Τρεις από τους αξιωματικούς του στρατού, που μετά την Αλβανία μπήκαν στις τάξεις του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Χαράλαμπος Μούκος (Καλλίας), Νίκος Γιαννέτσος (Τηλέμαχος), Μιλτιάδης Παπαθανασίου (Χουαρέζ)

Το ΚΚΕ, όντας από τη γέννησή του σταθερός, συνεπής υπερασπιστής των λαϊκών συμφερόντων κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, ανέλαβε σθεναρή δράση από τις πρώτες στιγμές της νέας κατάστασης. Είχαν προηγηθεί τα τρία (3) ιστορικά γράμματα του τότε ΓΓ της ΚΕ του Ν. Ζαχαριάδη, κατά την έναρξη και τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου.

Η τιτάνια προσπάθεια του ΚΚΕ γινόταν ακόμη πιο δύσκολη, εξαιτίας του αρνητικού διεθνούς συσχετισμού των δυνάμεων, καθώς και του εσωτερικού συσχετισμού.

Οι επίμονες και πολύχρονες προσπάθειες της Σοβιετικής Ενωσης να δημιουργηθεί συμμαχία κατά των Γερμανίας - Ιταλίας - Ιαπωνίας, δεν απέφεραν αποτέλεσμα, αφού ο βρετανικός ιμπεριαλισμός επιδίωκε να στρέψει τη Γερμανία κατά της Σοβιετικής Ενωσης και σε συνέχεια να επωφεληθεί ο ίδιος, καθώς και άλλες καπιταλιστικές χώρες.

Το ΚΚΕ είχε βγει από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου σκληρά χτυπημένο. Στη διάρκειά της η καθοδήγησή του βρισκόταν στις φυλακές και στις εξορίες, ενώ το υπουργείο Ασφάλειας είχε δημιουργήσει, με πράκτορές του στο ΚΚΕ, ένα ψεύτικο καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ, την «Προσωρινή Διοίκηση», η οποία εξέδιδε και ψεύτικο «Ριζοσπάστη»! Παράλληλα, υπήρχε και η λεγόμενη «Παλιά Κεντρική Επιτροπή», αποτελούμενη από στελέχη του Κόμματος, που με δική τους πρωτοβουλία είχαν συγκροτήσει καθοδηγητικό όργανο. Από την άλλη μεριά το ΚΚΕ είχε στερηθεί και τις σημαντικές υπηρεσίες εκατοντάδων στελεχών του, τα οποία η κυβέρνηση παρέδωσε στους Γερμανούς, καθώς και του Γενικού Γραμματέα του, που επίσης τον παρέδωσαν στην Γκεστάπο και αυτή τον έστειλε στο στρατόπεδο Νταχάου!

Σοβαρό επίσης πρόβλημα, που στερούσε τότε το ΚΚΕ από τη διεθνή πείρα και αλληλεγγύη, ήταν η μη σύνδεσή του με την «Κομμουνιστική Διεθνή» (ΚΔ), λόγω των εξαιρετικά δύσκολων συνθηκών που είχαν διαμορφωθεί. Η αποκοπή ενός διεθνιστικού κόμματος, όπως το ΚΚΕ, που αποτελούσε οργανικό τμήμα της ΚΔ, το εμπόδιζε ταυτόχρονα να συντονίσει την πολιτική και τη δράση του με τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα και κινήματα. Υπήρχαν βεβαίως οι αποφάσεις της ΚΔ. Ωστόσο, το κενό δεν έπαυε να είναι σημαντικό. Χρειάστηκε να περάσουν δύο περίπου χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ, για να υπάρξει μια πρώτη επαφή στο Κάιρο, τον Αύγουστο του 1943.

Χρειάστηκε, ακόμη, το Κόμμα μας να καταβάλει μεγάλες προσπάθειες, για να ξεπεραστεί η χαφιεδοφοβία και η σύγχυση στις γραμμές του, που είχε δουλευτεί έντεχνα απ' την Κρατική Ασφάλεια στα χρόνια της τεταρτοαυγουστιανής δικτατορίας.

