Πρόσφατα δόθηκε στη δημοσιότητα έρευνα για τη φτώχεια, τον αποκλεισμό και τις κοινωνικές ανισότητες, η οποία πραγματοποιήθηκε από κοινού με το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, και την Εθνική Στατιστική Υπηρεσία. Οπως ήδη γράφτηκε στο «Ρ», τουλάχιστον το 22,5% των ελληνικών νοικοκυριών, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Φτωχό, σύμφωνα πάντα με τα μέτρα της «Γιουροστάτ», θεωρείται το άτομο που μένει μόνο του και έχει ετήσιο εισόδημα λιγότερο από 4.800 ευρώ, ενώ για τετραμελή οικογένεια το ετήσιο όριο φτώχειας προσδιορίζεται στα 10.800 ευρώ (!!!). Φτωχοί, βεβαίως, σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες είναι πολύ μεγαλύτερο τμήμα των λαϊκών στρωμάτων.

Ανάμεσα στα συμπεράσματα της έρευνας είναι ότι το 40% των φτωχών νοικοκυριών δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις δαπάνες για ικανοποιητική θέρμανση της κατοικίας του (και πού είμαστε ακόμα με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου!) Ακόμα, το 66,4% των φτωχών νοικοκυριών δεν μπορεί να αντιμετωπίσει έκτακτες αλλά αναγκαίες δαπάνες, το 79,8% δεν έχουν καν τη δυνατότητα να πληρώσουν μια βδομάδα διακοπές και το 32% δεν έχει τη δυνατότητα να τρέφεται κάθε δεύτερη μέρα με κοτόπουλο, ψάρι, λαχανικά.

Οπως επισημάνθηκε στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων της «έρευνας εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών», το 28% των ηλικιωμένων διατρέχει κίνδυνο να βρεθεί κάτω από το όριο φτώχειας, ενώ το ποσοστό αυτό αυξάνεται για τις ηλικιωμένες γυναίκες. Είναι γνωστό ότι οι ηλικιωμένες είναι οι «φτωχές των φτωχών». Γι' αυτό εμείς σήμερα θα αναφερθούμε, με αφορμή την πρόσφατη έρευνα, σε άλλες έρευνες που αφορούν στη φτώχεια της γυναίκας στην τρίτη και ιδιαίτερα στην τέταρτη ηλικία...

Περιθωριοποίηση, απομόνωση, αδράνεια, είναι μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ηλικιωμένη γυναίκα στην Ελλάδα, ενώ σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες αυξάνεται το ποσοστό αυτών που ζουν μόνες. Δεν έχουν άμεση, δική τους σύνταξη, έχουν λιγότερα οικονομικά μέσα και όταν έχουν δική τους σύνταξη είναι χαμηλή. Είναι ακόμα αναλφάβητες, σε σημαντικά μεγαλύτερα ποσοστά από τον άντρα, συχνότερα χήρες και καθώς είναι αβοήθητες από το κράτος εξαρτώνται πολύ συχνά για την επιβίωσή τους από τα μέλη της οικογένειάς τους.

Μιλάμε για την ηλικιωμένη γυναίκα που ήταν άλλοτε η νέα γυναίκα των δεκαετιών του '30 και του '40. Τότε που ελάχιστες γυναίκες μπορούσαν να μορφωθούν και όσες εργάζονταν δούλευαν συνήθως στα λεγόμενα «γυναικεία επαγγέλματα»: Μοδίστρες, υφάντριες, κομμώτριες... Οι αγράμματες Ελληνίδες ηλικίας 65 χρόνων και άνω πλησιάζουν το 85%. Ομως, όπως επισημαίνει η κοινωνιολόγος, ερευνήτρια του ΕΚΚΕ Αφροδίτη Τεπέρογλου έχει διαπιστωθεί ότι το αναλφάβητο άτομο που είναι ηλικιωμένο είναι κοινωνικά ευάλωτο και σε πολλές περιπτώσεις γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης και εξάρτησης... Πολλοί από τους ηλικιωμένους - ες δεν είναι σε θέση να γράψουν ή να διαβάσουν ένα γράμμα ή να διαβάσουν οδηγίες πάνω σε μια φιάλη φαρμάκου. «Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε, λέει, ότι υπάρχει συσχετισμός μεταξύ της χαμηλής εκπαίδευσης από τη μια πλευρά και της δεινής οικονομικής κατάστασης από την άλλη. Χαμηλός μισθός - αν η γυναίκα είχε εργαστεί - και χαμηλή σύνταξη. Το μοντέλο με το οποίο γαλουχήθηκε η σημερινή ηλικιωμένη γυναίκα ανταποκρίνεται στην τυπική γυναικεία εικόνα, που είναι στενά συνυφασμένη με την υποχρέωση της γυναίκας για συνεχή προσφορά στα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας. Η ανεπαρκής υποδομή στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής (έλλειψη βρεφονηπιακών σταθμών) οδηγεί στη "λύση" ανατροφής από τη γιαγιά. Ενα βασικό παράδειγμα αυτής της προσφοράς: Από υπάρχοντα στοιχεία (για την πρώην Δ. Γερμανία) προκύπτει ότι την εποχή του μεγάλου μεταναστευτικού ρεύματος το 17% των οικογενειών με δύο παιδιά είχαν το ένα στην Ελλάδα, ενώ το 36% των οικογενειών με τρία παιδιά είχαν το ένα ή τα δύο στην Ελλάδα. Την ανατροφή, διαπαιδαγώγηση των παιδιών αυτών την είχε αναλάβει αποκλειστικά η γιαγιά και εν μέρει ο παππούς, που είχαν μείνει στην Ελλάδα».

