολογισμού 42 εκατ. ευρώ. Για τη διαφήμιση του θεσμού στο εξωτερικό θα δαπανούνταν 8,8 εκατ. ευρώ, ενώ το σύνολο της διαφημιστικής «πίτας» είναι 9,7 εκατ. ευρώ. Την προηγούμενη διετία (2001 - 2002) υλοποιήθηκαν 48 προγράμματα με κόστος 23 εκατ. ευρώ που παρακολουθήθηκαν από 600.000 θεατές. Ωστόσο, η πλειοψηφία των «προγραμμάτων» είναι συμμετοχές της Ελλάδας σε διεθνείς εκθέσεις, κάποιες εγχώριες περιοδικές εκθέσεις, ημερίδες και συνέδρια.

Στο θέατρο, στη μουσική, στο χορό, δεν κινητοποιείται το εγχώριο δυναμικό, αλλά το ξένο. Ετσι, στο χορό περιλήφθηκε ο διεθνής χορευτικός διαγωνισμός της Βασιλικής Ακαδημίας Χορού του Λονδίνου που θα γίνει στην Ελλάδα και παραστάσεις του Ολλανδικού Χορευτικού Θεάτρου και του «Αμέρικαν Μπάλετ Θίατερ». Στο τελευταίο μόνον (αμερικανικό μπαλέτο) τα προσχήματα «έσωσε» η συνεργασία του Κώστα Γαβρά.

Η λογοτεχνία εξαντλήθηκε σε επετειακά αφιερώματα για θανάτους και γεννήσεις λογοτεχνών, τα οποία επίσης έγιναν σε έναν κλειστό κύκλο ειδικών. Εξάλλου, μόνο σαν απλός εντυπωσιασμός «κομμένος και ραμμένος» στο αντιδραστικό ιδεολογικό πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας μπορεί να θεωρηθεί «το πρώτο "οικουμενικό μυθιστόρημα" στον κόσμο» ή αγγλοπρεπώς «Global novel». Μια πρόταση των εκδόσεων «Καστανιώτη» στην Πολιτιστική Ολυμπιάδα που έγινε αποδεκτή, για συγγραφή ενός μυθιστορήματος από 14 συγγραφείς από όλον τον κόσμο, μεταξύ των οποίων τρεις Ελληνες.

Ο «μικρομεγαλισμός» της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας εκφράστηκε με «ηχηρές» εκδηλώσεις όπως η ανεκδιήγητη δική της παραγωγή «Αθλοι του Ηρακλή» στη Μόσχα πέρυσι, η οποία ήταν και το «Βατερλό» του θεσμού. Αλλά και η συναυλία του Βαγγέλη Παπαθανασίου στον αρχαιολογικό χώρο του Ολυμπιείου στην Αθήνα που μετέτρεψε το μνημείο σε «σκηνικό» για τα λέιζερ, ξεσηκώνοντας και την οργή των αρχαιολόγων. Το ότι υπήρχαν μεμονωμένες ποιοτικές περιπτώσεις, όπως η συναυλία του Φίλιπ Γκλας και του Ροντρίγκο Λεάο των «Μαντρεντέους» δεν μπορούν να αλλάξουν τη συνολική εικόνα του θεσμού.

Σε μια προσπάθεια να επιδείξει τον αστικό της «ανθρωπισμό» η προηγούμενη κυβέρνηση συνεργάστηκε μέσω Πολιτιστικής Ολυμπιάδας με την UNICEF για τον εμβολιασμό παιδιών του τρίτου κόσμου. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού, Ευ. Βενιζέλος, είχε χαρακτηρίσει την κίνηση ως «πολιτισμό της επιβίωσης». Χωρίς φυσικά να πει ποιος απειλεί την επιβίωση του ανθρώπου στον πλανήτη...