Εχει και τέτοια φαινόμενα η ταξική πάλη, παράλληλα με τον ηρωισμό ενός Χρήστου Μαλτέζου και πολλών άλλων μαρτύρων του ΚΚΕ. Κι αν χρειάζεται να σημειώνονται, είναι για να θυμούνται ορισμένοι καλοπροαίρετοι μελετητές με άστοχα γραπτά, αλλά και για να «θυμούνται» άλλοι κακοπροαίρετοι που βάλλουν κατά του ΚΚΕ, και που όλοι τους παραγνωρίζουν τις συνθήκες μέσα στις οποίες έδρασε το ΚΚΕ. Συνθήκες, που κάνουν ακόμη πιο λαμπρό τον ηρωισμό του.

Με κορμό τα εξόριστα στελέχη του που απέδρασαν από τους τόπους κράτησης και με λίγες δυνάμεις στην παρανομία, σκόρπιες και ασύνδετες μεταξύ τους, όπως η «Ανεξάρτητη Κομμουνιστική Οργάνωση Αθήνας», με επικεφαλής τον Σπύρο Καλοδίκη, το ΚΚΕ προσπάθησε να ανασυγκροτηθεί, να οργανώσει το λαό και να διαμορφώσει την πολιτική του γραμμή στις νέες συνθήκες.

Με πρωτοβουλία του ιδρύθηκε το ΕΑΜ, που εξέφρασε την κοινωνικοπολιτική συμμαχία ανάμεσα στην εργατική τάξη και τα μεγάλα τμήματα της φτωχής και μεσαίας αγροτιάς, καθώς και των λαϊκών στρωμάτων των πόλεων.

Οι πολιτικές δυνάμεις, που μαζί με το ΚΚΕ συγκρότησαν το ΕΑΜ ήτανε η Ενωση Λαϊκής Δημοκρατίας, ΕΛΔ, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας, ΣΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα Ελλάδας, ΑΚΕ. Επρόκειτο για μικροαστικά κόμματα, που έβλεπαν ότι με το πρόγραμμα του ΕΑΜ μπορούσαν να εκπληρώσουν και τους πολιτικούς στόχους τους. Οι ηγέτες τους, που συνυπέγραψαν το ιδρυτικό του ΕΑΜ, ήτανε ο Ηλίας Τσιριμώκος της ΕΛΔ, ο Χ. Χωμενίδης του ΣΚΕ και ο Βογιατζής του ΑΚΕ.

Στο ΕΑΜ επίσης -μεμονωμένα όμως και όχι ως παράταξη - προσχώρησαν και βενιζελικά στοιχεία, ακόμη και φιλοβασιλικοί παράγοντες, όπως οι συνταγματάρχες Πετρουλάκης, τέως υπασπιστής του βασιλιά, Ρήγος κ.ά. Προσχώρησε ακόμη και μεγάλο τμήμα του λαϊκού κλήρου, καθώς και επιφανείς ανώτεροι κληρικοί.

Υπήρξε κι ένα τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου (πολύ μικρό) που συνεργάστηκε με το ΕΑΜ, δίχως να προσχωρήσει σ' αυτό. Κυριότερος πολιτικός εκφραστής αυτής της τάσης ήταν η ομάδα των «Αριστερών Φιλελευθέρων», με βασικούς εκπροσώπους της τον βιομήχανο Αλκιβιάδη Λούλη, τον στρατηγό Νεόκοσμο Γρηγοριάδη, τους Ν. Ασκούτση, Σταμάτη Χατζήμπεη και άλλους. Στην τάση αυτή ανήκε και ο Μιχ. Κύρκος, πρώην βουλευτής και υπουργός του «Λαϊκού Κόμματος», του Τσαλδάρη, που προς το τέλος της Εθνικής Αντίστασης προσχώρησε στο ΕΑΜ. Στους παραπάνω πρέπει να καταταχθεί και ο καθηγητής Αλεξ. Σβώλος, ο οποίος, μετά τη δημιουργία της ΠΕΕΑ( Πανελλήνια Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης - γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού), προσκλήθηκε και ανέλαβε την προεδρία της.