Στην Ελλάδα, οι περισσότεροι ηλικιωμένοι είναι γυναίκες. Με την πάροδο της ηλικίας αυξάνεται ο αριθμός και η αναλογία των ηλικιωμένων γυναικών. Ετσι στις μεγάλες ηλικίες είναι σημαντικός ο αριθμός των γυναικών που παρουσιάζουν πολλαπλή νοσηρότητα, ανικανότητες και αναπηρίες. Δραματική είναι η κατάσταση των ηλικιωμένων γυναικών, με χαμηλές συντάξεις χωρίς ιδιόκτητη κατοικία και χωρίς παιδιά.

Ερευνα που έγινε στα ΚΑΠΗ, έδειξε ότι η σύνταξη αποτελεί τη βασική πηγή εισοδήματος για τη συντριπτική πλειονότητα των ηλικιωμένων (85%). Ειδικότερα, όμως, για τις γυναίκες, η πρώτη πηγή είναι το εισόδημα που προέρχεται από την οικογένεια (σύνταξη συζύγου - βοήθεια από τα παιδιά) με δεύτερη πηγή τη σύνταξη. Τα άλλα εισοδήματα (ενοίκια, τόκοι κλπ.) έχουν μικρότερη συμμετοχή στο συνολικό εισόδημα.

Στην Ελλάδα, έξι στις δέκα ηλικιωμένες γυναίκες που ζουν μόνες (έναντι 4 ανδρών) έχουν εισόδημα στα όρια της φτώχειας.

Τα εισοδήματα των γυναικών, παρατηρεί η Ηρα Εμκε - Πουλοπούλου, υπεύθυνη του Δημογραφικού Τμήματος του Ινστιτούτου Μελέτης της Ελληνικής Οικονομίας και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της Ν. Υόρκης - είναι χαμηλότερα από τα εισοδήματα των ανδρών διότι: α) Πολλές γυναίκες δεν έχουν συμπληρώσει τον απαιτούμενο χρόνο, ώστε να θεμελιώσουν ατομικό δικαίωμα πλήρους σύνταξης, β) αν είναι χήρες παίρνουν το 50-70% της σύνταξης του συζύγου, γ) πολλές δε δικαιούνται σύνταξη, γιατί εργάζονταν ως συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας, δ) αρκετές δεν είναι χήρες και δεν έχουν φτάσει τη νόμιμη ηλικία ώστε να δικαιούνται σύνταξη ανασφάλιστων».

Στη χώρα μας οι συντάξεις είναι οι χαμηλότερες των χωρών της ΕΕ. Το «κόστος» της φροντίδας των ηλικιωμένων είναι μεγάλο. Το κράτος, όμως, υποκρίνεται ότι αυτό είναι ιδιωτική υπόθεση της κάθε οικογένειας... Λείπει η ουσιαστική βοήθεια τόσο προς τους ηλικιωμένους όσο και προς τα μέλη της οικογένειας που τους φροντίζουν...

Οι ιθύνοντες ρίχνουν τις ευθύνες - και το μπαλάκι - στην υπογεννητικότητα, θέλοντας να δικαιολογήσουν την αύξηση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση. Κι όμως, όπως υποστηρίζει η Ηρα Εμκε - Πουλοπούλου «την κρίση του ασφαλιστικού συστήματος την επιτείνει η ανεργία, η μη ασφάλιση Ελλήνων και αλλοδαπών σε πολύ πιο σημαντικό βαθμό από τις δημογραφικές εξελίξεις γιατί έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των απασχολουμένων και κατά συνέπεια την απώλεια εισφορών και την αύξηση των παροχών ανεργίας. Το γεγονός ότι η Ελλάδα διαθέτει το χαμηλότερο ποσοστό του ΑΕΠ για τις κοινωνικές δαπάνες απ' όλες τις χώρες της ΕΕ είχε ως αποτέλεσμα το κοινωνικό κράτος να είναι από υποτυπώδες έως ανύπαρκτο.

Ακόμα, το μεγαλύτερο μέρος από τα αποθεματικά των ασφαλιστικών φορέων χρησιμοποιήθηκε για να διευκολύνει την οικονομική πολιτική των μεταπολεμικών κυβερνήσεων και παραχωρήθηκαν στους βιομήχανους μεγαλέμπορους και εφοπλιστές με τη μορφή χαμηλότοκων δανείων. Ετσι, τα αποθεματικά δε χρησιμοποιήθηκαν για τις αυξήσεις των συντάξεων, αλλά με τα χρήματα των εργαζομένων χρηματοδοτήθηκαν οι εργοδότες». Παλιά ιστορία!

Να, λοιπόν, μερικοί σημαντικοί λόγοι που κάνουν τις γιαγιάδες μας τις φτωχότερες των φτωχών!