Σε αντίθεση με τη μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων τους, που συσπειρώθηκε στις γραμμές του ΕΑΜ, τα κόμματα της ελληνικής πλουτοκρατίας, τόσο αυτά της «Δεξιάς», όσο και του «Κεντρώου» χώρου, καθώς και εκείνα της «Ακρας Δεξιάς», κράτησαν εντελώς διαφορετική στάση.

Ποια ήταν ακριβώς η πολιτική στάση των αστικών κομμάτων στα χρόνια της Κατοχής; Πριν απαντηθεί αυτό το ερώτημα, χρειάζεται να γίνει αναφορά στην τύχη που είχαν στα χρόνια εκείνα τα οικονομικά - κοινωνικά βάθρα των αστικών κομμάτων στην Ελλάδα, καθώς και στη συμπεριφορά του Τύπου που υποστήριζε τα παραπάνω κόμματα, όπως και της επίσημης εκκλησίας.

Πλούτος - πείνα και θάνατος

Η γερμανική κατοχή ενέσκηψε σαν λαίλαπα, που δεν άφησε όρθιους ακόμη και καπιταλιστές. Βεβαίως, εκείνοι που δέχτηκαν το αποφασιστικό χτύπημα και την εκμετάλλευση, μέχρι και τη φυσική εξόντωση μεγάλων τμημάτων τους, ήταν η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα των πόλεων, καθώς και ορισμένες μάζες της φτωχής αγροτιάς. Ωστόσο, και για τμήματα της αστικής τάξης ίσχυσε αυτό που είπε ο Γερμανός στρατηγός στην Ελλάδα, σε επιτροπή που πήγε να διαμαρτυρηθεί, για τον συστηματικό λιμό: «Κύριοί μου, δε μας μένει καιρός να ασχοληθούμε με τέτοιας φύσεως θέματα. Οι Ελληνες πρέπει να γνωρίζουν τούτο: οι πλούσιοί τους θα πεινάσουν, οι φτωχοί θα πεθάνουν και οι Γερμανοί θα νικήσουν!» (Π. Ρούσου: «Η μεγάλη τετραετία», σελ. 121, «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ»).

Τα λόγια του Γερμανού στρατηγού, πέρα από την υπερβολή που περιείχαν όσον αφορά στην τύχη γενικά των πλουσίων, έδειχναν μια πραγματικότητα: Καταληστεύτηκε ο ορυκτός πλούτος της χώρας και μεγάλο μέρος του παραγωγικού εξοπλισμού. Με τα «μάρκα κατοχής», που έθεσαν σε κυκλοφορία οι Γερμανοί και με τις «μεσογειακές δραχμές» οι Ιταλοί, «αγόραζαν» προϊόντα, όσα δεν είχαν επιτάξει και κατασχέσει με την αρπαγή. Επρόκειτο για αληθινό πλιάτσικο. Περιουσίες εξαφανίστηκαν σε μια νύχτα με το κατρακύλισμα της δραχμής. Η χρυσή λίρα στερλίνα έφτασε τα 104 τρισεκατομμύρια δραχμές! Κυρίως, βέβαια, αυτός ο κατακλυσμός έπληξε πολλούς μικρούς και μεσαίους επιχειρηματίες. Οι μεγάλοι αναπροσάρμοσαν τη λειτουργία των επιχειρήσεών τους στις ανάγκες του στρατού κατοχής. Το ίδιο και οι μεγαλέμποροι. «Τσιμέντα, μηχανουργικές επιχειρήσεις, ελαιουργεία κλπ. τέθηκαν στη διάθεση των καταχτητών.» (Π. Ρούσου: «Η μεγάλη πενταετία» τ.Α, σελ. 131, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»). Ταυτόχρονα, έκαναν την εμφάνισή τους νέα τμήματα της αστικής τάξης, οι περιβόητοι μαυραγορίτες. Απ' την άλλη, όταν αργότερα άρχισαν οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο, καταστράφηκαν και σοδειές μεγαλοκαλλιεργητών.

Εκείνοι, ωστόσο, που κατεξοχήν θησαύρισαν, ήτανε οι εφοπλιστές. «Μετά τον πόλεμο εισέπραξαν, απέναντι των 6,5 εκατομμυρίων λιρών, που στοίχιζαν τα χαμένα πλοία τους (δηλαδή εκείνα που οι ίδιοι κατά κανόνα βούλιαζαν), 40 εκατομμύρια λίρες και 30 εκατομμύρια δολάρια, δηλαδή 8 φορές πάνω από την αξία των πλοίων τους. Ο Ωνάσης, σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στον «Προοδευτικό Φιλελεύθερο», παραδέχτηκε ότι στη 10ετία 1940 - 1949 οι εφοπλιστές των ποντοπόρων πλοίων κέρδισαν 7,5 τρισεκατομμύρια δραχμές. («Η Ελλάδα κάτω από το ζυγό των Γιάνκηδων», «ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ», σελ. 123).

Πρώτες αντάρτικες ομάδες στο Ψάρι Τριφυλλίας

«Οι Γερμανοί καταχτητές μόλις μπήκαν στην Αθήνα έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τη Ραδιοφωνία και τις αστικές εφημερίδες. Και οι ιδιοκτήτες των τελευταίων προθυμοποιήθηκαν να συνεχίσουν την έκδοση των εφημερίδων τους και να αλλάξουν χαβά. «Καθημερινή», «Εστία», «Ακρόπολις», «Βραδυνή», «Ελεύθερον Βήμα», «Αθηναϊκά Νέα» και άλλες βάλθηκαν να υμνούν το φασιστικό Αξονα και κυρίως να πολεμάνε κάθε ιδέα εθνικής αντίστασης στους καταχτητές. Οι αρχές κατοχής και οι υπηρέτες τους πάσκιζαν με κάθε τρόπο να σπείρουν την ηττοπάθεια και να εξουθενώσουν ψυχικά το λαό. Μεγάλος ήταν ο κίνδυνος και μεγάλη η αηδία από τα γραφτά του δουλωμένου τύπου και της επίσημης προπαγάνδας. Πρώτη η «Εστία» (29/4/1941) έγραψε μόλις μπήκαν οι χιτλερικοί στην Αθήνα: «Ο πόλεμος ετελείωσε διά την Ελλάδα. Θα νικήσει ο Αξων». Το «Ελεύθερον Βήμα» (2/5/1941) έκανε λόγο για κοινότητα συμφερόντων Ελλάδας και δυνάμεων του Αξονα. Η «Ακρόπολις» (15/5/1941) ονόμαζε «το δεύτερον όχι», δηλαδή την αντίσταση στους Γερμανούς, εγκληματικότερον του πρώτου (της αντίστασης στους Ιταλούς). «Καλώς συνετάγη» ο νόμος που τιμωρεί με θάνατο τους Ελληνες υπηκόους όσοι μετέχουν σε πολεμικές εχθροπραξίες κατά των Γερμανών - αυτά κήρυττε η «Καθημερινή» της 1/6/1941. Και τα «Καθημερινά Νέα» στον τίτλο τους ονόμαζαν «Αίσχος» την αντίσταση των πατριωτών της Κρήτης στις ορδές του Χίτλερ» (Π.Ρούσου: «Η μεγάλη πενταετία », τ.Α, σελ. 57).

Να κι ένα άλλο σχόλιο της ίδιας εφημερίδας: «Αυταί οι εκδηλώσεις των ευάριθμων - ευτυχώς ευάριθμων - μωρών ανθρώπων, πρέπει να τελειώνουν. Δεν τους οφείλομεν τίποτε να προδίδουν και να δηλητηριάζουν μίαν απολύτως φιλικήν ατμόσφαιρα, η οποία οσημέραι δημιουργείται και τονούται μεταξύ του Λαού και των στρατευμάτων κατοχής. Εις το κάτω - κάτω είναι και έλλειψις στοιχειώδους αγωγής αι τοιούται εκδηλώσεις (σ.σ. προς τους αιχμαλώτους Αγγλους εκ μέρους του Λαού)» (ό.π., σελ. 129).

Συνεχίζουμε με την εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα», της 2ας Μάη 1941: «Με τον τερματισμόν του πολέμου ήρθησαν πλέον οι φραγμοί, οι οποίοι εχώριζον τον Ελληνικόν Λαόν με τους τέως αντιπάλους του. Και εις αποκατάστασιν των παλαιών φιλικών δεσμών μεταξύ αυτού και των Γερμανών, έδωσαν την πρώτην ώθησιν αι Ανώταται Στρατιωτικαί Αρχαί Κατοχής, αι οποίαι διά των μάλλον υπευθύνων εκπροσώπων των έσπευσαν από της πρώτης στιγμής να διακηρύξουν, ότι έρχονται εις τον τόπον μας ως φίλοι». (ό.π., σελ. 132).

Και στο κύριο άρθρο του «Ελεύθερου Βήματος» της 26 Ιούνη 1941: «Από της πρωίας χθες αι Ιταλικαί Στρατιωτικαί Αρχαί εγκατεστάθησαν επισήμως και εις την Πρωτεύουσαν της Ελλάδος. Λαμπραί τελεταί εσημείωσαν το ιστορικόν γεγονός τούτο, το οποίον ο Αθηναϊκός Λαός παρηκολούθησε με ηρεμίαν και ευπρέπειαν εν μέσω ατμοσφαίρας βαθύτατης κατανοήσεως της πραγματικότητος. Αι Ιταλικαί Αρχαί Κατοχής είχον την ευτυχή και ιπποτικήν έμπνευσιν να περιλάβουν εις τον κύκλον της τελετής της εγκαταστάσεώς των εις Αθήνας την κατάθεσιν στεφάνου εις Τάφον του Αγνώστου Ελληνος Στρατιώτου. Οι Ελληνες, εκτιμώντες τη συμβολικήν αυτήν εκδήλωσιν, είναι ομόθυμοι εις το να εκφράσουν την ευγνωμοσύνην των προς την Ιταλικήν Διοίκησιν, διότι ετίμησε με τα χρώματα της Μεγάλης Ιταλίας τον Τάφον του Αγνώστου Ελληνος Μαχητού...» (ο.π. σελ. 134). Και τα «Αθηναϊκά Νέα» την 2 Ιούνη 1941: «... Λησμονούντες ότι από της πρώτης στιγμής οι Γερμανοί μας εφέρθησαν ως φίλοι, ότι δε μας προσέβαλαν εις τίποτε. Οτι αντιθέτως, μας εβοήθησαν εις όλα, ότι μας συνέδραμαν εις όλα, ότι απεδέσμευσαν τρόφιμα που ήσαν λεία πολέμου, ότι εργάζονται διά να αποκαταστήσουν τας συγκοινωνίας μας, ότι μας έδωσαν τας ύλας που χρειαζόμεθα, διά να επικοινωνήσωμεν μετά των επαρχιών. Οι άνθρωποι, που ελησμόνησαν τας υπηρεσίας αυτάς, δεν είναι Ελληνες. Είναι ή πεπωρωμένοι άνθρωποι ή όργανα των ξένων» (ο.π., σελ. 135-136).

Ο ίδιος, σε επιστολή του προς τον πληρεξούσιο του Ράιχ στην Ελλάδα Γκ. Αλτενμπουργκ, έλεγε: «Είναι περιττόν και να λεχθεί ότι εκ της τοιαύτης περιπλοκής μόνον ζημίαι, υλικαί και ηθικαί, δύνανται να προκύψουν δι' αμφότερα τα μέρη, ωφελήματα δε μόνον διά τους έχοντας συμφέρον να οξύνουν και να διαιωνίζουν την αντίθεσιν μεταξύ Δυνάμεων Κατοχής και Ελληνικού Λαού»! (ο.π., σελ.215).